به گزارش خبرگزاری علم و فناوری استان مرکزی؛ این روزها که مشکل آب موضوع اصلی در چند استان کشور می باشد شاید کمتر کسی به هوا توجه می کند! هر انسانی به آب و هوا همانقدر نیاز دارد که نوزاد به مادر خود نیاز دارد؛ چه بسا بیشتر! هم آبی که خود به راحتی آن را هدر می دهیم و هم هوایی که با بی تفاوتی در استفاده از نعمت های خداوند آن را آلوده می کنم و "دودش به چشم" خودمان می رود. کسی هم نیست که پای کار باشد. البته باید از خودمان شروع کنیم. با وجود اینکه مدتهاست که از تصویب قانون هوای پاک میگذرد،‌ منتهی باز یاد آوری برخی موضوعات می پردازیم.

آلودگی هوا

آلودگی هوا زمانی اتفاق می‌افتد که حجم زیادی از ذرات یا مواد مضر از قبیل گازها، ذرات و زیست‌مولکول‌ها وارد اتمسفر کرهٔ زمین شود. آلودگی هوا مخلوطی از ذرات معلق و گازهایی است که غلظت آن به محدوده مضر برای انسان رسیده‌است که می‌تواند هم در داخل ساختمان و هم در خارج ساختمان باشد. آلودگی هوای داخل ساختمان به دلیل سوزاندن منابع سوخت جامد - مانند هیزم، ضایعات محصولات کشاورزی و سرگین - برای پخت‌وپز و گرمایش ایجاد می‌شود. سوزاندن چنین سوخت‌هایی، به ویژه در خانوارهای فقیر، می‌تواند منجر به آلودگی هوا و در نتیجه بیماری‌های تنفسی گردد که می‌تواند باعث مرگ زودرس افراد شود. سازمان جهانی بهداشت آلودگی هوای داخل ساختمان را «بزرگترین خطر بهداشت محیطی در جهان» نامیده‌است. آلودگی هوای خارج از ساختمان عامل افزایش چندین علت اصلی مرگ‌ومیر در جهان، از جمله سکته مغزی، بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی، مانند آسم است.

آلودگی هوا می‌تواند باعث افزایش بیماری‌ها در انسان یا گرمایش کرهٔ زمین گردد.بر اساس گزارشی از سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا در سال ۲۰۱۲ باعث مرگ هفت میلیون انسان در سراسر جهان شده‌است. مقداری از آلودگی هوا از منابع طبیعی مانند فعالیت آتشفشان‌ها، و اکثر آلودگی هوا ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی یا فعالیت‌های کشاورزی می‌باشد.

آلاینده‌ها

پیش از نصب فیلتر گوگرد دی‌اکسید، مقادیر زیادی گوگرد دی‌اکسید به هوا از این نیروگاه در نیومکزیکو وارد می‌شد.

آلاینده ماده‌ای در هوا است که می‌تواند بر روی انسان و اکوسیستم اثرات منفی بگذارد. این ماده می‌تواند ذرات جامد، قطره‌های مایع، یا گاز باشد. آلاینده می‌تواند منبع طبیعی داشته یا ساخته دست انسان باشد. آلاینده‌ها به دسته‌های اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. آلاینده‌های اولیه معمولاً توسط فرایندها ساخته می‌شوند، مانند خاکستر تولید شده توسط آتشفشان. گاز کربن مونواکسید (CO) خارج شده از اگزوز موتورهای وسایل نقلیه یا گوگرد دی‌اکسید (SO2) خارج شده از دودکش کارخانه‌ها، مثال‌هایی دیگر از آلاینده‌های اولیه هستند.

آلاینده‌های ثانویه مستقیماً منتشر نمی‌شوند، بلکه این آلاینده‌ها زمانی شکل می‌گیرند که آلاینده‌های اولیه در هوا با سایر ترکیبات واکنش نشان دهند. اُزُن سطح زمین نمونه مهمی از آلاینده‌های ثانویه است.

برخی آلاینده‌ها هم آلاینده اولیه و هم آلاینده ثانویه محسوب می‌شوند. این آلاینده‌ها علاوه بر اینکه مستقیماً منتشر می‌شوند بعدها با سایر ترکیبات نیز واکنش می‌دهند و باعث نوعی آلودگی دیگر می‌شوند.

مهمترین آلاینده‌هایی که از طریق فعالیت‌های انسانی تولید می‌شوند، شامل این موارد می‌شود:

