به گزارش خبرگزاری علم و فناوری از ایلام، اینترنتِ اشیاء مفهوم جدیدی در دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات است که با رویکرد میان رشته رفته رفته دارد به یکی از گسترده ترین شبکه ها تبدیل می شود. به صورت خلاصه اینترنت اشیاء تکنولوژی مدرنی است که در آن برای هر شیء قابلیت ارسال داده از طریق شبکه‌های ارتباطی، اعم از اینترنت یا اینترانت، فراهم می‌شود. بطوری که هر یک از اشیاء قابل شناسایی بوده و می‌توانند با سایر اشیاء ارتباط بر قرار کرده و داده ها را رد و بدل کنند.

این موضوع بهانه‌ای شد تا با شاپور چمن آرا کارشناس ارشد هوش مصنوعی در این خصوص گفتگویی داشته باشیم.

می توانید تعریف دقیقی از اینترنت اشیاء داشته باشید؟

اینترنت اشیاء یا اینترنت چیزها ترجمه فارسی اصطلاح Internet of Things است که اختصارا به آن IoT گفته می‌شود. به مانند بسیاری از مفاهیم دیگر تعریف یکسانی که مورد وثوق همه صاحب‌نظران این حوزه باشد برای آن ارائه نشده و هر یک از متخصصین این حوزه تعریف خاص خود را ارائه می‌کنند. اما تعریف مورد نظر من از اینترنت اشیاء، شبکه‌ای غیرمتمرکز از دستگاه‌ها، برنامه‌ها و سرویس‌ها است که می‌تواند محیط پیرامون خود را حس کند، پردازش کند، ارتباط برقرار کند، اطلاعات را منتقل و یا به اشتراک بگذارد و بر اساس داده‌های دریافتی یک سری عملیات خاص را بصورت از قبل تعیین شده و یا بصورت خودمختار انجام دهد. منظور از خودمختار تصمیم‌گیری‌ها و یا اعمال مبتنی بر هوش مصنوعی است. اینترنت اشیاء در واقع یک تکنولوژی افزودنی است که با اضافه شدن به سایر تکنولوژی‌ها یک اکوسیستم جدید ایجاد می‌کند که در آن هر شیء دارای یک هویت دیجیتالی شده و قادر خواهد بود با سایر اشیاء موجود در آن اکوسیستم ارتباط برقرار کرده و تعامل دو یا چند جانبه داشته باشد. این ارتباط می‌تواند بصورت M2M (ماشین با ماشین) و یا در بالاترین سطح بصورت M2H (ماشین با انسان) باشد. مورد دوم مقوله‌ای به مراتب فراتر از  اینترنت اشیاء بوده و به آن اینترنت همه چیز، ترجمه فارسی اصطلاح Internet of Everything، یا به اختصارا IoE گفته می‌شود.

آیا اینترنت اشیاء یک تکنولوژی مستقل است؟

اینترنت اشیاء به مانند بسیاری از تکنولوژی‌های دیگر برای خود هویت مستقلی دارد اما زمانی نمود پیدا می‌کند که در کنار سایر تکنولوژی‌ها قرار بگیرد، همانطور که عرض کردم اینترنت اشیاء یک تکنولوژی افزودنی است که با اضافه شدن به پلتفرم‌ها، سیستم‌ها و اشیاء در واقع هویت جدیدی به آنها داده و با ایجاد تغییر، توسعه و یا باز تعریف نقش و کاربری آنها ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد می‌کند. برای درک بهتر اجازه بدهید مثالی بیاورم.

یک ساعت مچی معمولی را در نطر بگیرید که تنها زمان و تاریخ را نشان می‌هد. در صورتیکه حسگرهایی از قبیل مکان‌نما، ضربان سنج، فشار سنج خون، شتاب سنج و بسیاری دیگر از حسگر‌ها را در آن تعبیه و امکانات برقراری ارتباط را به آن اضافه کنیم، در واقع آن را به یک شیء جدید با ارزش افزوده تبدیل کرده‌ایم که متعلق به دنیای اینترنت اشیاء است. این ساعت دیگر یک ساعت معمولی نیست، چرا که با استفاده از تکنولوژی‌های مختلف حس‌کننده و ارتباطی می‌تواند هر لحظه محیط پیرامونی خود را حس کرده و از طریق بستر اینترنت مکان استقرار، علائم حیاتی، سرعت حرکت و بسیاری دیگر از اطلاعات محیط و فرد استفاده کننده را به سایر دستگاه‌های موجود در شبکه‌ای که در آن قرار دارد ارسال کند و یا حسب مورد تصمیم‌گیری و یا اعمالی را انجام دهد. لباس‌های هوشمند، لوازم خانگی هوشمند، خودرو‌های هوشمند و خودران، ابزارهای پزشکی هوشمند و ادوات نظامی هوشمند مثال‌های دیگری از دنیای وسیع اینترنت اشیاء هستند.

