به گزارش خبرگزاری علم و فناوری،«30 تا 32 درصد آلایندگی مربوط به منابع ثابت مانند کارخانه ها و 67 تا 80 درصد آلودگی تهران، سهم منابع متحرک مانند اتوبوس، تاکسی و موتورسیکلت است که دراین میان موتورسیکلت ها با حدود 7 درصد، سهم زیادی را به خود اختصاص می دهند» اینها بخش هایی از اظهارات استانداراسبق تهران، در پایان جلسه کارگروه کاهش آلودگی هوا در چند ماه قبل است.

به گفته محسن منصوری، اگر موتورسیکلتی استاندارد لازم را نداشته باشد، چهار تا پنج برابر یک خودرو آلایندگی ایجاد می کند. وی همچنین در این گزارش به نکته دیگری هم اشاره کرد. اینکه در برنامه ها تأکید شده که موتورسیکلت های برقی، با وسایل کاربراتوری جایگزین شوند و امیدواریم در برنامه ای دو تا سه ساله این مشکل را حل کنیم.

اینها اما تنها آمارها و گزارش ها از آلایندگی موتورسیکلت ها نیستند. بنابر اعلام رسمی "شرکت کنترل کیفیت هوای تهران" هر موتورسیکلت کاربراتوری معادل 6 برابر یک خودرو سواری، آلودگی تولید می‌کند:"موتورسیکلت‌های کاربراتوری در هر کیلومتر پیمایش بیش از 18 گرم آلودگی تولید می‌کنند، این در حالی است که خودروهای با استاندارد یورو2 در هر کیلومتر پیمایش کمتر از 3 گرم تولید آلودگی می‌کنند. به‌عبارت دیگر آلایندگی یک دستگاه موتورسیکلت به‌طور متوسط 6 برابر یک دستگاه خودرو با استاندارد یورو2 است!

مقادیر زیادی از این 18 گرم آلودگی که در برخی موتورسیکلت‌های فرسوده حتی به 27 گرم نیز می‌رسد، به‌دلیل بدسوزی مونوکسید کربن تولید می‌شود؛ بخشی دیگر از آلودگی تولیدشده توسط موتورسیکلت‌‌ها، ذرات معلق به‌عنوان ماده‌ای سمی هستند و اندازه ذراتی که موتورسیکلت‌ها تولید می‌کنند، خیلی ریزتر و مخرب‌تر از ذراتی است که خودروها تولید می‌کنند و به‌دلیل همین ریز بودن، می‌توانند تا عمق ریه نفوذ کنند و سلامت شهروندان را با خطر جدی رو‌به‌رو کنند.

همین مساله باعث شده تا بسیاری از کارشناسان یکی ا زموثرترین راهکارهای کاهش آلودگی هوای تهران و کلانشهرها را جایگزینی موتورهای کنونی با موتورهای برقی بدانند.

تهران در ناکجا آباد لیست

« به زودی ثبت نام 100 هزار موتوربرقی با وام 100 میلیونی و سود 4 درصد و با اقساط 24 ماهه آغاز خواهد شد.» این جملات  شهردارمشهد.نشان می دهد، باوجود شعارهای 8 ساله شهرداری تهران برای جایگزینی موتورهای برقی به جای موتورهای کنونی، کلانشهرهای دیگر بدون آنکه بخواهد شوآفی برگزار کنند، در حال اجرای این طرح عظیم هستند.

بنا براعلام شهرداری مشهد این ۱۰۰ هزار دستگاه موتورسیلکت برقی با اعتباری معادل ۶ هزار میلیارد تومان و طی سه سال تامین شده و از ابتدای هفته حمل ‌ونقل یعنی ۲۶ آذر، اکران عمومی موتورسیکلت‌های برقی شروع شده است و شهروندان نیز می‌توانند از این شرایط استفاده کنند.

اما موضوع تولید و جایگزینی موتورسیکلت های برقی در تهران سریالی است طولانی و تکراری که عمر آن به دوره شهرداری محمد باقر قالیباف برمی گردد . قالیباف که در برنامه ای تلویزیونی ادعا کرده بود درصورتیکه مسئولیت آلودگی هوا و نظارت و مدیریت بر سازمان های متولی در این زمینه به طور کامل به شهرداری تهران  سپرده شود، می تواند 6 ساله مشکل آلودگی هوای پایتخت را حل کند، در سال   1393  طرحی را به شورای شهر چهارم برد که در آن پیشنهاد شده بود با ابزارهای تشویقی شهروندان را به تعویض موتورهای کنونی با موتورهای برقی ترغیب کنند . در همین راستا شهرداری تهران موظف شد به خریداران موتورسیکلت برقی ، 2.5 میلیون تومان کمک بلاعوض (تقریباً معادل نیمی از بهای یک موتورسیکلت برقی متوسط) یا 6.5 تومان وام بدون بهره پرداخت کند.