    کربن دی‌اکسید (CO2) - این گاز به دلیل نقش گاز گلخانه ای خود به عنوان «اصلی‌ترین آلاینده هوا» و «بدترین آلاینده آب و هوا» شناخته می‌شود. کربن دی‌اکسید یک ترکیب طبیعی هوا است که وجود آن برای زندگی گیاهان و درخت‌ها ضروری است و توسط دستگاه تنفس انسان نیز ساخته می‌شود. امروزه غلظت گاز کربن دی‌اکسید در اتمسفر برابر ۴۴۵ جزء در میلیون (ppm) است که در دوران قبل از انقلاب صنعتی این مقدار برابر 280 ppm بوده‌است. سالانه میلیاردها تن گاز CO2 از سوزاندن سوخت‌های فسیلی آزاد می‌شود. روند افزایش گاز CO2 در اتمسفر زمین در حال شتاب گرفتن است.
    کربن مونوکسید (CO)- گازی بی‌بو و بی‌رنگ و سمی است که بر اثر سوخت ناقص مواد ایجاد می‌شود. گاز خارج شده از اگزوز خودروها عامل اصلی ورود کربن مونواکسید به اتمسفر می‌باشد.
    اکسیدهای گوگرد (SOx) - مهم‌ترین آنها گوگرد دی‌اکسید با فرمول شیمیایی SO2 است. زغال‌سنگ و سوخت‌های نفتی مقداری گوگرد نیز در خود دارند و سوختن آن‌ها دی‌اکسید گوگرد تولید می‌کند.
    اکسیدهای نیتروژن (NOx) - مهم‌ترین آنها نیتروژن دی‌اکسید با فرمول شیمیایی NO2 است؛ که بر اثر سوخت در دماهای بالا تولید می‌شوند. نیتروژن دی‌اکسید بویی تند و زننده دارد و رنگ قهوه‌ای دیده شده بر فراز آسمان شهرهای بزرگ ناشی از این گاز است.
    ترکیبات آلی فرار - این ترکیبات به دو دسته متان و غیر متان‌ها تقسیم می‌شوند. متان گاز اصلی تشکیل‌دهنده گاز طبیعی است و اثر گلخانه‌ای بسیار نیرومندی دارد. بقیه ترکیبات آلی فرار هم اثرات گلخانه‌ای قابل توجهی دارند. ترکیبات فرار آروماتیک مثل بنزن و تولوئن اثر سرطانزایی داشته و در معرض آن‌ها قرار گرفتن به‌طور مستمر می‌تواند منجر به سرطان خون شود.
    ذرات معلق به تمامی اجزاء ریز مایع یا جامدی (به جز آب خالص) گفته می‌شود که در جو زمین پراکنده هستند و اندازه میکروسکوپی یا ریزمیکروسکوپی اما بزرگتر از ابعاد مولکولی دارند. ذرات کوچکتر بسیار خطرناکتر هستند چراکه به ریه‌ها نفوذ کرده و برخی از آن‌ها حتی وارد جریان خون می‌شوند و باعث بیماری‌های تنفسی و قلبی مختلف می‌شوند. این ذرات همچنین بر روی خاک و آب نشسته و آلودگی منابع آبی و خاک را موجب می‌شوند.
    کلروفلوئوروکربن‌ها - گازی که عامل اصلی تخریب لایه ازون است و استفاده از ترکیباتی که باعث آزادسازی آن می‌شود امروزه ممنوع شده‌است.
    فلزات سمی مثل سرب و جیوه
    ازون تروپوسفری
    آلودگی مواد پرتوزا
    آمونیاک که بیشتر بر اثر استفاده از کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی ایجاد می‌شود.

شاخص کیفیت هوا

به انگلیسی Air quality index یا شاخص آلودگی هوا با نام اختصاری AQI، شاخصی عددی است که توسط سازمان‌های دولتی برای سنجش آلودگی هوای یک منطقه و پیش‌بینی آینده آن به کار می‌رود. با افزایش عدد این شاخص، احتمال در خطر قرار گرفتن سلامت عمومی بالاتر می‌رود. بعضی کشورها مانند کانادا، مالزی و سنگاپور شاخص‌های ملی خودشان را برای تعیین کیفیت هوا توسعه داده‌اند.

AQI شاخصی است که برای گزارش روزانه‌ی کیفیت هوا به کار می رود و نشان می‌دهد که هوای اطرافتان چقدر تمیز یا آلوده است و این حد از آلودگی چه اثراتی ممکن است بر سلامتی شما داشته باشد. این شاخص بر اثراتی متمرکز است که ممکن است چند ساعت یا چند روز بعد از تنفس در این هوا با آنها مواجه شوید.
در شهر ها این شاخص برای ۶ آلاینده‌ی هوا اندازه‌گیری و روزانه گزارش می‌شود: منوکسیدکربن(CO)، ازن(O3)، دی‌اکسیدنیتروژن(NO2)، دی‌اکسیدگوگرد(SO2)، ذرات معلق زیر ۲٫۵ میکرون(PM2.5) و ذرات معلق زیر ۱۰ میکرون(PM10). بالاترین شاخص در بین این شش مقدار، به عنوان شاخص کلی آن روز گزارش می‌شود.

اعداد شاخص کیفیت هوا چه معنایی دارند؟

محدوده این شاخص بین 0 تا 500 متغیر است. هر چه شاخص بالاتر باشد، هوا آلوده‌تر و اثرش بر سلامتی بیشتر است. مثلا شاخص 50 نشان‌دهنده‌ی هوای پاک با اثری خیلی کم بر سلامت عموم مردم است، اما شاخص 300 نشان‌دهنده‌ی وضعیت هوای اضطراری است.
شاخص 100 عمدتا نشان‌دهنده‌ی مقدار مجاز آلاینده‌ها طبق استانداردهای ملی است و این مقداری است که برای حفاظت از سلامت عمومی تعیین می‌گردد. مقادیر زیر 100 معمولا قابل قبول فرض می‌شوند اما با عبور شاخص از 100، کیفیت هوا ابتدا برای گروههای حساس و سپس به تدریج برای همه ناسالم خواهد شد

.

سطوح مختلف

محدوده 0 تا 500 شاخص کیفیت هوا معمولا به شش محدوده‌ی زیر تقسیم می‌شود که هر کدام با یک رنگ هم مشخص می‌شوند:

پاک / خوب: AQI بین 0 و 50، رنگ سبز  در این شرایط کیفیت هوا رضایت‌بخش و دارای خطر سلامتی ناچیز یا به کل فاقد ریسک سلامتی کیا به عبارتی آلودگی هوا بی‌خطر یا کم‌خطر است.

