به گزارش خبرگزاری علم و فناوری،برای مقایسه میزان پیشرفت تولید علم در ایران کافی است نگاهی به این دو جمله که طی یک بازه 10 ساله و از زبان دو وزیر علوم اعلام شده بیاندازید: رئیس جمهور در سال 1401 : کسب رتبه پانزدهم کمی و کیفی ایران در تولید علمی جهان دستاوردی افتخارآمیز برای کشور محسوب می شود. کامران دانشجو وزیر وقت علوم در سال 1391 : ايران مقام خودرا در نمايه بين المللي ISI از رتبه 20در سال 2012به رتبه 17 در سال 2013 و در نمايه scopus از رتبه 17 جهان به رتبه 15 جهان ارتقا داد.
به زبان ساده، مسئولان ارشد کشور در حالی با افتخار از ارتقاء جایگاه علمی کشور در عرصه تولیدات علمی صحبت می کنند که طی 10 سال گذشته رتبه ایران در این زمینه همچنان جایگاه پانزدهمی جهان است!
پلان اول:
یونس پناهی معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت شهریورماه امسال در حاشیه سفر به کاشان در جمع برخی از اساتید دانشگاه علوم پزشکی این شهر با اشاره به جایگاه علمی ایران در سطح جهان اظهار داشت: خوشبختانه با حمایت‌هایی که تاکنون انجام شده است ایران در حوزه‌های مختلف علمی توانسته است جایگاه‌های مناسبی در سطح جهان کسب کند.
وی همچنین خبر از کسب رتبه ۱۵ ایران در مرجعیت علمی جهان داد و تصریح کرد: یکی از اهداف ما این است که در حوزه سلامت پژوهشگران به تحقیقات و فعالیت‌های علمی دانشمندان ایرانی مراجعه کنند و از این رو باید تلاش بسیاری کرد.
وی با اشاره به اینکه ایران در زمینه فناوری از بین ۱۳۲ کشور جهان رتبه ۶۲ را دارد، گفت: در این عرصه هم باید سعی کنیم تا جایگاه بهتری کسب کنیم.
پلان دوم :
رئیس جمهور در آذرماه امسال و در جریان بازدید از وزارت علوم ، پانزدهم ایران در تولید کمی و کیفی علمی جهان را دستاوردی افتخارآمیز برای کشور دانست و بر ضرورت تلاش مضاعف در جهت ارتقای این رتبه تاکید کرد.
پلان سوم :
وزير علوم، تحقيقات و فناوري در سال 1391 اعلام كرد : ايران مقام خودرا در نمايه بين المللي ISI از رتبه 20در سال 2012به رتبه 17 در سال 2013 و در نمايه scopus از رتبه 17 جهان به رتبه 15 جهان ارتقا داد.
دكتر كامران دانشجو با اشاره به رتبه اول علمي ايران در منطقه خاورميانه در تبين پيشرفت هاي آموزش عالي كشور گفت : در سال 1384 جمهوري اسلامي ايران سه دهم درصد توليد علم دنيا را در دست داشت كه اين ميزان در سال91 تاكنون به 1/2دهم درصد افزايش يافته است و به عبارتي 7برابرشده است درحاليكه جمعيت ايران تنها يك درصد جمعيت دنياست، لذا توليد علم ما از درصد جمعيت ما در دنيا بالاتر است.
وي با اشاره به سرعت رشد 11الي 13 برابري توليد در علم ايران نسبت به دنيا گفت : از لحاظ سرعت رشد توليد علم ايران در دنيا رتبه نخست را دارد ودر سال 2012 در نمايه اسكوپوس بيش از 37000 مقاله توسط جامعه دانشگاهي ايران ثبت شده است ، همچنين ايران درسال2012 در اين نمايه رتبه 17جهان را داشت كه در سال 2013تاكنون با توليد بيش از 6000مقاله در جايگاه پانزدهم جهان قرار دارد .
رتبه‌بندی 110 دانشگاه ایران
هر ساله رتبه بندی دانشگاه های کشور براساس معیارهایی که وجود دارد انجام می شود. امسال نیز نتایج این ارزیابی در جلسه ۹۵۸ شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ۱۵ آبان تأیید شد . رتبه بندی که خلاصه آن را می توانید در جدول زیر مشاهده کنید.
آخرین رتبه بندی
رتبه بندی جهانی دانشگاه ها هر ساله توسط موسسات مختلفی در دنیا انجام می شود . موسسه تایمز یکی از همین مراکز است که به صورت سالانه به ارزیابی و سنجش دانشگاه‌ها در حوزه‌های موضوعی مختلف می‌پردازد. این نظام رتبه بندی دارای چندین مدل ارزیابی است که علاوه بر رتبه بندی جهانی، رتبه بندی موضوعی ۱۱ گانه نیز منتشر می‌کند.