وضعیت حال حاضر اینترنت اشیاء از لحاظ گستردگی در جهان چگونه است؟

از زمان اختراع این تکنولوژی در سال 1999 میلادی تا کنون بیش از 15 میلیارد شیء (دستگاه، ابزار، نرم‌افزار و غیره) در سراسر جهان به اکوسیستم اینترنت اشیاء وارد شده اند. با توجه به اینکه تکنولوژی اینترنت اشیاء به یک حوزه خاص محدود نبوده و در کلیه حوزه‌ها از قبیل محیط زیست، اجتماع و خانواده، رفاهی، خدماتی، بهداشتی و پزشکی، حمل و نقل، آموزش، صنایع نظامی و غیره کاربرد دارد، پیش‌بینی می‌شود سرعت و میزان گسترش و فراگیر شدن آن بسیار چشم‌گیر باشد بطوری که این تعداد تا سه سال آینده یعنی سال 2020 به 50 میلیارد شیء برسد. اینترنت اشیاء پس از تکتولوژی تلفن‌های همراه، داده‌های بزرگ و سیستم‌های ابری (پردازشی و ذخیره‌سازی) یکی از کلید‌های اصلی تحولات دیجیتالی حال و آینده خواهد بود.

در حال حاضر کشور چین در رتبه اول این تکنولوژی بوده و کشور‌های آمریکا، آلمان، فرانسه، ژاپن، کره جنوبی و انگلیس در رده‌های بعدی قرار دارند. خوشبختانه قاره آسیا بواسطه تلاش و پیشرفت کشور‌های چین، ژاپن و کره جنوبی در این زمینه در جهان پیشرو است. البته هر یک از این کشور‌ها در یک زمینه خاص از اینترنت اشیاء فعال هستند. به عنوان مثال چین در حوزه حمل و نقل و نظامی، آمریکا در صنایع خودروسازی و کره جنوبی در زمینه وسایل خانگی و خانه های هوشمند فعالیت بیشتری دارند. شرکت‌های معروفی همانند گوگل، هواوی، اینتل، آی‌بی‌ام و مایکروسافت نقش مهمی در پیشرفت این تکنولوژی ایفا می‌نمایند. خوشبختانه در این زمینه کشور عزیزمان فاصله زیادی با سایر کشور‌ها نداشته اما به نظر من آهنگ رشد آن به مراتب از سایرین کمتر است.

حجم بازار اقتصادی اینترنت اشیاء در دنیا حدودا چقدر است؟

این سوال خیلی مهم و پاسخ آن بسیار تامل برانگیز است. حجم بازار این تکنولوژی در حال حاضر قریب به 3.000 میلیارد دلار است که با توجه به رشد روز افزون آن، رسیدن به رقم 10.000 میلیارد دلار تا سال 2020 برای آن بسیار محتمل خواهد بود. این تکنولوژی به تنهایی 24 درصد حجم کل سرمایه‌گذاری حوزه آی‌تی را در جهان به خود اختصاص داده است. ارتباطات و به تبع آن اینترنت اشیاء هر لحظه داده تولید می‌کنند، با توجه به تعداد زیاد اشیاء این حجم داده بسیار عظیم بوده و هر ساله حداقل دو برابر خواهد شد، این داده‌ها بسیار ارزشمند بوده بطوری که انتظار می‌رود اینترنت اشیاء در دهه آینده حجم داده‌ای به ارزش 20.000 میلیارد دلار تولید کند.

هدف اینترنت اشیاء در نهایت چه می‌تواند باشد؟

هدف اینترنت اشیاء ایجاد ارتباط میان اشیاء، تولید و جمع‌آوری اطلاعات در حجم عظیم و آنالیز آنها به منظور کنترل، تصمیم‌گیری و عمل صحیح است که این زنجیره موجب هوشمند شدن اشیاء شده و هرچند استفاده‌های مختلف خوب و بدی را می‌توان برای این تکنولوژی متصور شد اما فکر میکنم در نهایت این هدف به بهبود کیفیت محیط زیست و زندگی منتهی شود، انشاء‌الله (- :.