سالم / متوسط: AQI بین 51 تا 100، رنگ زرد کیفیت هوا در این شرایط قابل قبول است و برای تعداد بسیار کمی از افراد با ملاحظات بهداشتی خاص همراه است. در این شرایط افرادی که نسبت به ذرات معلق، دی‌اکسید نیتروژن و ازن حساسیت ویژه‌ای دارند ممکن است علائم تنفسی از خود بروز دهند.

ناسالم برای گروه‌های حساس AQI :بین 101 و 150، رنگ نارنجی در این محدوده هم احتمال تاثیر گرفتن عموم مردم کم است اما بعضی از افراد گروههای حساس ممکن است با مشکلاتی مواجه شوند. مثلا افراد دارای بیماری ریوی، کهنسالان و کودکان در صورت مواجهه با این محدوده از آلاینده ازن یا افراد دارای بیماری ریوی و قلبی در صورت مواجهه با این محدوده از آلاینده ذرات معلق.: افراد بیشتری از گروه‌های حساس (مثل بیماران قلبی، سالمندان، کودکان و زنان باردار) در این شرایط ممکن است اثرات بهداشتی خاصی را تجربه نمایند، ولی اکثریت مردم تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند.

ناسالم: AQI بین 151 و 200، رنگ قرمز هر فردی ممکن است اثرات این محدوده از شاخص را بر سلامتی‌اش احساس کند. اعضای گروههای حساس ممکن است با اثرات جدی‌تری بر سلامت خود مواجه شوند.: در این حالت هر فردی ممکن است اثرات سوء بهداشتی را تجربه کند و اعضای گروه‌های حساس نشانه‌های حادتری را بروز می‌دهند.

بسیار ناسالم / خیلی ناسالم: AQI بین 201 تا 300، رنگ بنفش هشداری برای سلامتی به حساب می‌آید و بدین معنی است که هر کسی ممکن است با اثرات جدی‌تری بر سلامت خود مواجه شود.: در این حالت هر فردی ممکن است تحت خطر اثرات جدی بهداشتی باشد.

خطرناک: AQI بالاتر از 300، رنگ خردلی اخطاری جدی برای سلامت همه و اعلام وضع اضطراری است. در این وضعیت احتمالا تمام افراد جامعه تحت تاثیر قرار می‌گیرند. این شاخص به علت حساسیت بیشتر امروزه جایگزین یک شاخص قدیمی‌تر یعنی "ضریب استاندارد آلودگی"(PSI) شده است.

AQI بالاتر از ١٠٠ نشان دهنده هوای ناسالم است.

به صورت کلی  در صورتی که در منطقه زندگیتان AQIاز ١٠٠ بالاتر رفت به خصوص اگر هوا آفتابی باشد یا به علائمی مثل سنگینی قفسه سینه، سوزش چشم یا سرفه دچار شدید خودتان را از هوای آلوده دور نگه دارید و اقدامات زیر را انجام دهید:

حتی المقدور در طول روزهایی که میزان آلودگی هوا بالاست در خانه بمانید. میزان بسیاری از آلاینده هوا در داخل خانه کمتر از خارج خانه است.
اگر مجبورید از خانه خارج شوید، کارهای خود را به سرعت انجام داده و کمتر در معرض هوای آلوده قرار گیرید.
در شرایط آلودگی هوا از ورزش یا فعالیت جسمی شدید در خارج خانه اجتناب کنید؛ هرچه سریع تر تنفس کنید این هوای آلوده بیشتری را وارد ریه‌های خود می‌کنید.این اقدامات معمولاً در کودکان و بزرگسالان سالم جلوی ایجاد علائم را خواهد گرفت. اما اگر در نزدیکی یک منبع آلوده کننده مشخص زندگی می‌کنید یا بیماری مزمن قلبی یا ریوی دارید با دکتر خودتان مشورت کنید.

راه کار های رسیدن به هوای پاک

در سال های گذشته تعطیلی های ناشی از آلودگی هوا را تجربه کردیم؛ که داحت ترین راه کار و در عین حال دسترس ترین راهکار ممکن بود. اما بررسی ها نشان داد که راهکار موثری نمی باشد چرا که خسارت های مادی و معنوی بسیاری را برای جامعه و اقتصاد برجای گذاشته است و نبازمند تصویب و اجرای اقدامات موثرتری می باشد.

اثرات بر روی انسان

در جهان سالیانه ۷ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که ۹۰ درصد آنها در کشورهای توسعه یافته هستند. در برخی کشورها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ و میر به‌طور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس، سکته قلبی، و آلرژی‌های مختلف تنفسی است.

قرار گرفتن در معرض ذرات معلق زیر ۲٫۵ میکرون (PM2.5) بدون هیچ گونه محافظی، می‌تواند مساوی با کشیدن چندین سیگار در روز باشد، و می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان را افزایش دهد.

آلودگی هوا به روش‌های گوناگونی می‌تواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسان‌ها بگذارد. تأثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب‌پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از دیگران است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند.

معمولاً میزان آسیب بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار مانند تماس با آلاینده‌ها و غلظت مواد شیمیایی دارد. صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون، خطری است که هر ۳ نفر از ۵ نفر با آن روبرو هستند.

