به گزارش خبرگزاری علم و فناوری از استان مرکزی، تکنولوژی‌های نوین ارتباطی سراسر جهان را فراگرفته اند و از طریق شبکه‌های جهانی و ایجاد جوامع شبکه‌ای ارتباطات دوسویه و تعاملی را بین مخاطبان این فضا شکل داده اند.

این تکنولوژی‌ها منجر به تغییرات و دگرگونی‌های بسیاری در زندگی بشر شده و از این طریق منشأ تحولات عمده‌ای در دانسته‌های بشری گردیده است؛ در عصر ارتباطات الکترونیک مفاهیم هم دچار تغییر و تحول شده اند، ما در عصر شبکه‌ها زندگی می‌کنیم، زندگی ما با شبکه‌های اجتماعی پیوند خورده است، شبکه‌های ارتباطاتی در هم تنیده و به هم پیوسته تمامی حوزه ها، معانی، مفاهیم و به طور کلی همه چیز را تحت تأثیر قرار داده اند.

این شبکه ها نیاز ما به دوست یابی، اطلاع رسانی، تبادل اطلاعات و نظرات را تأمین می‌کنند. اصطلاح «شبكه‌ هاي اجتماعي» زير مجموعه رسانه‌‌های اجتماعي قرار مي‌گيرد؛ شبکه‌های اجتماعی مجازی، نسل جدیدی از وب سایت‌های اینترنتی هستند، در این وب سایت‌ها، کاربران اینترنتی حول محور مشترکی به صورت مجازی دور یکدیگر جمع می شوند و جماعت‌های آنلاین را تشکیل می دهند.

در واقع شبکه اجتماعی شبکه‌ای متشکل از افراد و گروه‌ها و ارتباطات بین آنهاست، این شبکه‌ها با توجه به تاثیرات گسترده ای که در جامعه داشته مورد توجه مسئولان و صاحب نظران و خانواده ها قرار گرفته و دیدگاه‌ها و مواضع متعدد و گوناگونی پیرامون آن شکل گرفته است.

امروزه باید از مدیریت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به جای برخوردهای سلبی و انفعالی سخن گفت که یکی از محققان استان مرکزی در طرح « بررسی راهکارهای مدیریت شبکه های اجتماعی در استان مرکزی» به آن پرداخته‌ است.

بیان و ضرورت مساله

اثر گذاری تکنولوژی بر فرایند های اجتماعی و به عبارتی بر حیات اجتماعی و فرهنگی جوامع،چشمگیر و عمده است.چنین اثر گذاری موجب شده است که در ادبیات جامعه شناسی مواجه با طرح نقطه نظرهایی در خصوص تکنولوژی و چگونگی اثر گذاری آن بر حیات اجتماعی باشیم. بسياري از دانشمندان و صاحب نظران علوم اجتماعي بر اين باورند كه گسترش فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطي در دهه هاي اخير ما را وارد عصر و جامعه تازه اي كرده است.امروزه، استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی،باعث شده حجم وسیعی از اطلاعات و برنامه هاي برون مرزي و فرا سنتی به فضاي فکري جوامع وارد شود و بر ابعاد مختلف زندگی فردي و جمعی آنان تأثیر بگذارد. یکی از این ابعاد مهم،نظام ارزشی است.

به اعتقاد دانشمندان علوم اجتماعي، يكي ازابزارهاي مؤثر و مفيد در اين زمينه، «رسانه هاي جمعي» هستند، به گونه اي كه آن ها را در رديف عوامل شخصيت ساز قرار داده اند و بر اين باورند كه رسانه هاي جمعي مي توانند هنجارهاي اجتماعي را تقويت يا تضعيف سازند و به تعبير ژان كازينو، وسايل ارتباط جمعي مي توانند به تسطيح فرهنگي و يكسان شدن الگوها و انديشه ها كمك شاياني بكنند.