وضعیت دانشگاه‌های ایرانی در این رتبه بندی ها پیش از این گزارش شده است اما مقایسه‌ای میان سال ۲۰۲۳ با سال ۲۰۲۲ در بخش رتبه بندی جهانی و رتبه بندی موضوعی تایمز نشان می‌دهد که دانشگاه‌های ایرانی در تعداد رشد نسبتاً محدودی داشته اند اما در بخش موضوعی در دو «بالینی و بهداشت» و «علوم کامپیوتر» رشد قابل توجهی را تجربه کرده اند.
نکته مورد توجه در این حوزه این است که تعداد دانشگاه‌های برتر ایران در رتبه بندی موضوعی در بخش علوم طبیعی (علوم پایه) یک عدد کاهش داشته است. البته شاید یک عدد چندان قابل توجه به نظر نرسد اما نیاز است که مسئولان امر با توجه به برنامه‌های تقویتی علوم پایه در کشور به این امر توجه داشته باشند.
بررسی جایگاه دانشگاه‌های ایرانی
جدیدترین رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهانی تایمز شامل ۱۷۹۹ دانشگاه از ۱۰۴ کشور و منطقه بود و ۶۵ دانشگاه ایرانی در آن حضور دارند که این تعداد در مقایسه با سال گذشته که ۵۸ مورد بوده نیز با رشد مواجه بوده است.
نکته مورد توجه دیگر این است که از تعداد ۶۵ دانشگاه برتر از ایران تعداد دانشگاه‌های دارای رتبه زیر ۵۰۰ نیز به ۱۰ دانشگاه رسید. این در حالی است که در رتبه بندی سال قبل تعداد دانشگاه‌های ایرانی دارای رتبه زیر ۵۰۰ تنها چهار دانشگاه بود.
دانشگاه علوم پزشکی گلستان و دانشگاه علوم پزشکی کردستان با رتبه ۳۵۱–۴۰۰، دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشگاه علوم پزشکی اراک، دانشگاه علوم پزشکی بابل، دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، دانشگاه علوم پزشکی قم، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه علوم پزشکی ارومیه با رتبه ۴۰۱–۵۰۰ جز ۱۰ دانشگاه برتر هستند.
وضعیت دانشگاه‌های ایرانی در رتبه بندی« کیو اس»
اما این تنها رتبه بندی دانشگاهی جهان نیست . رتبه بندی دیگری با نام «کیو اس» نیز توسط مؤسسه «کاکارلی سیموندز» در کشور انگلستان انجام می‌گیرد که از سال ۲۰۱۰ به صورت مستقل دانشگاه‌های دنیا را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. گفتنی است پایگاه رتبه بندی کیو اس در ارزیابی خود در شاخص مربوط به اندازه گیری تأثیر پژوهش، اطلاعات پنج ساله موجود دانشگاه‌ها را در پایگاه استنادی اسکوپوس مورد بررسی قرار می‌دهد.
بر همین مبنا نظام رتبه‌بندی «کیو. اس» هم ۶ مؤسسه ایرانی را در فهرست مؤسسه‌های برتر ویرایش ۲۰۲۳ میلادی خود جای داده است. در این رتبه بندی ۱۴۲۲ دانشگاه از سراسر جهان مورد ارزیابی قرار گرفت.
نکته مورد توجه این است که تعداد دانشگاه‌های ایرانی حاضر در تازه‌ترین رتبه بندی کیو اس تغییری نداشته است اما رتبه ۵ دانشگاه ایرانی شامل دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه شیراز نسبت به گذشته بهبود یافته و رتبه دانشگاه شهید بهشتی نسبت به گذشته تغییری نداشته است.
رتبه بندی مؤسسه USNews
یکی دیگر از نظام های رتبه‌بندی بهترین دانشگاه‌های جهان ، رتبه بندی مؤسسه USNews برای فهم بهتر مقایسه مؤسسه‌ها در جهان پدید آمده است. این رتبه بندی در پی آن است که بهترین دانشگاه‌هایی که در جهان شهرت دارند و پژوهش‌های علمی بسیاری انجام می‌دهند را برای دانشجویان متقاضی از سراسر جهان معرفی کند.
شاخص ارزیابی این مؤسسه به گونه‌ای است که تنها مؤسسه‌هایی در این نظام ارزیابی می‌شوند که دست‌کم ۱۲۵۰ مقاله در پنج سال گذشته در نمایه‌نامه «وب‌آوساینس» داشته باشند.
در تازه‌ترین گزارش این رتبه‌بندی، بهترین دانشگاه‌های جهان شامل ۲۰۰۰ دانشگاه برتر از ۹۵ کشور جهان هستند که در مقایسه با ۱۷۵۰ مدرسه و ۹۰ کشور در سال گذشته افزایش یافته است.
در رتبه بندی جدید تعداد ۵۲ دانشگاه ایرانی و در رتبه بندی قبل از آن ۴۴ دانشگاه ایرانی حضور دارند.