متخصصان معتقدند که موادی که از طریق هوای آلوده وارد محیط می‌شوند دارای ترکیباتی هستند که باعث نابودی بافت‌های مختلف بدن خواهد شد. این مواد از طریق ریه، پوست، مخاط بدن، مخاط چشم، گوش، بینی و دستگاه گوارش، وارد بدن شده و باعث تخریب سلول‌های بدن می‌شود. در واقع تجمع این مواد در بدن هنگام آلوده بودن هوا به دلیل داشتن اکسیژن ناپایدار و واکنش با یک سلول، آن را اکسید می‌کند.

ویتامین ای از ویتامین‌های محلول در چربی است که همچون ویتامین ث خاصیت آنتی‌اکسیدان دارد و اثر شیمیایی مخربی را که آلودگی هوا بر بافت‌های بدن وارد می‌کند را از بین می‌برد.

آمار

نقشه جهانی تعداد مرگ و میر در اثر آلودگی هوا (مجموع داخل و خارج ساختمان) به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در سال ۲۰۱۷.

آلودگی هوا یکی از مهمترین عوامل مرگ‌ومیر در جهان است که سالانه ۵ میلیون مرگ به آن ارتباط داده می‌شود. آلودگی هوا به ۹٪ مرگ و میر در سراسر جهان نسبت داده می‌شود. همچنین یکی از عوامل خطرزا برای افزایش بیماری است. بیشترین میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در کشورهای کم درآمد-تا-متوسط اتفاق می‌افتد و تا بیش از ۱۰۰ برابر اختلاف در سراسر جهان متغیر است. در سطح جهانی، میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در حال کاهش است. این امر عمدتاً نتیجه پیشرفت در زمینه مقابله با آلودگی محیط داخل ساختمان بوده‌است. ۶٪ از مرگ و میرها در کشورهای کم درآمد به آلودگی هوای داخل خانه نسبت داده می‌شود.

در سال ۲۰۱۵، ۹ میلیون نفر در جهان به دلیل بیماری‌های غیرعفونی ناشی از آلودگی هوا مثل بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و سرطان ریه جان خود را از دست داده‌اند که تقریباً تمام (۹۲ درصد) این مرگ‌ها در کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط و کشورهایی که دارای جهش اقتصادی بوده‌اند (مانند هند) رخ داده‌است.

در میان کشورهای جهان، برونئی، سوئد و فنلاند کمترین میزان مرگ ناشی از آلودگی و بنگلادش، سومالی و چاد بالاترین میزان را آلودگی دارند. در آمریکا ۱۵۵ هزار مورد (۵٫۸ درصد)، در بریتانیا پنجاه هزار مورد (هشت درصد) و در ایران ۴۸ هزار مورد مرگ (۱۲٫۵ درصد) ناشی از آلودگی است.

یر اساس نقشه جهانی که مجله لنست از مناطق آلوده دنیا منتشر کرده، مناطق آلوده متعددی در همسایه‌های شمال غربی ایران -قره‌باغ، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان- وجود دارد که بیشتر آن‌ها به مواد شیمیایی و سموم کشاورزی آلوده هستند. این آلودگی به دلیل وجود معادن، انبار، یا کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی است که برخی از زمان اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق به جا مانده که با وجود متروکه بودن برخی از آنها، همچنان از منبع عظیم آلودگی خاک و آب به‌شمار می‌روند.

در سال ۹۵ بیش از ۴۸۰۰ نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند.

اثر باران اسیدی بر روی درختان

یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. باران اسیدی به پدیده‌هایی مانند مه اسیدی و برف اسیدی که با مقادیر قابل توجهی اسید از آسمان همراه هستند، گفته می‌شود. باران هنگامی اسیدی می‌شود که میزان پی‌اچ آب آن کمتر از ۵٫۶ باشد. این مقدار پی‌اچ بیانگر تعادل شیمیایی به وجود آمده میان کربن دی‌اکسید و حالت محلول آن یعنی بی‌کربنات (HCO3) در آب خالص است. باران اسیدی دارای نتایج زیانبار اکولوژیکی بر سلامتی انسان، حیوانات و پوشش گیاهی دارد.

باران‌های اسیدی از گازهای گوگرد دی‌اکسید و از خانواده اکسید نیتروژن خروجی از دود اگزوز اتومبیل‌ها و کارخانه‌ها ایجاد می‌شود. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسیدهایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل می‌دهند.

فجایع تاریخی

در مه‌دود بزرگ سال ۱۹۵۲ میلادی شهر لندن، تعداد ۴۰۰۰ نفر در مدت چند روز در اثر غلظت بالای آلاینده‌های هوا جان باختند.

در سال ۱۹۴۸ میلادی در اثر وارونگی هوا در شهر دونورا در ایالت پنسیلوانیا مه دود غلیظی باعث مرگ ۲۰ نفر شد. تا ۱۰ سال بعد از این حادثه آمار مرگ و میر در این شهر بسیار بالاتر از شهرهای اطراف بوده‌است.

بررسی‌های آماری

براساس گزارش سال ۲۰۱۴ سازمان جهانی بهداشت حدود ۷ میلیون نفر به علت آلودگی هوا در سال ۲۰۱۴ جان خود را از دست داده‌اند که این رقم دو برابر پیش‌بینی‌ها است. از این هفت میلیون نفر، ۴٫۳ میلیون نفر به علت آلودگی هوای خانه‌ها در اثر دود و آلودگی ناشی از سوخت و اجاق‌های خوراک‌پزی نامناسب جان باخته‌اند. این آمار همچنین نشان می‌دهد که بیش از سه میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در فضای بیرونی در شهرها و روستاها در سراسر جهان جان خود را از دست داده‌اند.

