به گزارش خبرگزاری علم و فناوری استان بوشهر؛ به‌طور کلی 63 گونه گیاه دارویی در منطقه‌ی رودخانه‌ی حلّه بوشهر مربوط به 36 خانواده شناسایی گردیده که گیاهان کاسنی Cichorium intybus، برنجاسف Achillea eriophora DC، اسفرزه Plantogo psylliumو پنیرک Malva parviflora بالاترین اهمیت فرهنگی را در منطقه‌ داشتند.

پنیرک Malva parviflora نیز بالاترین شاخص فراوانی نسبی ثبت را از خود نشان دادند که، پنیرک برای سینه درد و عفونت‌های تنفسی، نویده دهنده‌ی کشف داروهای جدید جهت کاربرد بالینی می‎باشند.

گیاهی زمستانی است، یکساله  یا دو ساله به حالت خودرو می‌روید و ریشه‌های آن آبدار و ساقه آن استوانه‌ای شکل و برگ‌های آن بزرگ و دارای دمبرگ برگ‌های این گیاه ساده، قلبی شکل وبه طور متناوب روی ساقه قرار گرفته‌اند.

این گیاه معمولاً در زمینهای زراعی و بایر و مرطوب و هچنین اطراف آبروها روییده می‌شود. دام از این علف تغذیه می‌کند، ساکنان مناطق جنوبی کشور نیز از گیاه توله به صورت خام یا پخته استفاده می‌کنند.

خواص دارویی آن :

 ۱ ) توله حاوی موسیلاژ (لعاب نباتی) و ویتامین‌های A-B-C است.

۲ ) از برگ و گل این گیاه استفاده می‌شود .

۳ ) ضد سرفه و مرهم سینه است

۴ ) خاصیت مسهل و نرم کننده دارد

۵ )  جوشانده آن برای عفونتهای مثانه و اسهال خونی و سرفه های شدید مفید و مؤثر است ،

۶ ) برگ و ریشه توله را اگر به شکل ضماد در آورید و روی دمل و یا کورک بگذارید فوراً سرباز می کند .

۷ ) توله اخلاط غلیظ را رقیق و اخلاط خیلی رقیق را معتدل می نماید .

۸ ) انسداد مجاری کبد را باز می کند و موجب ازدیاد ترشح ادراروشیرمی شود .

۹ ) ضمادسائیده برگ آن برای شکستگی اعضاء و گزیدن زنبور مفید است .

۱۰ ) اگر با روغن زیتون مخلوط و تهیه شود برای سوختگی و گزیدن عقرب نافع می باشد.

۱۱ ) خوردن دم کرده شاخه و برگ آن با شکر برای رفع خشونت صدا و یرقان و سوزش مجاری ادرار مفید است.

۱۲ ) گل توله برای زخم کلیه و سرشاخه های گلدار آن برای روده مفید می باشد.

۱۳ ) تخم آن برای معده های ضعیف مضر است.

اثرات مهم

دم کرده ی گل‌ها به خاطر داشتن موسیلاژ، یکی از داروهای خوب ضد سرفه است. هم چنین به عنوان ضد نزله(زکام) و تورم دهان و گلو مصرف می‌شود. از سویی چون دارای خاصیت قابض ضعیف است، تا حدی به عنوان ضداسهال عمل می‌کند.

در طب عوام از خوراکی آن، به منظور مشکلات مثانه و به صورت ضماد موضعی در التیام زخم‌ها استفاده می‌شود. از رنگ آن(آنتوسیانین های آن)، برای مواد غذایی استفاده می‌شود.

طریقه و مقدار مصرف

تهیه چای: بر روی 2 گرم از گل‌ها، یک لیوان آب سرد ریخته و حداکثر 5 دقیقه می‌جوشانیم. هم چنین می‌توان بر روی همین مقدار گل، یک لیوان آب در حال جوشیدن ریخته و پس از 15 دقیقه، صاف نموده و میل کنیم.

نکات قابل توجه

1- اثرات گل پنیرک، عمدتا مربوط به موسیلاژ و آنتوسیانین آن است که یکی از مهم‌ترین داروهای ضد سرفه و مفید برای رفع گرفتگی صدا است.

2- بهتر است پس از صاف کردن دم کرده، گل را کمی فشار داد تا تمام موسیلاژ استخراج شده و تفاله را دور بریزیم.

3- هنگام تهیه ی فرآورده، نباید بیش از 5 دقیقه آن را بجوشانیم، چون باعث هیدرولیز موسیلاژ و کم اثر شدن محصول می شود.

4- در منابع جدید مصرف گیاه را برای درمان کم خونی، مفید گزارش نموده اند.

جوشانده آن برای عفونت‌های مثانه، اسهال خونی و سرفه‌های شدید موثر و مفید است. دم كرده آن برای كسانی كـه دچار یبوست و دارای معده و روده‌های تنبلی هستند، توصیه می‌شود. در درمان برونشیت و استفراغ نیز استفاده می‌شود.