چند صباحی بعد از آغاز طرح اعطای وام به متقاضیان اما مجتبی شاکری رییس کمیته فرهنگی شورای شهر تهران در جلسه ای با انتقاد از طرح جایگزینی موتورهای برقی گفت: همین حالا سایت ثبت نام موتورسیکلت ها بالا نمی آید. بنابراین تقاضا می کنم ضمن رفع اشکالات فنی، به ابعاد اجرایی طرح مذکور نیز بیشتر پرداخته شود معتقدم ابتدا باید این طرح یک دوره اجرای آزمایشی را پشت سر بگذارد تا مثل برخی دیگر از طرح های ترافیکی، ناقص و نیمه تمام رها نشود.

به نظر می رسد سخنان شاکری چندان بیراهه هم نبود کمااینکه در آن زمان استقبال بسیار کمی از این طرح شد ضمن آنکه متعاقب آن  عمر دوره مدیریت شهری شورای چهارم نیز عملا به اجرایی کردن این مصوبه قد نداد و با روی کار آمدن شورای پنجم نیز، عملاً این طرح بی نتیجه ماند. دلیل آنهم چیزی نبود جز افزایش نجومی قیمت موتورهای برقی که وابسته به نرخ ارز بود. حالا دیگر قیمت این موتورها آنقدر بالا رفته بود که این تسهیلات 2.5میلیون تومانی دیگر مشوقی برای خریداران موتورسیکلت هایی که بین 25 تا 50 میلیون تومان قیمت داشت، محسوب نمی شد.

آرش میلانی، رئیس کمیته محیط زیست آن دوره شورای شهر اما با  اشاره به رویه شورای پنجم در مورد جایگزینی موتورهای برقی گفت: ازآنجاییکه قیمت موتورهای برقی همان زمان هم بالا بود، این طرح چه در دوره چهارم و چه در دوره پنجم شورا فقط به عنوان یک طرح نوآورانه و شاید آزمایشی مطرح بود. یعنی همه می دانستند که با مشوق های در نظر گرفته شده نمی شد حجم بالایی موتور برقی را وارد خانواده موتورسواران کرد.

 یا این حال مسئولان شهری در دور پنجم همچنان مدعی بودند که بنا دارند استفاده از موتورسیکلت برقی را در سطح شهر تهران افزایش دهند اما در عمل به دلیل نبود زیرساخت ها و البته افزایش سرسام آور قیمت ها، عملاً اقدام درخوری انجام نشد و در نهایت این طرح همانند سایر طرح های مدیریت گذشته به بایگانی سپرده شد!

در حقیقت این طرح در حالی عملا متوقف شد که طبق قانون، عمر مفید موتورسیکلت 8 سال است و دولت می‌تواند بعد از آن کارت سوخت موتورسیکلت‌ها را پس از 8 سال باطل کند و بحث اسقاط را پله پله جلو ببرد. از سویی همچنین مواد ۱۱ و ۱۲ آیین نامه فنی ماده ۲ قانون هوای پاک، تولیدکنندگان موتورسیکلت  را ملزم به تولید موتورسیکلت برقی و نهادهای متولی دولتی را ملزم کرده تا از آنها حمایت کنند.

تاریخچه جهانی یک وسیله

موتورهای برقی به خاطر مزایایی که دارد  و حمایت هایی که دولت ها از تولید آن می کنند، امروزه به یکی از محبوبترین وسایل نقلیه بخصوص در شهرهای پرتردد بدل شده اند.

مزایای موتور برقی امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی و همچنین اهمیت موضوع هوای پاک آنچنان رشدی را پیدا کرده که باعث شده تا بسیاری از دولت ها از آن به عنوان یکی از گزینه های کاهش آلودگی هوا حمایت هایی جدی را داشته باشند. همین عوامل موجب شده تا خصوصا در کشور های پیشرفته و به طور خاص در کشورهای اروپایی استقبال و استفاده از موتور برقی بسیار گستره باشد.