راه حل‌های کاهش آلودگی هوا

یک خودوری برقی در حال شارژ - استفاده از خودروهای برقی می‌تواند به‌طور چشمگیری آلودگی ناحیه ای را کاهش دهد. با اینکه نیروگاه‌های تولید برق این خودورها خود می‌تواند آلودگی ایجاد کند، اما برق تولید شده توسط نیروگاه‌های هسته ای، آبی، بادی یا خورشیدی هیچ نوع آلودگی هوا ندارد.

استراتژی‌ها و تکنولوژی‌های مختلفی برای کاهش آلودگی هوا وجود دارد. ابتدایی‌ترین مرحله، استفاده صحیح از زمین و برنامه‌ریزی کاربری آن و تعیین و طراحی زیرساخت‌های حمل و نقل می‌باشد. در اکثر کشورهای توسعه یافته، برنامه‌ریزی کاربری اراضی بخش مهمی از سیاست‌های اجتماعی است که تضمین می‌کند از زمین با بهره‌وری مناسب، به نفع اقتصاد و جمعیت گسترده‌تر استفاده می‌شود و همچنین حفاظت از محیط زیست در نظر گرفته شده‌است.

از آنجا که بخش زیادی از آلودگی هوا در اثر احتراق سوخت‌های فسیلی مانند زغال سنگ و نفت ایجاد می‌شود، کاهش استفاده از این سوخت‌ها می‌تواند باعث کاهش شدید آلودگی هوا شود. مؤثرترین این روش‌ها استفاده از منابع انرژی تمیز مانند نیروگاه‌های بادی، انرژی خورشیدی و نیروگاه آبی است که باعث آلودگی هوا نمی‌شوند. جایگزینی خودروهای بنزینی با خودروهایی با سوخت‌های با آلایندگی کمتر مانند خودروهای گازسوز یا استفاده از خودروهای تمام-برقی، می‌تواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند^.

طبق تحقیقی در سال ۲۰۱۵، استفاده ۱۰۰ درصدی از سوخت‌های تجدیدپذیر می‌تواند از مرگ زودرس ۶۲۰۰۰ نفر در سال، فقط در ایالت متحده آمریکا جلوگیری کند^.

بسیاری از کشورها برای میزان انتشار آلاینده‌های خودروها و صنایع، محدودیت‌هایی را اعمال کرده‌اند^.  این کار از طریق سازمان‌های هماهنگ‌کننده که وظیفه نظارت بر محیط زیست و هوا را به عهده دارند انجام می‌شود. در سازمان ملل متحد برنامه مدیریت جو طرح‌های زیست‌محیطی را در سراسر جهان اجرا می‌کند.

برای مقابله با آلودگی هوا، همکاری یکپارچه بین دستگاه‌های مختلف دولتی و خصوصی در سطوح مختلف منطقه ای، شهری و کشوری الزامی است. سیاست و سرمایه‌گذاری در زمینه‌های مختلفی از قبیل سیستم‌های حمل و نقل و نیروگاه‌های تمیز، خانه‌های با مصرف انرژی بهینه و مدیریت پسماند شهری از اصلی‌ترین عوامل کاهش آلودگی خارج از خانه هستند.برخی راهکارهای سازمان جهانی بهداشت یا WHO برای کاهش آلودگی هوا به شرح زیر می‌باشد:

حمل و نقل

• اولویت بندی و ایجاد ترانزیت و حمل و نقل پرسرعت شهری، ایجاد شبکه‌ها و مسیرهای پیاده‌روی، حمل و نقل مسافر و باربری ریلی^.
• جایگزینی خودورهای دیزلی سنگین قدیمی با خودروهای دیزلی جدید و با آلایندگی کم، هم چنین استفاده از سوخت‌های با درصد گوگرد کم.
• به‌کارگیری قوانین سختگیرانه تر در زمینه میزان آلایندگی خودروها و استانداردهای آنها.

شهرها

• غلظت اندازه گیری شده دی اکسید نیتروژن از ماهواره ۲۰۰۲-۲۰۰۴

ساخت شهرها به صورت فشرده و در نتیجه از لحاظ انرژی بهینه تر^.

• ساخت محل‌هایی برای پیاده‌روی و دوچرخه سواری ایمن.
• سرمایه‌گذاری در زمینه اتوبوس‌های پرسرعت و سیستم‌های ریلی سبک.
• ساخت محیط‌های سرسبز و پردرخت که به حذف ذرات معلق و حذف اثر جزیره گرمایی کمک می‌کند^.

مدیریت پسماند

• ترویج و تشویق به کاهش تولید زباله، تفکیک زباله، بازیافت یا استفاده مجدد از مواد.
• بهبود روش‌های مدیریت پسماند بیولوژیکی مانند هضم زباله بی هوازی و تولید بیوگاز، که گزینه ای به صرفه به جای سوزاندن زباله‌های جامد است. زمانیکه سوزاندن زباله اجتناب ناپذیر است، استفاده از تکنولوژی‌های جدید با سیستم‌های دقیق کنترل و حذف آلاینده ضروری است^.

