به گزارش خبرگزاری علم و فناوری از همدان، طی روزهای اخیر تنش های اقتصادی بین آمریکا و ایران رنگ و بوی جدیدی به خود گرفته است. رئیس جمهور آمریکا طی تهدیداتی از طرح جدید خود برای به زانو درآوردن اقتصاد کشور سخن به میان آورده است که طبق این طرح قرار است تمام کشورهای جهان را از خرید نفت از ایران منع کند و برای کشورهایی که از این کار تبعیت نکند مجازات سنگینی اعمال کند. البته این کشور به مشتریان نفت ایران همچون ایتالیا، فرانسه، هلند، یونان، ژاپن و هند این قول را داده است که کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان و امارات، نفت مورد نیاز آن ها را تأمین کنند. این سخنان تهدید آمیز رئیس جمهور آمریکا واکنش مسئولین کشورمان را در پی داشته است. حسن روحانی رئیس جمهور محترم کشورمان روز سه‌شنبه در کنفرانس مطبوعاتی سفر خود به سوئیس گفت که در صورت ایجاد مشکل برای فروش نفت ایران، این کشور نیز می‌تواند صادرات نفت منطقه را متوقف کند. رئیس جمهوری ایران گفت که ادای آمریکایی‌ها برای توقف کامل صادرات نفت ایران بی معنی است. وی افزود:

«آنها معنی این اظهارات خود را نمی‌فهمند. زیرا در حالی که نفت منطقه صادر می‌شود، صادر نشدن نفت ایران معنی ندارد. اکر می‌توانید این کار را بکنید و نتیجه‌اش را ببینید.»

همچنین سردار سرتیپ پاسدار اسماعیل کوثری جانشین فرمانده قرارگاه ثارالله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در واکنش به جلوگیری از فروش نفت ایران گفت:

اگر قرار بر منع صادرات نفت ایران باشد، اجازه خروج نفت به دنیا از طریق تنگه خلیج‌فارس را نمی‌دهیم.

اهمیت ژئواستراتژيكي خلیج فارس و تنگه هرمز بر اقتصاد جهان

خليج‌ فارس به دلیل داشتن ذخايرعظيم نفت و گاز حدود 65 درصد از كل ذخاير نفت و 41 درصد ذخاير گاز طبيعي جهان را دارا مي‌باشد. مجموع هشت كشور خليج‌فارس حدود 40 درصد نفت جهان را تأمين مي‌كنند؛ افزون بر اين، وجود يك بازار بزرگ مصرف در منطقه كه به علت وابستگي اين كشورها به درآمدهاي نفتي و ضعف زيربناي اقتصاد و فناوري، اين منطقه را متكي به واردات كالاهاي صنعتي و مصرفي و خريد تسليحات كه بيشتر از سوي كشورهاي صنعتي وارد مي‌شود نموده، سود سرشاري عايد آنها مي‌كند.

تنگه هرمز آبراهي است هلالي شكل به طول 192 كيلومتر (104 مايل دريايي) در امتداد خط منصف كه خليج‌فارس را به درياي عمان متصل مي‌كند. این تنگه به عنوان يگانه نقطه خليج‌فارس به آب‌هاي آزاد، حدود 80 درصد تجارت خارجي و 90 درصد حمل و نقل نفت و انرژي كشورهاي منطقه از اين تنگه صورت مي‌گيرد و اهميت آن با مطالب ياد شده، نه تنها براي كشورهاي منطقه، بلكه براي جهان پرواضح است و هرگونه اخلال در آن در درازمدت شوك اقتصادي عظيمي نصيب اين كشورها مي‌كند. اهميت این تنگه از لحاظ ژئواستراتژيكي باعث حضور قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي مانند آمريكا و انگليس در منطقه و ايجاد پايگاه‌هاي آنان در كشورهاي جنوبي خليج‌فارس شده است.

