گروه دانش خبرگزاری علم و فناوری – سجاد عبدلی ؛ رادارهای برد بلند و متوسط که به صورت فعال عمل می‌کنند اولین حساسه مجموعه پدافند هوایی هستند، اما آنچه امروزه برای کشورمان اولویت اصلی محسوب می شود، شناسایی هواپیماهای با سطح مقطع راداری پایین، موشک‌های کروز و هواپیما‌های برد بلند استراتژیک دشمن است. طی سال های اخیر، برنامه ساخت انواع رادارهای بومی با توجه به نیازهای نیروهای مسلح و ظرفیت علمی تدوین شده و تاکنون از انواع این رادارهای با تیکه بر دانش بومی کشور بهره برداری شده است. در این زمینه روزگذشته ، از دو نوع رادار جدید کشور رونمایی شد که می تواند قدرت شناسایی پدافند هوایی کشورمان را به صورت چشمگیر افزایش دهد.

رادار چیست ؟

رادار (radar)، یک دستگاه رادیویی است که برای مشاهده، تشخیص یا آشکارسازی اجسام و نیز اندازه‌گیری برخی ویژگی‌های آن‌ها به کمک موج‌های رادیویی به کار می‌رود. کاربرد اولیه رادار و محل پیدایش و رشد آن در صنایع نظامی و هوانوردی بوده‌است. در صنایع نظامی، نقش اصلیِ یک سامانه راداری، نظارت بر یک گستره بزرگ و تشخیص جسم‌های متحرک، ردیابی هدف‌ها و استخراج مشخصه‌هایی مانند فاصله، جهت، سرعت، ارتفاع و اندازه هدف است. رادارهای نظامی برای کاربردهای نظارت، ردیابی هدف، هدایت و ناوبری، و دیدن از پشت موانع ساخته می‌شوند. کاربردهای غیرنظامیِ رادار در سیستم‌های تصویربرداری ماهواره‌ای، هدایت کشتی و هواپیما، هواشناسی، کنترل ترافیک و اتومبیل‌های هوشمند است.

رادارهای چگونه کار می کنند ؟

رادار، با ارسال و دریافت موج‌های رادیویی کار می‌کند. هدف‌هایی که رادار تشخیص می‌دهد، معمولاً هدف‌های فلزّی یا اجسامی با انعکاس زیاد امواج رادیویی هستند. رادار، ابتدا موج‌های خود را توسط فرستنده(Transmitter) تولید کرده و توسط آنتن فرستنده آنرا ارسال می نماید و در صورتی‌ که مانعی مانند یک شیء پرنده در آسمان، مقابل موج‌های ارسال شده قرار داشته باشد، موج‌های ضعیف‌تری را بازمی‌تاباند. اگر آنتن گیرنده رادار، مقداری از این موج‌ها را دریافت کند،گیرنده(Reciever) موج را از طریق آنتن گیرنده دریافت کرده و پردازشگر می‌تواند مشخصات شئ مانند فاصله را با ضرب سرعت موج در مدت زمان دریافت موج،محاسبه کند.

اگر جسمی نسبت به طول موج امواج رادار کوچکتر باشد، آشکار نخواهد بود. بنابراین از امواج با فرکانس بالاتر و در نتیجه طول موج پایین‌تر استفاده می‌شود تا اجسام با ابعاد کوچک‌تر نیز آشکار شوند . همچنین اگر جسمْ مقابل رادار، چنان نزدیک باشد که در همین مدت، موج‌های بازتابیده به آنتن رادار برخورند، رادار متوجه نخواهد شد. اگر جسم چنان دور باشد که دیگر موج‌های بازتابی آن پس از مدت زمان دریافت به رادار برسند نیز رادار جسم را تشخیص نمی‌دهد.

تاریخچه بکارگیری رادار در ایران

رادار در ایران از سال 1336 وارد چرخه پدافند هوایی کشور شد. در آن زمان آموزشگاه رادار در تیپ تعلیمات تشکیل شد و پرسنل برای آموزش به انگلستان اعزام شدند. پس از آن، اولین رادارهای متحرک به نام Type 13 و Type 14ساخت کشور انگلستان در دوشان‌تپه استقرار یافتند و در سال 1341 رادارهای انگلیسی Hydra در تبریز و بابلسر نصب شدند و تیپ 70 مستقل دفاع هوایی شکل گرفت. در سال 1345 رادار انگلیسی مارکونی در مشهد نصب شد و انگلیسی ها برای اینکه جنوب شوروی را تحت نظارت داشته باشند، رادارهای خود را در شمال ایران نصب کردند.

از سال 1346 آمریکایی ها وارد صحنه شدند و نخستین رادار FPS-100 را در دهلران و همدان مستقر کردند. در سال 1348 استقرار رادار انگلیسی مارکونی در شهرآباد انجام شد که آخرین رادار انگلیسی مستقر در ایران محسوب می‌شود. به دلیل کوهستانی بودن ایران و پوشش نقاط کور راداری در سال 1350، رادارهای تاکتیکی و متحرک GPS-11 جهت پوشش هوایی وارد ایران شد. در آن سال همچنین رادار FPS-100 در جاسک، کیش، بوشهر و بندرعباس و تنها رادار دفاع هوایی با نام ADSR در کرج، گنو و بهبهان نصب شد.