صنعت

• بهبود کوره‌های قدیمی آجرپزی و کوره‌های پخت کُک، که مقادیر زیادی کربن سیاه انتشار می‌دهند.
• استفاده از فناوری‌های جدید که آلاینده‌های دودکش‌های بزرگ را کاهش می‌دهد.

کشاورزی

• سوزاندن کمتر زمین‌های کشاورزی
• تشویق به استفاده از رژیم غذایی سالم‌تر و استفاده از غذاهای پایه گیاهی به جای گوشت‌های قرمز و فراوری شد.
• استفاده از روش آبیاری برنج به صورت دوره ای خشک و تر. (در این روش به جای غرقاب بودن همیشگی زمین‌های کشاورزی برنج، به صورت دوره ای آنها را خشک و سپس غرقاب می‌کنند. این کار باعث کاهش مصرف آب و تولید گازهای گلخانه ای می‌شود.)
• بهبود مدیریت پسماندهای کشاورزی و کود دامی، از جمله به دام انداختن گاز متان ساطع شده از محل‌های زباله و استفاده از آن به عنوان سوخت.

راه حل‌های فردی

طرح یک خانه پایدار در هلند - هیچگونه آب، برق یا انرژی از خارج تأمین نمی‌شود و خانه امکانات مورد نیاز خود را از طبیعت تأمین می‌کند. با طراحی پایدار در تمام زمینه‌ها و با استفاده بهینه از تمامی منابع و به حداقل رساندن تلفات و پسماند، آلودگی محیط زیست به حداقل می‌رسد.

اهمیت و عملیاتی کردن پشت بام سبز و دیوار سبز در ساختمان‌ها که امروزه در دنیا مد نظر است می‌تواند درصد زیادی به کاهش آلودگی هوا کمک کند .گیاهان سبز پشت بام‌ها می‌توانند به عنوان فیلتری برای ذرات معلق عمل کرده و برگ‌های چسبنده می‌توانند ذرات معلق در هوا (PM) را کاهش دهند.

در روزهای بحرانی آلودگی هوا تا جای ممکن رفت‌وآمد در محدوده‌های مرکزی و پرترافیک شهر اجتناب کنید. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در سفرهای روزانه درون‌شهری خود را جایگزین خودروهای شخصی نمائید. فعالیت یا بازی کودکان در محیط‌های باز را محدود نمائید؛ و افراد مسن یا افراد با بیماریهای قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسائی قلبی از خروج از خانه اجتناب نمایند.

آلودگی هوا در بینی و سینوس رسوب می‌کند و با تأثیر بر مخاط‌های بینی باعث ایجاد مشکلات زیادی برای افراد می‌شود. در این روزها که افراد در شهرها با آلودگی هوا سر و کار دارند بهتر است که بینی و سینوس خود را چندین بار در روز شستشو دهند. مخصوصاً کسانی که عمل جراحی بینی انجام داده‌اند یا آلرژی دارند، این شستشو برای جلوگیری از تشدید مشکلات نقش کلیدی و اساسی دارد. سرم‌های شستشو، بهترین شستشو دهنده می‌باشد که در تمام داروخانه‌ها در دسترس است.

قانون هوای پاک
 قانون  اساسی،  قوانین  عادی  متعدد  و  تعداد  فراوان  آیین نامههای  دولتی  دیگر  در  ایران،  متضمن  حفاظت محیط زیست  از جمله جلوگیری از آلودگی هوا هستند.  درباره  طرح  موضوع حفاظت  محیط  زیست  و  حق  بر  محیط  زیست  در  قانون  اساسی،  میتوان  همانند  بعضی  حقوقدانان  و  در  دیدی  وسیع،  به  تمام  اصولی  که  متضمن  حقوق  اساسی  آحاد  ملت  و  وظیفه  حکومت به سیاستگذاری مناسب برای تحقق و تأمین این حقوق  هستند  استناد کرد .1  اما  اگر این  نظریه موسع را نپذیریم، تردیدی نیست که اصـل  50  قـانون اسـاسی،  بهطور صریح بر لزوم  حفاظت محیط زیست و ممنوعیت فعالیتهای آلاینده محیط زیست تأکید کرده است. در  قلمرو  قوانین  عادی  و  آیین نامههای  دولتی  باید  گفت  به  رغم  این که  ایران  در  بعضی  حوزههای  حفاظت  محیط  زیست  دارای  قوانین  و  مقررات  جامع  و  مشخص  نیست،  اما  خوشبختانه در خصوص آلودگی هوا، قوانین و مقرراتی نسبتاً جامع وضع شده و حتی با توجه  به  زمان  تصویب  این  قوانین،  میتوان  گفت  این  قوانین،  جزء  قوانین  پیشرو  در  جهان  محسوب  میشوند.

با وجود  این ، ق.ن.ج.آ.ه خالی از ایراد نبود  و   انتقادهای وارد بر  آن که از  همان روزهای  اول  بعد  از  تصویب  آن  شروع  شد، همچنین  تغییر  وضعیت  آلودگی  هوای  شهرهای  ایران  و  عوامل مؤثر بر آن با گذشت زمان، سبب   شد قوای مقننه و مجریه ایران برای ارتقای قوانین و  مقررات  مرتبط  با  کیفیت  هوا  اقدامهایی  را  در  چند  سال  اخیر  اتخاذ  کنند  که  از  همه  مهمتر  تصویب  قانون  هوای  پاک  در  سال  1396  است.  فرایند  طولانی  تصویب  این  قانون  که  ق.ن.ج.آ.ه  را  نسخ  کرد،  با  اعلام  وصول  طرح  «الزام  دولت   به  حمایت  از  استان هایی  که  مورد  هجوم پدیده ریزگردها قرار دارند» در جلسه مورخ  06 /12 /1391  مجلس آغاز شد. با اعلام وصول  لایحه  «اصلاح  قانون  نحوه  جلوگیری  از  آلودگی  هوا»  در  جلسه  مورخ  ۱۳۹۳/۰۷/۱۶  مجلس، طرح  فوق  با  این  لایحه،  تلفیق  و  جهت  بررسی  به  کمیسیون  کشاورزی،  آب  و  منابع  طبیعی  ارجاع  شد. 