ارکان اینترنت اشیاء کدامند؟

اینترنت اشیاء از نظر تکنولوژیکی سه رکن اساسی دارد. یکی خود اشیاء یا همان ابزارها و در کل چیزها هستند که به آنها هویت دیجیتالی داده شده است. دوم پلتفرم یا بستر ارتباطی است که در آن اشیاء بتوانند بر اساس استانداردها و پروتکل‌های خاصی با هم ارتباط برقرار کرده و داده‌ها را منتقل نمایند. سومین رکن هم نحوه تعامل اشیاء است. یعنی اعمالی که اشیاء قادر به انجام آن خواهند بود. در حالت کلی این مقوله به هوش ماشینی مرتبط می‌شود، یعنی اینکه اشیاء بر اساس داده‌های تولیدی خود و یا دریافت شده از سوی سایر اشیاء و تجزیه و تحلیل آنها قادر باشند تصمیم‌گیری کنند و اعمالی را انجام دهند. البته هر یک از این ارکان خود دارای اجزای فراوانی هستند که شرح همه آنها در این گفتگوی کوتاه امکانپذیر نیست.

با توجه به توضیحات شما، این تکنولوژی محسنات فراوانی برای جهان خواهد داشت آیا به نظر شما مضرات و مشکلات خاصی را نیز به دنبال خواهد داشت؟

تکنولوژی در ذات خود مضر نیست (البته این جمله فلسفی بوده و تفاسیر و اختلاف نظر‌های فراوانی در مورد آن وجود دارد) مساله در نحوه استفاده از تکنولوژی است. بدون شک این تکنولوژی نیز به مانند بسیاری دیگر از تکنولوژی‌ها در بعد اجرا و کاربرد چالش‌ها، مشکلات و مضراتی را نیز به دنبال خواهد داشت. با توجه به اینکه در حوزه اجرایی این تکنولوژی سه بازیگر اصلی 1- تولید کنندگان و توسعه دهندگان محصولات اینترنت اشیاء 2- مصرف کنندگان محصولات اینترنت اشیاء و 3- حاکمان، دولت‌ها و سیاست‌گذاران،  ایفای نقش می‌کنند، بی‌شک چالش‌ها و نگرانی‌ها نیز در این سطوح از نظر کمی و کیفی متفاوت است. این نگرانی‌ها حتی در جوامع، فرهنگ‌ها، محافل و حوزه‌های مختلف نیز متفاوت است. ممکن است یک مساله در کشوری ایجاد نگرانی و چالش نکند اما در کشور دیگر با توجه به فرهنگ و اعتقادات متفاوت آن، چالش و نگرانی ایجاد نماید. مقیاس استقرار اشیاء، همگونی و یا ناهمگونی آنها، زیرساخت‌ها، حوزه جغرافیایی و کاربرد اشیاء نیز نقش مهمی در تنوع چالش‌ها و نگرانی‌ها ایفا می‌کنند.

به نظر من اصلی ترین مشکل و چالش برای تولید کنندگان و توسعه دهندگان محصولات اینترنت اشیاء، تامین امنیت و تضمین عملکرد صحیح آنها است. امنیت ضعیف یک دستگاه و یا عدم عملکرد صحیح آن در شرایط حساس ممکن است خسارات سنگینی را برای مصرف کننده و به تبع آن در صورت خسارت خواهی برای تولید کننده ببار آورد.

چالش اصلی برای مصرف کنندگان، امنیت و حفظ حریم خصوصی‌شان است. این موضوع که چه کسی به داده‌های آنها دسترسی پیدا می‌کند و چه استفاده‌ای از آنها می‌شود برای مصرف کننده بسیار مهم است چرا که انسان بصورت طبیعی تمایل ندارد دیگران از مسائل خصوصی وی آگاه شوند. گاهی این اطلاعات به حدی مهم است که دسترسی افراد غیر به آنها، خسارات و عواقب جبران ناپذیر مادی و معنوی را بوجود می‌آورد. این مساله برای افراد حقوقی، ادارات و سازمان‌های دولتی و خصوصی به مراتب مهم‌تر و حساس‌تر خواهد بود.