هلند پیشتاز

 از هلند با سهم ۳۹ درصدی استفاده از دوچرخه و موتور برقی به عنوان بهشت دوچرخه سواران دنیا یاد می‌شود. در این کشوربه دنبال افزایش میزان استفاده از خودرو در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی فرهنگ دوچرخه سواری و بعد‌ها موتور برقی در این کشور افزایش یافت و سرمایه گذاری‌های هنگفتی برای ایجاد زیرساخت‌های لازم انجام شد.

بعد از هلند شور‌های دانمارک با ۲۹ درصد، سوئد ۱۹ درصد، ژاپن ۱۹ درصد و آلمان ۱۸ درصد مسافرت‌های شهری، در رتبه‌های بعدی از نظر استفاده از دوچرخه، اسکوتر‌ها و موتور‌های برقی قرار گرفته‌اند.

اما شاید جالب باشد  که بدانید، رکورد بیشترین میزان استفاده از موتورسیکلت در دنیا به کشور ویتنام می‌رسد. شهر «هانوی»، پایتخت همه موتورسیکلت سواران دنیا به شمار می‌آید چرا که طبق برآورد‌های انجام شده ۸۰ درصد از مسافرت‌های شهری در این منطقه با استفاده از موتورسیکلت انجام می‌شود. بعد از ویتنام نیز اندونزی با 67 درصد از مسافرت‌های شهری با موتورهای برقی، رتبه دوم در جهان را به خود اختصاص داده است.

در این لیست اما، تایوان در رتبه سوم قرار می‌گیرد. کشوری که آمار ۴۸ درصدی در استفاده از موتورسیکلت در این کشور گزارش شده است. در این کشور نیز آلودگی شدید هوا که به خاطر تردد موتورسیکلت ها به وجود آمده بود باعث شد تا دولت به فکر راه حلی برای این موضوع باشد. ورود موتورسیکلت‌های الکتریکی برای کنترل میزان آلایندگی و همچنین ادامه روند استفاده مردم از این وسیله نقلیه از جمله مهمترین راه حل‌هایی است که در این کشور در حال اجرا است.

بعد از سه کشور یاد شده، هند که به عنوان یکی از کشور‌های پرتراکم دنیا شناخته می‌شود از نظر استفاده از موتورسیکلت در رتبه چهارم قرار گرفته است. این کشور در آخرین آمار‌های به دست آمده از چین و پاکستان نیز عبور کرده است.

پاکستان هم از چین عبور کرد تا ۳۸درصد از مسافرت‌های شهری آن با کمک موتورسیکلت انجام شود.همانطور که اشاره کردیم کشور‌هایی که بیشترین میزان استفاده از موتورسیکلت را دارند از نظر آمار‌های آلودگی هوا و کشته شدگان جاده‌ای نیز آمار‌های قابل توجهی دارند. ویتنام به عنوان کشوری که بیشترین تراکم موتورسیکلت سوار را در دنیا دارد سالانه شاهد بیش از ۱۰ هزار تصادف منجر به فوت موتورسیکلت سواران است.

بازدهی بالای موتور سیکلت های برقی

اما چرا موتورهای برقی؟ چه دلایلی باعث می شود که موتورهای برقی تا این حد با استقبال کشورهای دیگر مواجه شود؟ یکی از این عوامل می تواند بازدهی بالای موتور سیکلت ها باشد. براساس اصول فنی موتورهای برقی از جمله پر بازده ترین محصولات مکانیکی است که تا به حال تولید شده است. انرژی این محصول با راندمانی در حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد توسط موتور به چرخ ها منتقل می شود. در صورتی که این انتقال انرژی در موتور های بنزینی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد است.

هزینه های نگهداری پایین نیز یکی دیگر از عوامل استقبال از اینگونه موتورهاست. به دلایلی از جمله عدم نیاز به تعویض روغن، تعمیر و سرویس کاربرات، انژکتور و دیگر بخش های فنی در مقایسه با موتور های بنزینی، هزینه های مربوط به این محصول بسیار کاهش یافته است.

از منظر عمومی نیز بهره گیری ازسوخت ارزان و پاک از جمله دیگر مزایای موتورهای برقی است که کشورها را برآن داشته تا ازپروژه تولید این وسایل نقلیه برقی حمایت هایی جدی را داشته باشند کمااینکه بسیاری از کشورها از موتورها به عنوان یکی از راهکارهای کاهش آلودگی هوا استفاده می کنند. 

باز هم شوآف مدیریتی

ولی گویا قرار نیست نمایش تبلیغاتی این طرح به این زودی ها به فرا موشی سپرده شود کمااینکه شورای ششم و شهرداری جدید نیز بعد از آغاز به کار خود دوباره با سروصدای فراوان این طرح را با تمام توان تبلیغاتی و رسانه ای خود، به عنوان اولویت برنامه های مدیریت شهری مطرح کردند.