پیشرفت تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتى، در زندگی بشر سهم بسزایی داشته است. نمی‌توان تغییرات بنیادین ناشی از ظهور تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی را در عرصه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی نادیده گرفت. کاستلز معتقد است از آنجا که انتقال و جریان فرهنگ از طریق ارتباطات صورت می‌گیرد، حوزه‌ی فرهنگ که نظام‌هایی از عقاید و رفتارها را شامل می‌شود و ساخته‌ی تاریخ می‌باشد، با ظهور تکنولوژی جدید دستخوش دگرگونی‌های بنیادین می‌گردد. ورود فن آوری‌های ارتباطى، دگرگونی بنیادینی را در ساختار مناسبات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است

همچنین «شبكه‌اي شدن جامعه امروز، معناي همه‌چيز و هر چيزي را مورد بازانديشي قرار داده و مفاهيم تازه‌اي را نيز ايجاد كرده است؛ اقتصاد، فرهنگ،‌ اجتماع و حتي مفاهيم عام‌تري همچون مكان و زمان نيز در اين فرايند دگرگون شده يا همچنان در حال دگرگوني  هستند و معاني و تعاريف نو و جديدي به خود گرفته‌اند»

بنابراین ضروری است ضمن شناخت دقیق این پدیده نسبت به انجام اقدامات حکیمانه در قبال آن تعجیل کنیم و از موضع انفعال و سردرگمی خارج شویم.وضعیت نامعلوم و مبهم کشور در برابر این پدیده و گسترش روز افزون آن در میان قشرهای مختلف جامعه ضرورت بررسی این موضوع و مدیریت فضا و کنترل عوارض آن را دو چندان می کند.

با توجه به انقلاب ارتباطات و گسترش فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، جامعه و فرهنگ ایران نیز در حال تجربه کردن نوعی گذار است که داراي ویژگی هاي خاص خود بوده و پیامدهاي متعددي نیز براي فرهنگ و هویت ایرانی ها به دنبال دارد؛ به گونه اي که جوانان در اثر ارتباط نزدیک با علایق و ظواهر جذاب رسانه اي، به مهاجرت به سوي غرب از یک طرف، و بی تفاوتی نسبتاً شدید به مسایل و علایق فرهنگی سنتی خود از طرف دیگر تمایل می یابند. از نظر متخصصان حوزه ارتباطات،اینترنت و سرویس های ارائه شده در قالب آن، در عین حال که ابزار مفیدی برای كسب و تبادل اطلاعات است اما می‌تواند مخرب نیز باشد؛ به بيان ديگر، اینترنت ابزار قدرتمندی است که هم می‌تواند باعث فساد گردد و هم ابزار آموزش و تعلیم و رشد علمی، فرهنگی و اجتماعیِ نوجوانان و جوانان را فراهم آورد.

تکنولوژی های ارتباطی تعاملی و مجازی به خصوص «شبکه های اجتماعی» اثرات جدی را بر هویت یابی افراد داشته است. ریسک پذیری، انتقالی بودن احساسات و عواطف، دادن فرصت بازاندیشی، تقویت فردی بودن، استقلال عمل و انتخابی بودن، ایجاد تعارض، دوسویگی و بحران در هویت، جبران کردن برخی کاستی های فضای عمومی و حقیقی، خصوصی کردن دنیای زندگی، فراغتی ساختن رسانه و فردی ساختن هویت، پیچیدگی در هویت، زیباسازی زندگی روزمره، جزء جزء کردن هویت، ارزشمند کردن تمایز و اهمیت دادن به سبک زندگی از جمله تأثیرات مفروض فضای مجازی بر ارزش ها، هویت و گرایش های افراد جامعه به خصوص زوجینی است که در سال های اولیه و بحرانی پس از ازدواج به سر می برند. با آمدن شبکه های اجتماعی مجازی، شکل جدیدی از زندگی در فضای مجازی شکل گرفت و روابط میان افراد با شکل سنتی آن تفاوت کرد و تاثیر غیرقابل انکاری بر روابط اجتماعی بر جای گذاشت.