چالش‌های حاکمان، دولت‌ها و سیاست‌گذاران علاوه بر موارد تامین امنیت و حفط حریم خصوصی شهروندان، تعیین برچسب امنیت محصولات، تامین امنیت ادارات و سازمان‌های مهم از قبیل سازمان‌های نظامی، امنیتی و قضایی، بسترسازی و توسعه زیرساخت‌ها، استاندارد سازی، تعیین سیاست‌ها و قوانین و مقررات مناسب برای کلیه سطوح است.

امنیت، حملات سایبری سازمان‌دهی شده، استعمار تکنولوژیکی، تهدید محرمانگی، نقض حریم خصوصی، درز و یا سرقت اطلاعات، سیاست‌گذاری، استاندارد‌سازی، قانون‌گذاری و تعیین موارد حقوقی و قضایی، ناسازگاری‌ها و تفاوت‌های فرهنگی، ایجاد شکاف طبقاتی و فرهنگی، تغییر فرهنگ و سبک زندگی، سرمایه‌گذاری کلان، آموزش و اطلاع رسانی، ناسازگاری و بروز رسانی اشیاء قدیمی با این تکنولوژی، وابستگی بیش از حد به تکنولوژی، ایجاد تنبلی عمومی، حذف برخی از جایگاه‌های شغلی، تکمیل و توسعه زیرساخت‌ها، کاربردهای دوگانه و در راس همه آنها نحوه نعامل و برخورد با این صنعت و اقتصاد نوظهور و بسیاری موارد دیگر چالش‌ها و مشکلات هستند که بر سر راه این تکنولوژی و بازیگران اصلی و فرعی آن در سراسر جهان قرار دارد و همه این نگرانی‌ها کاملا منطقی و قابل درک است. مساله قابل تامل این است که این چالش‌ها برای همه کشورها بوده و  نکته امید بخش این است که چالش‌ها در برابر مزایای آن ناچیز است و خوشبختانه برای مرتع ساختن همه آنها راه‌حل‌های منطقی و عملی وجود دارد.

زیرساخت های لازم برای توسعه و بهره برداری از اینترنت اشیاء کدامند؟

افزایش ظرفیت‌های ارتباطی بخصوص اینترنت، ایجاد مراکز داده امن با ظرفیت بالا برای ذخیره سازی داده‌های بزرگ، پیشرفت در تجزیه و تحلیل داده ها و طراحی الگوریتم های محاسباتی مناسب، ایجاد فضا‌های ابری و افزایش ابر رایانه یا رایانش ابری، ایجاد درگاه‌های ارتباطی محلی، شهری و منطقه‌ای برای اتصال اشیاء، ایجاد و توسعه صنایع مرتبط، سرمایه‌گذاری و در کنار همه آنها فرهنگ سازی، آموزش، تربیت و توسعه نیروی انسانی متخصص، تعیین سیاست‌های کلی، قانون‌گذاری و تعیین و تبیین موارد حقوقی و قضایی از مهمترین زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری هر چه بیشتر از این تکنولوژی نوظهور و توسعه صنعتی و اقتصادی کشور است. بنا بر آمار جهانی اگر کشور ما قصد داشته باشد که حتی یک درصد از سهم اینترنت اشیاء دنیا را در اختیار بگیرد باید تا سه سال آینده زیر ساخت‌های لازم برای اتصال حداقل 500 میلیون شیء به این شبکه عظیم را ایجاد نماید.

و سخن پایانی؟

پیشرفت تکنولوژی‌های موجود و ظهور تکنولوژی‌ها و فنآوری‌های جدید پایانی ندارد، دولت‌ها، سازمان‌ها و افراد در سراسر جهان در حال تغییر نگرش و ارتباط خود با این تکنولوژی‌ها و فنآوری‌ها هستند. این تحول که اغلب از آن به عنوان انقلاب چهارم صنعتی یاد می‌شود، فرصت‌ها و چالش‌های فراوانی را برای آنها و پیامد‌های مهمی را برای صنایع، اقتصادها و فرهنگ‌ها و سایر حوزه‌ها ایجاد نموده است. استقبال و برخورد برنامه‌ریزی شده با آن برای همگان بخصوص در کشورهای سنتی امری اجتناب ناپذیر و اصلی اساسی در جلوگیری از غافل‌گیری صنعتی و تکنولوژیکی خواهد بود. در پایان ضمن تشکر، برای شما و خبرگزاری علم و فنآوری آرزوی موفقیت می‌کنم.