در نهایت این قانون مشتمل بر سی و چهار ماده و سی و نه تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ بیست و پنجم تیرماه یکهزار و سیصد و نود و شش مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در تاریخ 11 /5 /1396 به تأیید شورای نگهبان رسید  و در  تاریخ  ۱۳۹۶/۰۵/۲۶ در  روزنامه  رسمی منتشر شد.

در  ایران،  قانونگذاری صریح در زمینه  آلودگی هوا  با تصویب  قانون اصلاح پارهای   از مواد و  الحاق  مواد  جدید  به  قانون  شهرداری  در  سال  1345  که  بند  20  ماده  55  قانون  شهرداری  1334  را اصلاح کرد، شروع شد و با  تصویب قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا در سال  1374  به  اوج  خود  رسید.  اجرای  قانون  اخیر  همراه  با  آیین نامههای  اجرایی  متعدد  توانست  در  کُند کردن فرایند افزایش آلودگی هوا در شهرهای ایران موفقیتهایی به دست آورد، اما این  قانون خالی از ایراد نبود. از این رو، در چند سال اخیر قوای مقننه و مجریه ایران اقدام به وضع
قوانین  و  مقرراتی  در  این  زمینه  کردهاند  که  شاخصتر  از  همه  تصویب  قانون  هوای  پاک  در  تاریخ 25/04/1396 است. 

اگرچه قانون هوای پاک بسیاری از ایرادهای قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا را رفع  ایرادها و نقاط ضعف قانون هوای پاک ... 167  کرده  است  و  همچنین  حاوی  نوآوریهایی  نسبت  به  این  قانون  است،  اما  متأسفانه  این  قانون  نه تنها  بعضی  نقصهای  قوانین  قبلی  را  رفع  نکرده  است،  بلکه  دچار  نقاط  ضعف  و  ایرادهایی  است  که  در  این  نوشتار  به  مهمترین  آنها  اشاره  شد؛  ایرادهایی  همچون:  1ـ  کاهش  سرعت  عمل  در  تشخیص  وضعیتهای  اضطراری  آلودگی  هوا  و  اتخاذ  اقدامهای  لازم  در  این  وضعیتها؛  2ـ  تعارض  و  همپوشانی  میان  بعضی  مواد؛  3ـ  کمتوجهی  به  پیامدهای  اجتماعی  ، اقتصادی و سیاسی مبارزه با آلودگی هوا در بعضی موارد؛  4ـ عدم اعطای حق عام دادخواهی  به نفع عموم به سازمان حفاظت  محیط زیست؛  5ـ ایرادهای متعدد در زمینه ضوابط کیفری به  ویژه  عدم  پیش بینی  رسی دگی   قضایی  فوری   (خارج  نوبت)  و  عدم استفاده از مجازات حبس و  6ـ مبهم بودن بعضی مواد.

در اینجا لازم به ذکر است تأکید این نوشتار بر ایرادها و نقاط ضعف قانون هوای پاک به  این  معنا  نیست  که  این  قانون  فاقد  نقاط  قوت  است.  در  واقع،  قانون  هوای  پاک  حاوی  نقاط  قوت  فراوان  است  که  بررسی  آنها  نیازمند  نوشتاری  مجزا  است؛  از  جمله  این  نقاط  قوت  میتوان  به این موارد اشاره کرد:  1ـ پیش بینی ارتقای استاندارد آلایندگی وسایل نقلیه موتوری  در گذر زمان؛  2ـ گسترش تکلیف معاینه وسایل نقلیه موتوری به تمام شهرها؛  3ـ الزام وزارت  کشور به افزایش ناوگان حمل و نقل عمومی درونشهری؛  4ـ لزوم استاندارد بودن تمام انواع سوخت  تولیدی  و  وارداتی  کشور  و  الزام  همگانی  استفاده  از  سوخت  استاندارد؛  5ـ  مدیریت  بهتر پسماندها و الزام شهرداریها به تولید انرژی یا مواد قابل استفاده از آنها و  6ـ ممنوعیت  انتشار امواج رادیویی و الکترومغناطیسی فراتر از حد مجاز.  اما  بهرغم  وجود  نقاط  قوت  فراوان  در  قانون  هوای  پاک،  میتوان  گفت  ایرادها  و  نقاط  ضعف این قانون که در این نوشتار به  مهمترین  آنها اشاره شد،  ممکن است اجرای  آن را با دشورایهایی مواجه کند و توفیق  آن را در رفع  معضل آلودگی هوا ناممکن  کند. از این رو،  امید  میرود  پیش  از  تصویب  آیین نامههای  اجرایی  این  قانون،  قانونگذار  نسبت  به  رفع  نقاط  ضعف  و  ایرادهای  آن  اقدام  کند.  همچنین  پیشنهاد  میشود  نهادهای  وضعکننده  آیین نامه های  اجرایی این قانون، در زمان تهیه این آیین نامهها و در حدود اختیارات خود اقدام به رفع ابهام و  جبران نقاط ضعف این قانون کنند.