محمدرضا رستمی معاون وزیر ورزش و جوانان در خرداد سال 94 طی مصاحبه ای گفته،میانگین استفاده روزانه ایرانی‌ها از شبکه‌های اجتماعی 9 ساعت است ومی توان گفت سه پنجم ایرانی‌ها از فیس‌بوک استفاده و وقت قابل توجهی را صرف این شبکه می‌کنند.وی در ادامه با بیان اینکه  33.2  درصد ایرانی‌ها هر روز و 25 درصد هفته‌ای یکبار از اینترنت استفاده می‌کنند عنوان میکند: بر اساس آخرین مطالعات صورت گرفته تا پایان سال 92 میزان تماشای تلویزیون در ایران 66.5 درصد هر روز، 18.2 درصد یکبار در هفته و 6 درصد ماهی یکبار بوده است و این در حالی است که این آمار برای تماشای برنامه‌های ماهواره 31.4 درصد هر روز و 17 درصد ماهی یکبار است و این به معنای جابه‌جایی تدریجی از رسانه داخلی به خارجی است

بی تردید بی خبری از احوال دیگر اعضای خانواده ، جمع گریزی، پناه بردن به خلوت خود، قطع ارتباط‌های عاطفی- احساسی کاربر با نهاد خانواده حضور در دنیای واقعی را روز به روز کم رنگ‌تر و شور را در  دنیای مجازی بیش از پیش پر رنگ‌تر می‌کند که این امر پیامدهای منفی استفاده و غیر صحیح از شبکه‌های اجتماعی است که البته خود می‌تواند به افسردگی، انزوا، تشدید بحران‌های روحی و مواردی از این نوع در فرد بیانجامد.

سوال طرح

با توجه به نظریات مطرح در کشور در خصوص شبکه های اجتماعی و دیدگاه مقام معظم رهبری راهکارهای مواجهه منطقی با شبکه های اجتماعی چیست؟

راهکارها

با توجه به رویکرد سوم این طرح و دیدگاه های مقام معظم رهبری که بستر ارائه راهکارها نیز قرار گرفته دو دسته راهکارهای کلان ارائه می گردد که در هر یک از آنها راهکارهای خردتری را هم می توان گنجاند.

راهکاراول

راهکارهای فنی - زیربنائی است که به دنبال مدیریت زیرساخت های فنی و تکنولوژیک شبکه های اجتماعی است.

از آنجا که این شبکه های تحت وب عمل می کنند یکی از اقداماتی که در بعد کلان و دراز مدت باید به آن توجه کرد اینترنت ملی است که بسیاری از کشورهای دنیا این اقدام را انجام داده اند و اختیار سیستم اینترنت خود را از خارج از مرزها به درون مرز ها منتقل کرده اند.اجرای این شبکه اینترنت و سرویس‌های متنوع اینترنتی ارزان قیمت در اختیار مردم قرار می‌گیرد. همچنین مباحثی چون امنیت و حفظ اطلاعات در درون کشور نیز با اجرای اینترنت ملی تحقق می‌یابد.البته این نکته نیز باید در نظر گرفته شود که با توجه به آن که تکنولوژی وب اساسا اصالت و ماهیتی آمریکایی دارد، بدیهی است که تا دستیابی به اقتدار و استقلال ملی در این زمینه راه دشواری باقی است که باید پیموده شود. طی کردن این راه نیازمند عزم ملی ایرانیان و همراهی، همکاری و سعه صدر نخبگان و فعالان فضای سایبر است تا با تحقق این هدف، شاهد سرافرازی هر چه بیشتر ایران اسلامی باشیم.