در این رتبه بندی دانشگاه تهران با رتبه ۳۲۹، دانشگاه آزاد اسلامی با رتبه ۳۹۴، دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه ۵۱۷، دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه ۵۹۸، دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۵۹۸، دانشگاه تبریز با رتبه ۶۲۵، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه ۶۳۳، دانشگاه تربیت مدرس با رتبه ۷۰۸، دانشگاه صنعتی اصفهان با رتبه ۷۳۹، دانشگاه علوم پزشکی مشهد با رتبه ۷۷۹، دانشگاه علوم پزشکی ایران با رتبه ۷۹۴، دانشگاه شیراز با رتبه ۸۲۱، دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی با رتبه ۸۲۶، دانشگاه علم و صنعت ایران با رتبه ۸۷۹، دانشگاه علوم پزشکی مازندران با رتبه ۸۹۶، دانشگاه علوم پزشکی تبریز با رتبه ۹۷۵ و دانشگاه علوم پزشکی شیراز با رتبه ۹۷۷ در میان یک هزار دانشگاه برتر قرار دارند.
۱۱ دانشگاه ایرانی دررتبه بندی شانگهای
رتبه بندی آکادمیک دانشگاه‌های جهان (ARWU) نیز اولین بار در ژوئن ۲۰۰۳ توسط مرکز دانشگاه‌های درجه یک جهانی (CWCU)، دانشکده تحصیلات تکمیلی آموزش (مؤسسه آموزش عالی سابق) دانشگاه شانگهای جیائو تونگ، چین منتشر و به روز شد.
به صورت سالانه از سال ۲۰۰۹، رتبه‌بندی آکادمیک دانشگاه‌های جهان (ARWU) توسط مؤسسه مشاوره رتبه‌بندی شانگهای منتشر شده و دارای حق چاپ است. مشاور رتبه بندی شانگهای یک سازمان کاملاً مستقل در زمینه اطلاعات آموزش عالی است و از نظر قانونی تابع هیچ دانشگاه یا سازمان دولتی نیست.
در این نظام بیش از ۲۵۰۰ دانشگاه در واقع توسط ARWU رتبه بندی می‌شوند و اسامی ۱۰۰۰ دانشگاه برتر منتشر می‌شود. نظام رتبه‌بندی «شانگهای» نیز در ویرایش ۲۰۲۲ میلادی ۱۱ مؤسسه علمی ایرانی را در میان ۱۰۰۰ مؤسسه برتر جهان رتبه‌بندی کرده است. در مقایسه با سال ۲۰۲۱ نیز تعداد دانشگاه‌های ایرانی تغییری نداشته است اما روند دانشگاه‌ها با یکدیگر متفاوت بوده اند.
دانشگاه علوم پزشکی تهران با بهبود رتبه مواجه بوده است. دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم برای اولین بار در این رتبه بندی قرار گرفته است. اما در مقابل دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تبریز با افت رتبه مواجه شده اند.
حضور ۵۹ دانشگاه ایرانی در رتبه‌بندی «یورَپ»
«یورَپ» نیز موسسه دیگری است که هر ساله به ارزیابی دانشگاه های مختلف می پردازد. طبق گزارش سال ۲۰۲۲ میلادی نظام «رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر پایه عملکرد علمی» یا «یورَپ» تعداد ۵۹ مؤسسه ایرانی در میان ۳ هزار مؤسسه برتر جهان هستند و دانشگاه تهران با رتبه ۲۴۸، دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه ۳۱۳ و دانشگاه تربیت مدرس با رتبه ۴۹۸ مؤسسات ایرانی هستند که دارای رتبه زیر ۵۰۰ هستند.
این در حالی است که در همین رتبه بندی تعداد دانشگاه‌های ایرانی در سال ۲۰۲۱ تعداد ۵۶ دانشگاه بود و دانشگاه تهران با رتبه ۲۵۴، دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه ۳۶۶ و دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه ۴۸۶ مؤسسات ایرانی بودند دارای رتبه زیر ۵۰۰ بودند.
دانشگاه‌های ایرانی در لیست رتبه‌بندی لایدن
اما نظام رتبه‌بندی لایدن یکی از متفاوت‌ترین نظام‌های رتبه بندی در دنیا است. این نظام رتبه بندی از چهار معیار کلی مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی، دسترسی آزاد به انتشارات و تنوع جنسیتی استفاده می‌کند. ارزیابی‌ها از تولیدات علمی دانشگاه‌ها در ال‌های ۲۰۱۷ الی ۲۰۲۰ از پایگاه اطلاعاتی Web of Science است.
در ویرایش ۲۰۲۲ میلادی نظام رتبه‌بندی «لایدن» تعداد ۴۴ مؤسسه ایرانی به چشم می‌خورد. این تعداد در جمع ۱۳۱۸ دانشگاه برتر جهان قرار گرفته اند و این در حالی است که در سال ۲۰۲۱ تعداد ۳۶ دانشگاه از ایران در این رتبه بندی حضور داشته اند.
همچنین سه رتبه بندی «شانگهای»، «یورپ» و «لایدن» در اعلام رتبه‌های خود سال ۲۰۲۲ را انتخاب کرده اند و از همین رو تعداد دانشگاه‌های ایرانی حاضر در این رتبه بندی ها با سال ۲۰۲۱ مقایسه شده است.