شهرداری جدید با وجودیکه از وعده های خود مانند خرید اتوبوس و واگن های جدید عقب است اما، به نطر می رسد تصمیم دارد هر طور که شده سناریوی جایگزینی موتورهای برقی با موتورهای کنونی را اجرایی و آن را به نام خود تمام کند. حتی به نظر می رسد در این راه سناریوهای مختلفی را نیز طراحی کرده است. از اعطای وام خرید موتورهای برقی تا جا انداختن این موضوع که دولت می تواند با صرفه جویی در پرداخت یارانه بنزین موتورها، حتی چند صد هزار موتور برقی رایگان را به مالکان موتورهای کنونی تحویل دهد.

طراحان نظریه تحویل موتورهای برقی رایگان تلاش می کنند با آمار و ارقام ثابت کنند که این کار شدنی است. آنها مدعی اند  با برقی شدن موتورهای تهران روزانه دولت چیزی حدود 50 میلیارد از محل نپرداختن یارانه های بنزین سود می برد که می تواند  از این رقم برای اعطای موتورهای برقی رایگان به مالکان کنونی موتورهای سطح شهر استفاده کند. رویه ای که بنا بر محاسبات آنها می تواند منجر به توزیع بیش از یک و نیم میلیون موتوربرقی شود.

سناریوی بعدی شهرداری، اعطای وام به مالکان موتورهایی است که می خواهند وسیله نقلیه خود را با موتورهای برقی جایگزین کنند. بهرامی معاون حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران حدود سه هفته پیش در این زمینه اعلام کرد؛ مذاکراتی با بانک‌ها انجام شده تا ظرف هفته آینده – یعنی دو هفته قبل-  به توافق برسیم و به درصد قابل ملاحظه‌ای از موتورسواران وام بدهیم تا بتوانیم از موتورسیکلت‌های برقی استفاده کنند.

اهمیت این موضوع  و اخبار ضد و نقیض منتشرشده در مورد آن باعث شد تا رییس شورای شهر تهران نیز به آن واکنش نشان دهد. مهدی چمران در این زمینه  اظهار کرد: قیمت موتورسیکلت‌های برقی گران است و باید به موتورسواران یارانه داده شود، اما معلوم نیست سهم دولت و برخی وزارتخانه‌ها چقدر است و قرار است چگونه وام ها اعطا شود.

وی ادامه داد: اجرای طرح موتورسیکلت برقی در تهران تنها یک ایده است، اما اگر بتوانیم آن را به تحقق برسانیم کار بسیار بزرگی است، زیرا حدودا 20 درصد آلودگی هوا به دلیل تردد موتورسیکلت‌ها است.

رئیس شورای شهر تهران بیان کرد: هنوز هم در تهران موتورسیکلت‌های انژکتوری را می‌بینیم و این موضوع مهمی است که مشکل آفرین شده است، اما اگر موتورها برقی شود، آلودگی هوا هم کم می‌شود، گرچه جزییات اجرایی آن هنوز به جایی نرسیده است.

اول باربری ها

معاون حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران چندی قبل در مورد شیوه اجرای این طرح توسط شهرداری گفته بود که  حداقل باید در مرکز شهر و بازار به سمت استفاده از موتورسیکلت‌های برقی حرکت کرد و موتروهای با ربر هم ملزم شوند که فقط با موتورهای  برقی تردد داشته باشند

اما شاید بد نباشد که بدانید این طرح ادامه همان شیوه نامه ای است که شورای دوره قبل به دنبال اجرای آن بود. یعنی الزام موتورهای باربر به استفاده از موتورهای برقی. میلانی در این زمینه به اعتماد گفت: آن زمان به دنبال این بودیم که در اولین گام، مالکان موتورهای باری را مجبور به استفاده از موتورهای برقی بکنیم. حتی جلساتی را با مجموعه اسنپ و چندین مجموعه باربری دیگر داشتیم تا آنها نیز براساس مسئولیت اجتماعی که برعهده داشتند، در این طرح به شهرداری کمک کنند و موتورسواران خود را به موتورهای برقی مجهز کنند.

با این حال ولی، به گفته میلانی، وقتیکه پای عمل به میان می آمد، این شرکت ها به خاطر هزینه های بالایی که مجهز کردن ناوگان های آنها به موتورهای برقی داشت، عملا از زیر بار مسئولیت آن شانه خالی می کردند.

حمید رضا خالدی

ادامه دارد....