اما مهمترین ویژگی تنگه هرمز که آن را به عنوان دومین تنگه حساس جهان معرفی کرده است موقعیت جغرافیایی آن است. طولانی‌ترین فاصله تنگه هرمز 84 کیلومتر (از کرانه‌های بندرعباس در شمال تا شمالی‌ترین نقطه کرانه‌های مسندم در جنوب)، کوتاه‌ترین آن (میان جزیره ایرانی لارَک در شمال و جزیره عمانیِ‌السلامه ــ که نام دیگر آن قوئین بزرگ است ــ در جنوب) 6/33 کیلومتر برآورد شده است. کف دریا در این تنگه دارای شیب بسیار تندی است و عمق دریا در این تنگه بسیار کم می باشد و حداکثر عمق این تنگه نیز ۹۰ متر آن هم در کرانه باریک به نام سندوم است این ویژگی ها باعث شده است که کشتی های سنگین نفتکش اکثر مجبور به عبور از این منطقه باریک هستند. نکته قابل توجه این مطلب است که ایران برای بستن این تنگه احتیاج با هزینه زیادی ندارد و تنها کافی است که چند کشتی نفتکش و یا ناوهای هواپیمای آمریکایی را غرق کند. این کار با توجه به باریک بود محل عبور کشتی ها و عمق کم آن باعث می شود که دیگر کشتی ها قابلیت عبور را نداشته باشند و با توجه به شیب تند این منطقه کشتی ها برای همیشه در کف دریای این منطقه گیر می کنند.

تنگه مالاکا در نزدیکی مالزی، کانال سوئز در دریای مدیترانه، تنگه های دانمارک در شمال اروپا،  تنگه هاى بـسـفـر و داردانـل در تـرکـیـه و همچنین تنگه باب المندب به خاطر عبور و مرور روزانه هزاران کشتی که اغلب نیز کشتی های غول پیکر نفتی هستند نیز از جمله از نقاط حساس و استراتژیک جهان هستند که از گذشته تاکنون شاهد جنگ هایی فراوانی برای کنترل این مناطق بوده است و هم اکنون نیز جبهه اسرائیلی-عربی با صرف میلیاردها دلار و کشتن هزار نفز زن و کودک تمام سعی خود را برای کنترل این منطقه استراتژیک انجام داده اند.

جنگ نفتکش ها و بستن تنگه هرمز در زمان جنگ تحمیلی

در زمان جنگ تحمیلی صدام برای ضربه زدن به اقتصاد کشورمان اقدام به نابود کردن کشتی های نفتکش ایرانی کرد. ایران نیز متعاقباً البته با ابزارهای ابتدایی و بیشتر به وسیله اقدامات ابتکاری همچون قایق های تندررو و یا موشک های زده زره که برای جنگ های خشکی استفاده می شود و در اواخر جنگ نیز با استفاده از موشک های کرم ابریشم که از چین خریداری می نمود اقدام به نابودی نفتکش های عراقی و همچنین هم پیمانان این کشور می نمود. در طول جنگ نفتکش ها بین ایران و عراق نه تنها این دو کشور متحمل آسیب های اقتصادی شدند بلکه کشورهای اروپایی نیز با مشکلات عدیده ای برای خرید نفت از کشورهای حوزه خلیج فارس  و همچنین بالا رفتن قیمت نفت رو به رو شدند. این در حالی بود که کشورهای عربی حامی صدام علاوه بر مشکل فروش نفت و مشکلات اقتصادی با مشکل زیست محیطی نیز رو به رو شدند. این مشکلات زیست محیطی و آلودگی نفتی بی‌سابقه بیشترین خسارات را به کشورهای بحرین، قطر، کویت و عربستان سعودی وارد آورد و آن‌ها را با کمبود آب آشامیدنی و ماهی روبرو کرد. بسیاری از کارخانجات تصفیه آب این کشورها تعطیل شدند. بر اساس برآورد کارشناسان، در بین سال‌های ۸۷–۱۹۸۰، ۲۸٪ از نفت استخراج شده از چاه‌های نفت کشورهای حوزه خلیج فارس به هدر ‌رفت.