به صورت غرغره در رفع تحریكات مخاط دهان و درد گلو اثر مفیدی دارد و همچنین برای رفع سوزش مجرای ادرار نـافع است.

از جوشاندن گل و برگ آن در نیم لیتر آب؛ محلولی به دست می‌آید كه اثر نرم‌كنندگی در پوست بـدن داشـته و بـه صورت لوسیون مالیدن آن بر روی پوست؛ آرامش و نرمی خاصی به افـرادی كـه دارای پوسـت حسـاس و لطیـف دارنـد می‌بخشد. برای تسكین ناراحتی‌های ناشی از تابش گرمای خورشید و آفتاب‌زدگی؛ جوشانده 500 گرم گل یا ریشه گیـاه را در یك لیتر آب تهیه كرده و پس از صاف كردن به ملایمت در محل سوختگی می‌مالند، برای رفع سردردهای یـك طرفـه شدید (میگرن) ؛ دل پیچه؛ ورم لوزهها؛ درد گلو و آنژین اثر مفید دارد.

اثرات برگ آن مانند گل بوده و برای ورم قسمت‌های بالای راه های تنفسی،گلو، ورم‌هـای روده ای، معـده‌ای مناسـب است.

برگ پنیرك به عنوان یكی از گیاهان مؤثر در عوارض سرماخوردگی به ویژه سرفه در تعـداد زیـادی از فرمولاسـیون مخلوط با گیاهان دیگر وجود دارد چای برگ یا ریشه چای تسكین دهنده دستگاه گوارش؛ ضد التهاب، ملین و قابض بوده ، همچنین برای درمان سرفه؛ برونشیت و دردهای دستگاه گوارش استفاده می‌شود. در دوزهای بالای آرامی مسهلی ملایم هستند. در استعمال خارجی می‌تواند به عنوان ضماد آرامش بخش استفاده تخم آن برای معده‌های ضعیف مضربوده و برای رفع عوارض تخم آن باید از رب میوه یا كمپوت میـوه اسـتفاده كـرد.

مقدار خوراك ازتخم آن تا20 گرم است. خوردن دم كرده گل پنیرك برای زخم كلیه ومثانه نافع است و اگر از سر شاخه‌های گلدار آن استفاده شود برای در روده و مثانه مفیداست.

در درمان التهابات و ناراحتی های مهبلی در خانم ها جوشانده پنیرك توصیه می‌شود. به این منظور جوشـانده گیـاه پنیرك به مقدار یك مشت از برگ های آن را در یك لیتر آب سرد باید جوشاند. ریشه یا برگ له شده گیاه را در محل جوش‌ها و دانه‌های پوستی قرار داده كه اثر مفیـدی در درمـان جـوش‌هـا و همچنین كاهش درد در محل جوش دارد. جوشانده حاصل از برگ و گل پنیرك به شكل غرغره در درمان آنژین‌های گلـو و ورم لوزه‌ها اثر قابل توجهی دارد.

استفاده از جوشانده پنیرك در سرفه‌هایی كه در برخی بیماری‌های تنفسـی چـون برونشـیت و سل دیده می‌شود اثر تعدیل كننده دارد. حتی در كشور آلمان از ریشه پنیرك در جهت رفع اخـلاط در بیماری سل استفاده می‌شود.

مردم مناطق مختلف به طرق مختلف از این گیاه استفاده می كنند به خصوص در اوایـل بهـار در استان‌های جنوبی ایران مثل هرمزگان از گونه‌های موجود، برگ‌های جوان را چیده و بعد از پخـتن به صورت بورانی استفاده می‌كنند.

در منابع جدید مصرف گیاه را برای درمان كم خـونی مفیـد گـزارش نمـوده‌انـد. سـایر خـواص آن، معالجه‌كننده لكه‌های قرمز پوست، آلرژی، زخم روده و معده، شوره پلك، سنگ كلیـه، تقویـت ریه، التهابات اثنی عشر، جرب، قولنج معده و روده، گوش درد، نقرس، رماتیسم و خارش سر می‌باشد.

پنیرك همچنین دارای خاصیت درمان زخم روده، ورم گوش، ورم پروستات، اسهال‌خونی، سوء هاضمه، سوزش مجاری ادرار، ورم دستگاه تناسلی بانوان، ناراحتی كیسه صفرا، ورم حفره ای بینی و گلو، درد مثانه و كلیه بوده و تقویـت‌كننـده معده و كبد است.

برگ به صورت خام یا پخته شده، خوراكی است و دارای عطر و طعم ملایم ودلپذیر است. ریختن آن در سوپ موجب مطلوب شدن و قوام آن می‌شود. برگ‌های جوان نیز جایگزین بسیار قابل قبول برای كاهو در سالاد می‌باشند.

دانه به صورت خام خوراكی بوده و دارای طعمی مانند فندق است اما جمع آوری آن مشكل است.گل خام نیز در سالاد یا به عنوان چاشنی معطر با طعم دلپذیر مصرف می شود.از برگ به عنوان جایگزین چای استفاده می شود.