40 رادار، دستاورد نیروهای متخصص ایرانی بعد از انقلاب

اکثر سامانه‌هایی که پیش از انقلاب در اختیار ایران قرار گرفته بودند، سامانه‌های لامپی بودند که اشعه بالایی را در فضای اطراف خود منتشر می کردند ، همین لامپ ها مهمترین عیب این رادارها بودند چرا که به سرعت خراب می شدند و نیاز به تعویض داشتند. با توجه به پیشرفت فناوری در دنیا، استفاده از این لامپ ها در سامانه های راداری به مرور زمان منسوخ گردید و جای خود را به فناوری ترانزیستور، مدارهای مجتمع و فناوری های حالت جامد داد که دانش ساخت این فناوری ها تنها در اختیار چند کشور محدود جهان بود.  بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ، به دلیل تحریم های آمریکا، کشورهای تولید کننده رادارهای  ترانزیستوری پیشرفته حاضر نشدند رادارهای مورد نیاز ایران را در اختیار کشورمان قرار دهند، این عامل باعث گردید محققین کشورمان با تکیه بر دانش بومی خود موفق به ساخت انواع رادارهای نظامی و غیرنظامی با بردهای مختلف گردند که تمام نیازهای کشور را تأمین می نمایند. با توجه به بررسی های خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری تاکنون 40 نمونه رادار در کشور ساخته شده که در ادامه به تعدادی از این رادارها اشاره خواهیم کرد :

1- رادار علیم

رادار علیم را می توان در دسته رادارهای پسیو تقسیم بندی کرد؛ این رادارها بدون انتشار امواج و با دریافت بازتاب‌ های راداری ناشی از فرستنده‌ های دیگر کار کشف اهداف را در آسمان انجام می دهند. این رادار بردی بین 250 تا 300 کیلومتر دارد که برای کشف و و آشکار سازی اهدافی مانند هواپیماهای ضربتی و جنگنده‌ها و همچنین موشک‌های کروز پنهانکار راداری که به طور معمول در ارتفاع کمتر از 20 متری سطح زمین پرواز می‌کنند کاربرد دارد.

از دیگر مزیت ‌های رادارهای پسیو علیم می توان به توانمندی ویژه در کشف اهداف با سطح مقطع پایین، کشف و رهگیری جنگنده در ارتفاع پایین و سرعت کم، هزینه تولید و هزینه عملیاتی پائین به دلیل نبود فرستنده و اجزای مکانیکی متحرک، مصون ماندن از حمله دشمن به دلیل عدم انتشار امواج از خود و قابل حمل بودن نام برد.

2- رادار غدیر

رادار غدیر قابلیت کشف هواپیماها از فاصله 600 کیلومتری، و موشک های بالستیک از 1100 کیلومتری و در ارتفاع 100 کیلومتری را داراست .

این رادار برای کشف اهداف هوایی، هواپیماهای رادارگریز، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک و نیز ماهواره‌های در مدار پایین(لئو) طراحی و ساخته شده است. این سامانه توانایی کشف موشک‌های سریع بالستیک را نیز داشته که در این زمینه در رزمایش پیامبر اعظم-۶ مورد استفاده قرار گرفت.

3- رادار دوربرد مراقبت هوایی باند وسیع

این رادار پيشرفته از جمله سامانه‌های جستجو و مراقبت هوایی برد بلند محسوب می‌شود که با توليد آن به عنوان رادار هشدار اوليه در شبکه پدافند هوایی، توان مراقبت هوایی کشورمان را بيش از پيش تقویت می کند.

نمونه‌ای از این رادار به صورت ثابت روی زمین نصب شده و پایه آن با چرخش 360 درجه امکان پوشش فضای اطراف را در صفحه افقی فراهم کرده و احتمالاً در صفحه عمودی از چرخش الکترونیکی امواج استفاده می‌شود. 64 المان که هر یک به شکل 6 ضلعی است بر روی آنتن این رادار در 4 ردیف و 16 ستون نصب شده که با توجه به ابعاد آنها می‌توان گفت قاعدتاً رادار در محدوده فرکانس‌های VHF یا UHF عمل می‌کند.

4- رادار کیهانی سپهر

یکی از راه‌های کشف و تشخیص اهداف سطحی در فاصله دور استفاده از رادارهایOTH  است که از آنها با عناوین ماوراء افق، افق نگر و کیهانی نیز یاد می شود.

رادارهای کیهانی امواج HF را به لایه یونوسفر جو که از ارتفاع 85 کیلومتر تا 600 کیلومتری است می‌تابانند. با برخورد امواج به این لایه که منجر به شکست و بازگشت آنها به سمت زمین می‌شود محدوده‌های دور و وسیعی قابل پوشش است. این نوع رادارها برای نظارت بر مناطق دور دست از 500 تا 4000 کیلومتر و بالاتر در مساحت‌های بسیار بزرگ مناسب هستند.