ابزارهای ایران برای بستن تنگه هرمز و جلوگیری از صادرات نفت منطقه

برای کسانی که نقش دریا را در کنترل جهان به خوبی درک می‌کنند، اهمیت تنگه‌های راهبردی (استراتژیک) همچون تنگه هرمز کاملاً شناخته شده است. در پی مطرح شدن دوباره تحریم نفت ایران توسط آمریکا، مقامات کشورمان نیز مجدداً توانایی خود در مسدود کردن تنگه هرمز را به جهانیان گوشزد کردند. اما ایران به کمک چه ابزاری می تواند اقدام به تنگه استراتژیک هرمز نماید؟ در ادامه به معرفی تعدادی از این ابزارها می پردازیم:

1- قایق های تندرو:

همانگونه که در بالا نیز به آن اشاره کردیم قایق های تندرو در زمان جنگ تحمیلی با امکانات محدود زمان جنگ یکی از ابزارهایی بود که باعث وارد آمدن ضربات مهلکی به نفتکش ها و کشتی های عراقی و آمریکایی شد. اما با گذشت 25 سال از آن زمان و پیشرفت های چشم گیر نظامی کشورمان امروزه، قایق های تندرو به یک سلاح و تهدیدها اساسی برای ناوهای آمریکایی تبدیل شده است.  این شناورها با تجهیز به رادارهای دریایی، سامانه‌های الکترونیکی پیشرفته ارتباطی، موشک‌های کروز کوتاه برد با برد 25 کیلومتر و میانبرد ضدکشتی، اژدرهای کالیبر متوسط و بزرگ و مین‌های دریایی در کنار تسلیحات سنتی خود یعنی تیربارهای نیمه سنگین، راکت انداز و موشک‌های دوش پرتاب سطح به هوا توانایی انسداد کوتاه و بلند مدت این تنگه از یک سو و مقابله با ناوگان دریایی دشمن که برای بازکردن مسیر تلاش خواهد کرد را در کنار آن دارند. این شناورها ضمن برخورداری از سرعت بالا و تجهیزات پیش گفته، از قدرت مانور و پایداری مناسب برخوردار بوده و توانایی اجرای عملیات در شب به کمک تجهیزات مربوطه و در آب و هوای نامساعد را بارها در رزمایش‌های کوچک و بزرگ سالهای اخیر نشان داده‌اند. با نگاهی به اکثر شناورهای تندرو در ارتش های مشهور دنیا همچون آمریکا متوجه می شویم که سرعت آنها معمولا در حدود ۵۰ نات بوده و با سلاح هایی مثل مسلسل های سنگین و یا نارنجک انداز مسلح شده اند اما شناورهای سپاه که اخیرا به تولید می رسند سرعتی در حدود ۱۴۸ کیلومتر بر ساعت دارد به موشک های ضد کشتی با برد ۱۰۰ کیلومتری نیز مسلح شده اند.

2- زیردریایی ها:

با تجهیز نیروی دریایی ایران به زیردریایی این نیرو به قدرتی فراتر از نیروهای دریایی کشورهای منطقه تبدیل شد. زیرسطحی‌های ایرانی توانایی بکارگیری اژدر، مین و موشک را دارند و می‌توانند روزها و هفته‌ها زیر آب باقی مانده و آماده اجرای مأموریت باشند. به جز زیردریایی روسی «کیلو» بقیه این وسائل که شامل نمونه‌های نهنگ، غدیر و فاتح هستند از ابتدا با در نظر داشتن شرایط دریاهای اطراف ایران به خصوص خلیج فارس طراحی شده‌اند و توانایی‌های ویژه‌ای از جمله قابلیت قرارگیری در بستر دریا و اختفا از دید سامانه‌های مختلف راداری و سوناری دشمن را دارند. این زیردریایی‌ها که تعداد آنها بیش از 20 فروند تخمین زده می‌شود نیز ضمن توانایی مسدود کردن تنگه هرمز توانایی رویایی با ناوگان سطحی و زیرسطحی دشمن را دارند. زیردریایی‌های کیلو توان حمل 24 مین یا 18 اژدر بزرگ و زیردریایی‌های فاتح نیز توان حمل 12 اژدر ویا 8 مین را دارند.