تداوم سیاست های فیلترینگ البته با برخی اصلاحات در اجرای آن.اعتقاد ما این است که هیچ آلودگی را نمی توان به صفر رساند اما می توان از انتشار آلودگی جلوگیری کرد.اگر چه سیاست فیلترینگ به هر نحو اعم از سنتی یا هوشمند تنها راه مقابله با آسیب های شبکه های اجتماعی نیست و کارآمدی بالائی ندارد اما می توان بخشی از جامعه ی کاربران را پوشش دهد و از دسترسی آنان به محتواهای نامناسب یعنی محتوا های غیر اخلاقی و ضد اعتقادی و ضد مبانی امنیتی کشور جلوگیری کند و حد اقل می توان در دسترسی ها به این نوع محتواها مشکل ایجاد کند.لذا در این طرح معتقد به چشم پوشی از سیاست فیلترینگ نیستیم زیرا این طرح در همه ی کشورهای دنیا حتی کشورهائی چون آمریکا،انگلیس و فرانسه که مدعی آزادی بیان هستند اجرا می شود اما بحث ما بر سر چگونگی اجرای سیاست فیلترینگ است.سیاست فیلترینگ باید با هوشمندی و دقت کافی صورت بگیرد و در اجرای آن ضمن رعایت اصول فنی و تخصصی از دخالت دادن حب و بغض ها و سلایق فردی و گروهی و سیاسی اجتناب کرد.در این خصوص پیشنهاد می کنیم منشوری که مورد اجماع صاحب نظران و نخبگان امر باشد تهیه گردد و مبنای عمل فیلترینگ قرار گیرد و هر نوع فیلتر شبکه های اجتماعی بر اساس اصول و ضوابط و شاخص های معین و شفاف صورت بگیرد.

راهکاردوم

تمرکز اصلی این طرح بر راهکارهای فرهنگی-اجتماعی است.معتقدیم بهترین نحوه ی مواجهه با شبکه های اجتماعی.راهکار فرهنگی_اجتماعی است که در 3 سطح تولید محتوا،توزیع محتوای تولید شده و نحوی مصرف محتواهای موجود در شبکه های اجتماعی به ارائه راهکار خواهیم پرداخت.امروز یکی از ضعف های ما در مواجه با شبکه های اجتماعی نداشتن محتوای مناسب و متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی و همچنین متناسب با ذائقه مخاطب ایرانی است.یکی از راه های حضور موفق و اثر گذار در شبکه های اجتماعی و رقابت با شبکه های غیر بومی تولید محتوای جذاب است.

ما همچنین در حوزه ی توزیع محتوا نیز دچار مشکل هستیم به طوری که در توزیع صحیح محتوای تولید شده توانمندی چندانی نداریم یا از توانمندی های موجود استفاده نکرده ایم.محتوای تولید شده باید به دست مخاطب برسد و این یک هنر است که ما بتوانیم کالای خود را به خوبی دربین مشتریان توزیع کنیم.امروز خیلی از کاربران شبکه های اجتماعی از وجود شبکه های بومی و محتواهای بومی بی اطلاع اند.

حوزه سوم مصرف است که ارتباط مستقیم با بحث سواد رسانه ای دارد.از آنجا که ما قادر به بستن همه ی راه های ارتباطی کاربران با شبکه های اجتماعی غیر بومی نیستیم پس کاربر ما در معرض تولیدات این شبکه های قرار می گیرد و در اینجا بهترین راهکار تربیت و آموزش کاربر به منظور استفاده و بهره وری صحیح از محتوای شبکه های اجتماعی است. مهمترین پیشنهاد در این قسمت ارتقاء سطح سواد رسانه ای کاربران شبکه های اجتماعی است.