رادار سپهر که به عنوان دوربردترین رادار کشور نیز مطرح می‌شود از نوع رادارهای ماوراء افق بوده و به گفته مسئولین دفاعی برد معمول آن 2500 کیلومتر است که قابلیت تغییر از 800 کیلومتر تا 3000 کیلومتر را نیز دارد.

مراقب و خلیج فارس جدیدترین دستاورهای نیروی پدافند هوایی ارتش

روز گذشته با حضور امیر سرلشکر سید عبدالرحیم موسوی فرمانده کل ارتش و فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا(ص) و امیر سرتیپ علیرضا صباحی فرد فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی، سامانه‌های راداری راهبردی خلیج فارس و مراقب رونمایی شد.

رادار برد بلند و راهبردی خلیج فارس با برد بیش از ۸۰۰ کیلومتر یک رادار آرایه فازی سه بعدی با فناوری نوین است که قادر است کلیه اهداف متعارف و رادار گریز و موشک های بالستیک را کشف کند.

رادار خلیج فارس

رادار مراقب هم یکی از رادارهای دقیق کنترلی سه بعدی، آرایه فازی و پیشرفته در لبه فناوری روز جهان با برد ۴۰۰ کیلومتر است که می‌تواند اهداف هوایی را با دقت و تفکیک بسیار بالا شناسایی و انواع اهداف کوچک در ارتفاع پایین و متوسط و هواپیماهای بدون سرنشین و رادار گریز را کشف کند .

رادار مراقب

این رادار با هدف طراحی و ساخت رادار تاکتیکی مراقبت هوایی برد بلند در سازمان جهاد خودکفایی نیروی پدافند هوایی آجا و توسط متخصصین این سازمان و با همکاری شرکت‌های دانش بنیان اجرا و تکمیل شده است و هم اکنون آماده بهره برداری عملیاتی است.

اهمیت رادارهای جدید ایرانی چیست ؟

موشکهای کروز به دلیل جثه کوچک و مشخصات پروازی که دارند ( پرواز در ارتفاع کم و با سرعت زیاد ) ردیابی آن ها سخت می باشد . در حال حاضر با پیشرفتهایی که در طراحی و تولید این گونه موشک ها صورت گرفته میتوانیم موشک کروز را پرنده ای در نظر بگیریم که در ارتفاع پروازی شامل یک دهم ارتفاع پروازی موشک وی -۱ ( نخستین موشک کروز) پرواز میکند . همچنین طی سال های اخیر سعی شده، سطح مقطع این موشک ها را به صورت چشمگیر کاهش دهند و از مواد جاذب امواج رادار نیز در تولید آن ها استفاده شود که امواج راداری را منعکس نمیکنند به همین دلیل ردیابی آن ها توسط رادارها بسیار مشکل می باشد .

برای آشکارسازی یک موشک کروز باید از راداری در ارتفاع بالا و یا راداری که در ماورای افق در حال پرواز باشد (همچون هواپیمای) اواکس استفاده کرد. . چنین راداری باید برد زیادی داشته باشدو بتواند موشک کروزی را که در ارتفاع کم پرواز میکند و در خط دید رادار زمینی نیست شناسایی کرده و اطلاعالت آن را به ایستگاه پدافند زمینی ارسال کند تا آمادگی لازم برای اقدامات پدافندی صورت گیرد . چنین راداری میتواند موشکهای کروزی که سطح مقطع راداری پایینی را دارد شناسایی کند. راداری که برای شناسایی موشک کروز مورد استفاده قرار میگیرد باید یک رادار رزونانس باند فرکانس بالا باشد (رادار وی اچ اف ) که فرکانس ان بین ۳۰ تا ۳۰۰ مگا هرتز باشد .

در سالهای اخیر موشک های کروز از مهمترین تسلیهات مورد استفاده توسط ارتش تروریستی امریکا و دیگر ارتش های بزرگ دنیا بوده است . مقابله با موشک کروز و بررسی روشهایی که بتوان با استفاده از آن موشک کروز مهاجم را نابود کرده و یا از کار انداخت برای ایجاد یک سامانه پدافندی حیاتی است . جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به قرارگیری در منطقه حساس استراتژیکی و همچنین حضور تروریست های آمریکایی در خلیج فارس نیاز مبرم به سیستم راداری فوق پیشرفته دارد تا بتواند تسلیحات نظامی این کشور همچون پهپادهای شناسایی و تهاجمی و یا موشک ها کروز این کشور را شناسایی نماید تا قبل از هرگونه عملی واکنش مناسبی را از خود بروز دهد که خوشبختانه رادرهای ایرانی توانسته است نیاز کشور را مرتفع نماید و بارها و بارها با شناسایی اهداف ارتش تروریستی این کشور همچون هواپیماهای پیشرفته شناسایی این کشور اقدام مناسب را انجام دهند ، با رونمایی از رادار خلیج فارس که توان شناسایی انواع هواپیماهای بدون سرنشین و همچنین موشک ها کروز را دارد قدرت پدافند هوایی کشور افزایش یافته است و محافظت از مرزهای کشور با دقت و قدرت بیشتری صورت می گیرد .

انتهای پیام /