3- ناوهای جنگی

ناوهای جنگی ایران شامل کلاس‌های مختلف ناوچه (شناور موشک انداز سریع)، ناو و ناوشکن(ناو محافظ) است. این شناورهای قابلیت شلیک چهار موشک دوربرد ضد کشتی نور با برد 120 تا 170 کیلومتر و قادر با برد بیش از 200 کیلومتر را دارند. توپ‌های 114 و 76 میلیمتری این ناوها نیز از برد و قدرت کافی برای تهدید کشتی‌های مختلف برخوردار هستند و وجود توانایی ضدزیردریایی نیز در ناوها با بهره گیری برای ایجاد اهرم فشار و همکاری با سایر نیروها در مسدود کردن تنگه هرمز کاملاً کارامد است. 

4- موشک‌های کروز ضد کشتی

نیروی موشکی کشورمان را در مسئله اخیر به دو بخش موشک‌های سطح به سطح کروز ضد کشتی پرتاب شونده از ساحل و موشک‌های بالستیک تفکیک می‌کنیم. در زمینه موشک‌های کروز، تنوع زیادی در برد و قدرت تخریب مشاهده می‌شود. پرتابگرهای ساحلی موشک‌های کوتاه برد کوثر، دوربرد نور و قادر تاکنون رونمایی شده و پرتابگر سه فروندی قارعه هم ممکن است مربوط به موشک میانبرد نصر-1 باشد. این پرتابگرها خوداتکا هستند یعنی در صورت استقرار در نزدیکی سواحل بدون نیاز به سامانه‌های جانبی و وابستگی به واحدهای هوایی و دریایی می‌توانند کار کشف، شناسایی و حمله به اهداف دریایی را به انجام برسانند. این سامانه‌ها می‌توانند با استقرار و اختفا در عمق70 تا 150 کیلومتری خاک ایران و حتی از استان کرمان بخش اصلی تنگه هرمز را تحت پوشش قرار دهند(البته در اینصورت برای اصابت به یک هدف خاص بایستی مختصات اولیه هدف و دستورات اصلاحی به موشک منتقل شود). این سامانه‌ها در تعداد زیاد در اختیار نیروهای مسلح کشورمان قرار داشته و آماده عملیات هستند.

5- موشک‌های بالستیک

چهار نوع موشک بالستیک ضدکشتی تاکنون در ایران معرفی شده که به ترتیب زمانی موشک خلیج فارس، موشک تندر، موشک سجیل و موشک حوت هستند. موشک خلیج فارس با برد 300 کیلومتر و یک کلاهک 650 کیلوگرمی، تجسم نابودی ناوهای دشمن است و با بهره گیری از پیشران سوخت جامد و سامانه‌های هدفگیری و هدایت پیشرفته در مدت کمتر بسیار کوتاهی در حد چند دقیقه آماده پرتاب شده و با سرعت 3 ماخ در مدت کوتاهی با زاویه زیاد(بیش از 45 درجه نسبت به افق) و از بالا به کشتی دشمن اصابت می‌کند. موشک تندر که برد آن توسط کارشناسان بین 150 تا 250 کیلومتر تخمین زده می‌شود به عنوان یک موشک کوتاه برد(در کلاس بالستیک) در کنار موشک خلیج فارس و به صورت ترکیبی با آن عمل کرده و با توجه به تصاویر سامانه هدفگیری و هدایت آن باید یکی از انوع راداری باشد.  اما شاید مخوف ترین سلاح ضدکشتی ایران موشک دوربرد سجیل باشد. تاکنون تصور می‌شد سجیل تنها به صورت زمین به زمین قابل استفاده است اما اعلام اخیر نیروهای مسلح در رسانه ملی نشان دهنده قابلیت استفاده از آن برای انهدام اهداف دریایی است. هر چند نوع سامانه هدفگیری و هدایت این نوع از سجیل مشخص نیست اما دقت بسیار بالایی در اصابت به هدف از پیش تعیین شده را از خود نشان داده است. این موشک ضمن توانایی رسیدن به برد 2000 کیلومتر با توجه به دستیابی به سرعت‌های 8 تا 12 ماخ(بیش از 2700 تا کمتر از 4100 متر بر ثانیه) تنها انرژی جنبشی کلاهک آن برای نابودی هدف کافی است اما سرجنگی حداقل 500 کیلوگرمی آن نیز به نیست و نابود شدن هدف کمک می‌کند. چهارمین موشک حوت است این موشک، یک موشک سطح به دریا و زیرآبی یا اژدر دارای پیشرانه راکتی ِ و با قابلیت فراحفره‌زایی تولید ایران است که نخستین بار در رزمایش پیامبر اعظم بهار سال ۱۳۸۵ آزمایش شد. حوت شباهت قابل توجهی با اژدر وی‌آ-۱۱۱ اشکفال دارد که شوروی از سال ۱۹۷۷ آن را عملیاتی کرده‌است.