سواد رسانه‌اي(Media Literacy)  در يک تعريف بسيار کلي عبارت است از يک نوع درک متکي بر مهارت که  براساس آن مي‌توان انواع رسانه‌ها و انواع توليدات آن‌ها را شناخت و از يکديگر تفکيک و شناسايي کرد.اين درک به چه کاري مي‌آيد؟ به زبان  ساده، سواد رسانه‌اي مثل يک رژيم غذايي است که  هوشمندانه مراقب است که چه موادي مناسب هستند و چه موادي مضر؛ چه چيزي را بايد مصرف کرد و چه چيزي را نه و يا اين‌که ميزان مصرف هر ماده بر چه مبنايي بايد استوار باشد. سواد رسانه‌اي مي‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بياموزد که از حالت انفعالي و مصرفي خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌اي وارد شوند که در نهايت به نفع خود آنان باشد. به ديگر سخن، سواد رسانه‌اي کمک مي‌کند تا از سفره‌ي رسانه‌ها به گونه‌اي هوشمندانه و مفيد بهره‌مند شويم.

امروزه درجه نفوذ رسانه ها در جوامع و شکل دهی روابط در آنها به حدی است که سواد رسانه ای را به امری اجتناب ناپذیر تبدیل کرده است. از این رو در برخی از کشورها سواد رسانه ای آن قدر اهمیت دارد که آن را به عنوان یک ماده درسی در میان مواد درسی دوره های تحصیلی راهنمایی تا مقطع دیپلم به رسمیت شناختند و حتی آن را برای سنین بزرگسال و مقاطع تحصیلی بالاتر نیز طراحی کردند. به عبارت بهتر لزوم فراگیری سواد رسانه ای در دنیایی که رسانه ها از جهات مختلف آن را شکل داده در آن رسوخ کرده امری ضروری به نظر می رسد.

ارائه راهکارهای خرد در 3 سطح

راهکارهای این طرح در سه سطح تولید،توزیع و مصرف ارائه می گردد:

الف) تولید:

تشکیل شورای تولید محتوا با حضور جمعی از نخبگان استان به منظور هدایت امر تولید محتوا

شناخت ذائقه کاربران شبکه های اجتماعی استان و سنجش اعتیاد رسانه‌ای جهت برنامه ریزی دقیق تر از طریق انجام تحقیقات

ایجاد شبکه های اجتماعی بومی.اگر اين واقعيت را بپذيريم که جمعيت نقشي اساسي در تأثيرگذاري دارد، اين واقعيت در شبکه‌هاي اجتماعي نيز قابل تعميم بوده و هرچه جمعيت کاربراني که در يک گفتمان مانند دين اسلام و قرآن شرکت مي‌کنند بيشتر باشد، اسلام و قرآن کريم علاوه بر اينکه توانايي حکومت بر آن جامعه را دارد، همچنين مي‌تواند به تکثير خود و کسب کاربر جديد اميدوارتر باشد و از اين طريق کنترل و نفوذ خود را در جامعه منعکس کند.لذا یک راهکار مواجهه با شبکه‌هاي اجتماعي اين است که ما هم شبکه‌هاي اجتماعي مختص به خودمان را با تکيه بر توان متخصصان خودمان در فضاي وب‌فارسي ايجاد کنيم.

تشکیل یک تیم کارشناسی به منظور آسیب شناسی شبکه های موجود و تقویت محتوا و رشد جذابیت آنها

حمایت مالی از هنرمندان خلاق استان و انعقاد قرار داد جهت تولید محتوا (عکس،کاریکاتور،کلیپ،داستان کوتاه و...)

تولید برنامه‌هاي رفاهي و نشاط‌‌‌ آور(بازیها،طنز،مسابقه،و...) و حمایت مالی از تولید کنندگان

تهیه بسته های تشویقی برای افراد خلاق در حوزه تولید محتوا

برگزاری همایش های تولید محتوا در سطح استان و ایجاد فضای رقابتی

توجه جدی به زبان فارسی در شبکه های اجتماعی

ب)توزیع:

سازماندهی اقشار مختلف جهت توزیع و انتشار محتوای تولید شده در شبکه های اجتماعی پر کاربر

عزمي براي حضور جوانان در شبكه‌هاي اجتماعي از طريق اطلاع‌رساني مناسب و توصيه به اعضاي تشكل‌هاي مردمي

استفاده از ابزارهای تبلیغی جهت معرفی شبکه های اجتماعی بومی

ج)مصرف:

تدوین درسنامه سواد رسانه ای با حضور اساتید و نخبگان استان جهت ایجاد وحدت رویه

برگزاری کارگاه های آموزشی برای والدین دانش آموران در مدارس به منظور افزایش سواد رسانه آنان

آموزش مشاورین مدارس جهت انتقال اصول استفاده از شبکه های اجتماعی به دانش آموزان

تشکیل کارگاه های آموزشی در ارگان های دولتی

گنجاندن دوره آموزشی سواد رسانه ای به عنوان آموزش ضمن خدمت در ادارات

برگزاری دوره های آموزشی در دانشگاه های استان با حضور اساتید مجرب

تولید برنامه های آموزشی(میزگرد،مصاحبه،فیلم،پیام تبلیغاتی ...) و پخش از طریق صدا و سیمای استان

برگزاری کارگاه های آموزشی در پارکها(در فصول گرم سال) با همکاری شهرداری و نیروی انتظامی استان

تولید پوسترهای آموزشی و توزیع در مدارس،دانشگاه ها،ارگان های دولتی و سایر اماکن عمومی

نتیجه گیری

با توجه به گسترش و پیشرفت مداوم فناوری‌های ارتباطی و رسوخ آن در زندگی فردی و اجتماعی افراد جامعه، نسل امروز و فردا برای جذب فرصت ها و دفع تهدیدهای ناشی از این پدیده به این درک نیاز خواهند داشت که شبکه های اجتماعی چگونه بر جامعه تاثیر می گذارند. مسلماً آن کسی که توانایی دسترسی، ارزیابی و تحلیل انتقادی پیام های ارتباطی (سواد رسانه‌ای) را داشته باشد، بهتر می‌تواند به این درک برسد.پیدایش فناوری‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی، فرصت‌ها و تهدیدهای انقلاب را چنان برجسته کرده که استمرار و تکامل انقلاب اسلامی منوط به توجه خاص و جدی و سرمایه‌گذاری نظام در این زمینه است.

این یکی از جهاتی است که حوزه‌ی فضای مجازی را در نظر رهبری معظم به اندازه‌ی خود انقلاب اسلامی پراهمیت کرده است.لازم است در این راستا به یک اجماع نسبی در بحث مواجهه با شبکه های اجتماعی در سطح جامعه و نخبگان دست یابیم تا بتوانیم مدیریت شبکه های اجتماعی در جامعه را با سهولت بیشتری دنبال کنیم.برگزاری نشست ها و گفتگوهای انتقادی به شکل گیری این اجماع کمک خواهد کرد.برای حل مسائل اجتماعی بوجود آمدن یک اجماع نظر ضروری است.ما باید راهمان را در این آشفته بازار پیدا کنیم و از سردرگمی و انفعال خارج شده و با سرمایه گذاری های بلند مدت (در عین توجه به برنامه های کوتاه مدت و میان مدت) در جهت رسیدن به جایگاه قدرت برتر در فضای مجازی با کاربرانی آگاه و توانمند حرکت کنیم.

در امر مواجهه آگاهانه با شبکه های اجتماعی، نه دولت نه صنعت رسانه و نه هيچ مدرسه و انجمني به تنهايي نمي توانند به رشد و توسعه سواد رسانه اى كمك كنند. اگر هريك از اين سازمان‌ها به طور مجرد، مستقل و جزيرهاى بخواهند به كار خود ادامه دهند حل كردن ابهام در مفاهيم مربوط به شبکه های اجتماعی، امكان پذير نخواهد بود. بنابراين موفقیت در امر مدیریت منطقی و صحیح شبکه‌های اجتماعی به منظور کاهش حداکثری مضرات و افزایش حداکثری فواید نيازمند همكاري همه جانبه و نظام مند دولت ، مدارس ، صنايع رسانه اى و مؤسسات مردم نهاد است.

تهیه کننده: عباس خسروانی

انتهای پیام/ مهسا شمس کلائی