وضعیت آلودگی در استان مرکزی

در حالی که اراک از ابتدای سال تاکنون ۱۲۰ روز آلوده را تجریه کرده است و در این وضعیت عنوان آلوده ترین شهر کشور  را به دوش میکشند. بر اساس اطلاعات دریافتی از ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای استان مرکزی، متوسط شاخص کیفیت هوای اراک شبانه روز منتهی دو شبانه روز گذشته جرا که به عدد ۱۱۰و ۱۳۶ رسید که بیانگر کیفیت هوای ناسالم برای گروه‌های حساس است.

 آلاینده مسئول ذرات کمتر از ۲ و نیم میکرون و علت آلودگی پدیده وارونگی دما و افزایش آلاینده‌های جوی است.  همچمیم ذرات کمتر از دو و نیم میکرون است و پدیده وارونگی دما آلودگی هوا را دامن زده است.

اراک یکی از هشت کلانشهر آلوده کشور است که از ابتدای امسال تاکنون۱۲۰ روز ناسالم در کارنامه خود به ثبت رسانده است.

تداوم مصرف سوخت مازوت در نیروگاه درحالی است که اراک امروز ۱۲۰‌ روز آلاینده را پشت سر گذاشت و مردم در هوای آلوده در حال نفس کشیدن هستند.

به دنبال این خبر که با واکنش‌های مختلفی همراه بود، مدیرعامل نیروگاه شازند طی خبریبیان داشتندد: نیروگاه حرارتی شازند به دلیل قرار گرفتن در کریدور شمال به جنوب یکی از ارکان اصلی تولید برق پایدار در کشور است که در حال حاضر تولید حدود یک ساعت یعنی ۲.۳درصد برق مصرفی کل کشور را بر عهده دارد.

 نیروگاه در مورد انتخاب نوع سوخت تصمیم گیرنده نیست

شهرام ایرانپک افزود: این درحالیست که برق کل استان مرکزی و بعضی اوقات در زمان‌های کم‌باری کمک به شبکه برق سایر استان‌ها را پوشش می‌دهد و از آنجا که تامین گاز در فصول سرد سال برای بخش خانگی اولویت دارد، سهمیه گاز نیروگاه در زمستان کاهش پیدا می‌کند و به این ترتیب با توجه به درخواست شرکت سهامی مدیریت شبکه برق، نیروگاه به صورت اجباری باید از سوخت مازوت استفاده کند.

مدیرعامل نیروگاه شازند با توضیح این که نیروگاه در مورد انتخاب نوع سوخت تصمیم گیرنده نیست، گفت: با توجه به شرایط کشور و محدودیت‌های به وجود آمده در سال‌های اخیر جهت تخصیص گاز طبیعی به نیروگاه‌ها، این سهمیه متفاوت خواهد بود، در واقع مجموعه وزارت نفت با هدف تامین سوخت مورد نیاز با اولویت بخش خانگی در زمستان، گاز را تحویل نیروگاه‌ها می‌دهد و گازرسانی به نیروگاه‌ها با کاهش همراه می‌شود.

وی ادامه داد: کمبود گاز در زمستان، توسط سوخت مایع یا سوخت مازوت جبران می‌شود بنابراین نیروگاه شازند هیچ‌گونه دخل و تصرفی در تعیین میزان سهمیه گاز ندارد و این مسئله در پایتخت توسط وزارت نفت و دیسپاچینگ ملی برق مدیریت می‌شود.

ایرانپاک افزود: برخی رسانه‌ها در مطالب خود اخیرا عنوان کردند که نیروگاه به دلیل صرفه اقتصادی از سوخت مازوت استفاده می‌کند و این در حالی است که قیمت مازوت پنج برابر قیمت گاز است، همچنین استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌ها تبعاتی همچون خوردگی تجهیزات نیروگاهی، افزایش هزینه‌های تعمیرات و نگهداری، افزایش هزینه‌های نیروی انسانی، کاهش راندمان نیروگاه و افزایش خروج اضطراری واحدها را به همراه دارد، این درحالی‌ست که مقدار مصرف سوخت مایع در سال ۱۳۹۸ توسط نیروگاه  معادل ۳درصد، در سال ۱۳۹۹ معادل ۱۰درصد بوده و درسال ۱۴۰۰ نیز تا نهم آذر ۱۴۰۰ این نیروگاه از سوخت مایع استفاده نکرده است.

رایزنی به منظور افزایش سهمیه گاز نیروگاه

 امیرهادی سرپرست فرماندار اراک در خصوص وضعیت‌ آلودگی هوای اراک بیان داشت: مکاتبه‌ای با وزیر نیرو خواهیم داشت تا کاهش مصرف مازوت را در دستور کار قرار دهند، همچنین مکاتبه با وزیر نفت خواهیم داشت تا ضمن افزایش سهمیه گاز برای نیروگاه حرارتی شازند، تغییر ترکیب نوع گاز تحویلی به نیروگاه را نیز دنبال کنند و تلاش خواهیم کرد که ظرف یک هفته آینده به نتایج خوبی از این مکاتبات و رایزنی ها برسیم.

انتهای پیام / ن

منبع:

مرکز پایش آلاینده های زیست محیطی

ویکی پدیا

فارس

ایسنا