6- جنگنده بمب افکن ها

هواپیماهای رزمی نیروهای مسلح کشورمان قابلیت تجهیز به چند نوع موشک هوا به سطح با قابلیت به کارگیری علیه اهداف دریایی را دارد. این موشک‌ها شامل موشک‌های هوا به سطح هدایت اپتیکی، لیزری و راداری هستند. موشک‌های نور و قادر قابلیت هواپرتاب داشته و در کنار موشک‌های سی-801کی و سی-802 به عنوان اصلی ترین سلاح‌های ضدکشتی هواپرتاب محسوب می‌شوند. همچنین از نظر فنی امکان به کارگیری موشک‌های کوثر و نصر نیز ممکن است. جنگنده بمب افکن‌های نهاجا به طور عمده توان حمل تا 5 موشک از این انواع را دارند.

7- قایق های پرنده

تاکنون یک نمونه قایق پرنده در کشور عملیاتی شده است. این وسائل که در واقع نسل جدید هواپیماهای آب نشین هستند در زمره هواگردهای اثرسطحی قرار گرفته و توانایی تجهیز به موشک‌های ضدکشتی را دارند. با توجه به توانایی برخواستن از روی آب، سرعت مناسب و سطح مقطع راداری کم، این قایق‌ها می‌توانند در صورت وجود پوشش هوایی مناسب از نقاط مختلفی در سواحل کشور برخواسته و فشار مضاعفی بر ناوگان دشمن وارد کنند.

8- هواپیماهای بدون سرنشین

هواپیماهای بدون سرنشین رزمی که امروزه جایگاه خوبی در ارتش‌های پیشرفته دنیا دارند در ایران از ابتدا برای مأموریت‌های ضدکشتی نیز درنظر گرفته شده‌اند. جت بمب افکن کرار، قابلیت حمل چهار موشک کوثر را دارد که با توجه به سرعت بالای خود می‌توان انرژی ذخیره موشک را بالاتر برده و آن را به برد بیشتری برساند. این پرنده بردی در حدود 1000 کیلومتر داشته و می‌تواند با بهره گیری از پرتابگر راکتی از هر نقطه‌ای مأموریت خود را آغاز کرده و با رسیدن به برد مناسب اقدام به شلیک موشک‌های خود نماید. هواپیماهای کرار با اتکا به کمیت می‌توانند ده‌ها موشک را به سمت یک ناوگروه دشمن شلیک کنند که قطعاً توان پدافندی این ناوها را مغلوب خواهد نمود.

هدف ایران از بستن تنگه هرمز چیست؟

تهدید ایران به بستن تنگه هرمز ، مانند «گلوله ای» است که هنوز از اسلحه شلیک نشده است و تا زمانی که از اسلحه شلیک نشده می تواند به عنوان اهرم فشار کشورمان مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین ، ایران تا حد امکان از شلیک این «گلوله» اجتناب می کند. در واقع همین که طرف های مقابل ایران به این باور برسند که ایران توانایی بستن تنگه هرمز را دارد ، خود عامل بازدارنده و اهرم فشار و چانه زنی است.

شلیک این گلوله از اسلحه زمانی رخ خواهد داد که تهدید آمریکا در جلوگیری از فروش نفت ایران به حقیقت بپیوند و واقعاً این کشور مانع از فروش نفت ایران در دنیا شوند و نیز فشارهای اقتصادی بر ایران به حدی برسد که ایران چاره ای جز مقابله خصمانه نداشته داشته باشد. به بیان دیگر اگر ایران مجبور باشد ،‌ اقدام به بستن تنگه خواهد کرد تا اقتصاد کشورهای متخاصم همچون کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان، امارات و ... که با افزایش تولید نفت خود بر خلاف سهمیه اوپک راه را برای تحریم ایران هموار کرده اند و چه کشورهای غربی که بانی تحریم علیه ایران هستند را دچار آسیب متقابل کند. پس می توان گفت که هدف ایران از این کار "تقسیم زیان های تحریم ایران" است.