برگ ها و گل ها را می توان به عنوان بخشی از رژیم غذایی مصرف شوند .برگ و گل بخش عمده مورد استفاده جهت تسكین دهندگی هستند. از آنها به عنوان ضماد برای كبودی استفاده می‌شود.

از برگ و یا ریشه به عنوان شامپو برای موهای آسیب دیده و یا به عنوان نرم كننده پوست دست و خشكی پوست استفاده می‌گردد. جوشانده برگ نیز مرطوب كننده بوده و به شكل ماسك برای تسكین چشم مصرف می‌شود. ریشه‌ها و گل‌ها حاوی تركیباتی است كه به عنوان بلغم آور توصیه می‌شود. ازپنیرك به طور سنتی به عنوان یك درمان گیاهی برای عفونت گلو و آمفیزم استفاده می‌گردد.

جهت پوستهای حساس و تحریك‌پذیر كه در اثر فشارهای روحی لكه‌های قرمز بر روی آن ایجاد می‌شود گل پنیرك را در آب مقطر جوشانده پس از سردشدن روی صورت كمپرس كنند.جهت از بین بردن لكه‌های قرمز پوستی در صورت و دستها و بدن از دمكرده گل پنیرك می‌توان استفاده كرد. از كمپرس ضماد پنیرك و یا كرم آن میتوان در درمان آلرژی استفاده كرد. پلك‌هایی كه شوره می‌دهد با جوشانده این گیاه می‌توان شستشو داد. به منظور بازشدن صدا از دمكرده این گیاه بهره گرفته می‌شود. برای دفع اخلاط سوخته این گیاه را جوشانده صاف نموده باشكر میل كنند. دم كرده آن اسهال خونی را برطرف می‌كند.كمپرس ولرم آن سموم وآبسه را درمان می‌كند.

استفاده‌های دیگرپنیرك در طب سنتی گیاهی عبارتند از: درمان سنگ كیسه صفرا، سنگ كلیه، التهاب كلیه، سردرد، دندان درد، باكتری كشی، كاهش اسید لوریك خون و بی خوابی می‌باشد. در استعمال خارجی به عنوان یك داروی گیاهی برای بثورات پوستی، اگزما و آكنه توصیه می‌گردد.

برای حفظ خواص پزشكی گیاه، نباید از آب جوش استفاده شود، بلكه باید گل‌ها و برگ‌ها را به مدت چند ساعت در آب ولرم خیساند.

نکات قابل توجه

1- گیاه پنیرک موجود در ایران(Malva neglecta)، از نظر خواص دارویی مشابه با پنیرک موجود در نقاط دیگر دنیا است. این دو گونه گیاه از یک جنسی هستند که شرح آن داده شده است.

2- خواص گل و برگ پنیرک، نزدیک به هم است؛ ولی اثرات گل به دلیل داشتن آنتوسیانین و لکوآنتوسیانین ها، کامل ترمی باشد.

3- برای استفاده از خواص کامل پنیرک، می توان مخلوطی از گل و برگ آن را مورد استفاده قرار داد.

4- چون اثرات پنیرک با گل ختمی هم جهت است، می توان از مخلوط گل پنیرک و گل ختمی جهت تهیه ی موسیلاژ مربوطه، به ویژه در سرماخوردگی، تسکین سرفه به عنوان خلط آور و رفع گرفتگی صدا استفاده کرد.

5- برای جمع آوری گل ها، بهتر است در زمان باز شدن گل ها که اکثرا در تابستان است، این کار صورت گیرد، جمع آوری برگ ها در فصل بهار باید صورت گیرد.

6- در بازار ایران، فقط گل پنیرک به صورت خشک شده(بنفش رنگ) وجود دارد که می توان طبق روش ذکر شده، از آن استفاده کرد.

در هندوستان از گیاه پنیرک به عنوان داروی لعابدار نرم‌ کننده و خنک‌ کننده استفاده می‌ شود، 300 گرم برگ خشک پنیرک را در یک لیتر آب می‌ جوشانند و به عنوان مسکن می‌ خورند.

استعمال جوشانده آن به صورت کمپرس گرم و حمام، در رفع ناراحتی‌ های بواسیر، بعضی تومورها، ورم پلک چشم و غیره بین مردم معمول است.

از جوشاندن گل و برگ آن در نیم لیتر آب، محلولی به دست می ‌آید که اثر نرم‌ کننده در پوست بدن دارد و به صورت لوسیون مالیدن بر روی پوست، آرامش و نرمی خاصی به افرادی که دارای پوست حساس و لطیف هستند می ‌بخشد.

برای تسکین ناراحتی‌های ناشی از تابش گرمای خورشید و آفتاب ‌زدگی، جوشانده 500 گرم گل یا ریشه گیاه را در یک لیتر آب تهیه کرده و پس از صاف کردن به ملایمت در محل سوختگی می ‌مالند.

برای رفع سردردهای یک طرفه شدید، دل پیچه، ورم لوزه‌ها، درد گلو و آنژین اثر مفید دارد.

انتهای پیام/ حسینی مفرد