علمی، پژوهشی و فناوری

اجرای اولین طرح ساماندهی خشکه‌رودها در کشور برای استحصال آب در استان مرکزی

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری از استان مرکزی، طرح آزمایشی الگوی ساماندهی خشکه‌رودها را با هدف استحصال آب و افزایش تولیدات گیاهی که با همکاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان انجام شد، طی سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ در منطقه کُلهجوب شهرستان شازند اجرا و پس از سه سال به نتیجه رسید.

علی‌اکبر داوودی‌راد، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی، با اشاره به قابلیت اجرای این طرح در مناطق کوهستانی، اظهار داشت: حدود ۵۴ درصد از مساحت استان را مناطق کوهستانی تشکیل می‌دهد که روستاهای آن معمولاً امکان برداشت آب‌های زیرزمینی را ندارند و وابستگی اصلی آن‌ها به آب‌های سطحی و رودخانه‌ها است.

وی افزود: این طرح در قالب مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و با مشارکت مردم منطقه، جهت جمع‌آوری و مدیریت روان‌آب‌های سطحی اجرا شده است.

داوودی‌راد با تأکید بر قابلیت‌های منطقه کُلهجوب برای توسعه تولیدات زراعی، ایجاد باغات مثمر و کشت گیاهان دارویی، خاطرنشان کرد: این منطقه همچنین پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری دارد. 

به گفته وی، ساماندهی خشکه‌رودها در ۲۰ هکتار از اراضی این منطقه، سالانه حدود ۴۰۰ هزار مترمکعب از روان‌آب‌ها را جمع‌آوری می‌کند که می‌تواند در بخش زراعی مورد استفاده قرار گیرد.

این محقق با اشاره به چالش‌های تغییرات اقلیمی، خشکسالی‌های اخیر، کاهش منابع آبی و وجود اراضی کم‌بازده، رونق کشاورزی، احیای اراضی، احداث باغات جدید، ایجاد بازارچه محصولات زراعی و استخرهای پرورش ماهی را از دیگر کاربردهای این طرح برشمرد.

همچنین محمد کاوند، کارشناس این مرکز تحقیقاتی، تجمیع اراضی، احیای باغات قدیمی، ایجاد مهندسی بستر برای ذخیره روان‌آب‌ها و توسعه درختکاری در اراضی شیب‌دار را از دیگر مزایای اجرای این طرح عنوان کرد.

این پروژه به‌عنوان یک الگوی موفق در مدیریت پایدار منابع آب و خاک، می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پایدار در مناطق مشابه کشور باشد.
مطالعات علمی نشان می‌دهد ساماندهی رودخانه‌های فصلی و سیستم‌های جمع‌آوری روان‌آب می‌تواند نقش قابل‌توجهی در تأمین آب مناطق خشک و نیمه‌خشک ایفا کند. بر اساس پژوهش‌ها، مدیریت یکپارچه حوزه‌های آبخیز می‌تواند تا ۴۰ درصد در افزایش کارایی استفاده از آب کشاورزی مؤثر باشد (García-López et al., 2022). همچنین مطالعات نشان می‌دهد سیستم‌های جمع‌آوری آب باران می‌توانند تا ۷۰ درصد از روان‌آب‌های سطحی را استحصال کرده و قابلیت دسترسی به آب را در دوره‌های خشکسالی بهبود بخشند (FAO, 2021). اجرای چنین طرح‌هایی نه تنها امنیت آبی، بلکه امنیت غذایی و معیشت پایدار را در مناطق روستایی تضمین می‌کند (Singh & Kumar, 2023).

منابع:

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2021). Water harvesting and soil moisture retention. FAO Land and Water Division.

García-López, S., Martínez-Valderrama, J., & Ibáñez, J. (2022). Integrated water harvesting and sustainable land management in drylands. Journal of Arid Environments, 198, 104678.

Singh, R., & Kumar, P. (2023). Community-based water management and agricultural resilience. Agricultural Water Management, 277, 108091.