بعد از بستن تنگه هرمز چه اتفاقی می افتد؟

حال این سئوال مهم برای ما پیش می آید که بعد از بستن تنگه هرمز چه اتفاقی در جهان می افتد و آیا ایران می تواند همچنان تنگه را بسته نگه دارد؟

فرض کنید که ایران اعلام کند از فردا هر کشتی که از تنگه هرمز عبور کند را نابود کند. طبیعتاً هیچ شرکتی نفتی در جهان ریسک عبور از این تنگه را به جان نمی خرد پس در اولین مرحله این عمر باعث گران شدن قیمت نفت در جهان می گردد. مگر اینکه آمریکا وارد گود گردد و بخواهد امنیت این کشتی ها را تأمین کند. اینکار توپ را داخل زمین ایران می اندازد. اگر ایران در مقابل این حرکت امریکا سکوت کند و اجازه عبور کشتی ها را به آمریکا بدهد قطعاً باعث باخت ایران می گردد. لذا طبق شواهد ایران سکوت نخواهد کرد و برگ برنده خود را از دست نخواهد داد و قطعاً با ابزارهایی که دارد این کشتی ها را نابود خواهد کرد اما واکنش امریکا به عنوان مسبب این حرکت چه خواهد بود؟

آمریکا دو راه برای مواجعه با این مشکل خواهد داشت یا در مقابل حرکت ایران سکوت اختیار کند و یا با ایران وارد جنگ شود. طبیعتاً امریکا نیز مانند ایران نمی خواهد از پیش بازنده باشد و لذا تصمیم به اقدام خواهد گرفت. اما مشکلی که امریکا با برای مقابله با ایران روبه رو است این نکته است که ایران از روش های مختلفی که در بالا به آن اشاره شد برای نابودی کشتی های عبوری می تواند استفاده کند که آمریکا برای از بین بردن تمام ابزارهای ایران باید با کشورمان وارد یک جنگ تمام عیار و بلند مدت شود. که با فرض حمله آمریکا به ایران ، یقیناً اوضاع تنگه هرمز ، نه تنها بهتر نمی شود بلکه این جنگ می تواند تمام منطقه را به آتش بکشد و علاوه بر ایران باعث ایجاد هزینه های سنگینی برای هم پیمانان این کشور همچون اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج فارس گردد. لذا آمریکایی ها و از سوی دیگر مسئولین اجرایی کشورمان از همین الان تمام تلاش های خود را معطوف این کرده اند که اساساً نگذارند کار به عملی کردن تهدید ایران در بستن تنگه هرمز برسد زیرا در چنان وضعیتی این کشور یا باید وارد جنگ با ایران با آینده نامعلوم - برای هر دو طرف - شوند و یا مذاکره کنند و امتیاز دهند.

کلام آخر...

با توجه به سابقه آمریکا بعد از دو تجربه ذی قیمت افغانستان و عراق ، حمله نظامی به کشور ثالثی در منطقه هرگز در اولویت این کشور نیست. نظامیان آمریکا و متحدانشان یک دهه بعد از اشغال افغانستان و همچنین جنگ عراق هنوز تلفات می دهند. پس قطعا آمریکا به دنبال این کار نیست و تنها هدف این کشور ایجاد جنگ روانی با ایران و کسب امتیازات بیشتر در موضوعاتی همچون کاهش برد موشکی ایران، کاهش نفوذ ایران در منطقه به ویژه در سوریه، یمن، عراق و لبنان و در نهایت تضعیف ایران و حفظ غده سرطانی اسرائیل در منطقه است. که ایران می تواند با وارد شدن از حوزه قدرت به مذاکرات از این اقدامات جلوگیری نماید.

انتهای پیام/

خبرنگار: سجاد عبدلی