علمی، پژوهشی و فناوری

مسیری برای تجاری‌سازی دانش در حوزه بیوتکنولوژی دریایی

از آزمایشگاه‌های اسپانیا تا تولید صنعتی در ایران

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : در سال‌های اخیر، ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی و منابع طبیعی کشور برای توسعه پایدار، بیش از همیشه مطرح شده است. یکی از حوزه‌های کمتر شناخته‌شده اما پرظرفیت، زیست‌فناوری دریایی است، حوزه‌ای که می‌تواند نقطه تلاقی علم، صنعت و اقتصاد دانش‌بنیان باشد. دکتر فاطمه پیشه‌ورزاد، پژوهشگری با سابقه‌ی علمی درخشان در ایران و اسپانیا، یکی از معدود افرادی است که این مسیر را به‌طور جدی و عملی دنبال کرده است.

او با بیش از ۱۷ سال تجربه تحقیقاتی در حوزه استخراج ترکیبات دارویی و بیواکتیو از منابع دریایی، و با تمرکز ویژه بر اثر این ترکیبات بر پوست انسان، موفق شد نخستین برند تخصصی محصولات پوستی مبتنی بر ترکیبات دریایی در ایران را پایه‌گذاری کند. فعالیت‌هایی که از مرحله تحقیق و آزمایش در اروپا آغاز شد، اما با تصمیم آگاهانه‌ای برای انتقال فناوری به کشور، به فاز تولید صنعتی و تجاری‌سازی در داخل رسید—آن هم در شرایطی که مسیر گرفتن مجوز، مقیاس‌سازی و ورود به بازار، برای محصولات نوآورانه بسیار دشوار است.

دکتر پیشه‌ورزاد در گفت‌وگو با خبرنگار علم و فناوری نه‌تنها از مسیر علمی و فناورانه خود می‌گوید، بلکه به‌صراحت از چالش‌های بومی‌سازی دانش، فاصله بین آزمایشگاه و کارخانه، اهمیت حمایت هدفمند از فناوران، و ظرفیت‌های مغفول‌مانده‌ی اقتصاد دریا‌محور سخن می‌گوید. در مسیری که به‌روشنی نشان می‌دهد علم و ثروت نه تنها در تضاد نیستند، بلکه می‌توانند دست در دست هم، به خلق ارزش و اشتغال‌زایی در کشور منجر شوند.

لطفاً خودتان را معرفی بفرمایید و بگویید فعالیت شما در چه زمینه‌ای است.

فاطمه پیشه‌ورزاد هستم، دارای دکترای تخصصی با زمینه فعالیت در بیوتکنولوژی دریایی. حدود پنج سال است که شرکت "نیکاتپ دریا" را تأسیس کرده‌ام؛ نخستین برند تخصصی محصولات پوستی با ترکیبات خالص‌سازی‌شده دریایی به روش بیوتکنولوژی در کشور. شرکت در پارک علم و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ایران مستقر است و تحت نظارت وزارت بهداشت فعالیت می‌کند. ما تاکنون موفق شده‌ایم سه محصول فناورانه را به بازار عرضه کنیم و به مرحله تولید صنعتی برسانیم.

این محصولات دقیقاً چه ویژگی‌هایی دارند؟

محصولات ما در سه لاین تخصصی ارائه می‌شوند: کرم ژل ضد چروک و آبرسان دریایی، ماسک لایه‌بردار و روشن‌کننده دریایی، و سوپر سرم مغذی پوست. این‌ها همگی حاصل سال‌ها تحقیق من در حوزه استخراج و شناسایی ترکیبات مؤثره از منابع دریایی هستند؛ تحقیقاتی که از سال ۱۳۸۵ آغاز شده و بر روی خواصی مانند ضدسرطان، ضدباکتری و ضدقارچ متمرکز بوده است. از دوره دکترایم به بعد، تمرکز اصلی من بر تأثیر این ترکیبات بر سلول‌های پوست انسان، به‌ویژه فیبروبلاست‌ها، و بهبود استحکام و پروتئین‌سازی پوست بوده است.

شما مدتی در اسپانیا فعالیت علمی داشتید. چه شد که تصمیم گرفتید به ایران بازگردید؟

درست است. بخش زیادی از تحقیقات اولیه من، از جمله ارزیابی‌های کاربردی ترکیبات بیواکتیو در محصولات پوستی، در اسپانیا انجام شد. حتی از اتاق بازرگانی اسپانیا هم برای ثبت اختراع اقدام کردم. اما تصمیم گرفتم فناوری را ابتدا در کشور خودم ثبت و تجاری‌سازی کنم تا این دستاورد به نام ایران ثبت شود. هدفم این بود که نه‌تنها محصولات بومی‌سازی شوند، بلکه مسیر صادرات از ایران به سایر کشورها نیز هموار گردد. این تصمیم به انگیزه‌ام برای کمک به اقتصاد ملی، اشتغال‌زایی، و جلوگیری از قاچاق کالا و خروج ارز گره خورد.

چرا تمرکزتان را روی ترکیبات دریایی گذاشتید؟

از آنجا که رشته پایه‌ام علوم دریایی بود، خیلی زود جذب ظرفیت بی‌نظیر منابع دارویی دریایی شدم. ترکیبات دریایی چندین مزیت رقابتی دارند: اول اینکه برخلاف ترکیبات شیمیایی، عوارضی مانند اگزما یا حساسیت‌های شدید پوستی ایجاد نمی‌کنند. دوم، اثربخشی بالاتری دارند و خیلی سریع‌تر در لایه‌های پوست جذب می‌شوند. برای مثال، برخی ترکیباتی که ما تست کرده‌ایم، توانسته‌اند تا ۹۰ درصد باعث افزایش کلاژن‌سازی پوست شوند. علاوه بر این، این مواد با بدن انسان و با محیط زیست سازگاری دارند.

آیا در فرآیند تولید، به محیط زیست هم توجه شده؟

قطعاً. ما از همان ابتدا حفظ محیط زیست را در اولویت قرار دادیم. برداشت از منابع دریایی ما کنترل‌شده و پایدار است. در مواردی که امکان برداشت مستقیم نبوده، از روش‌هایی مثل کشت گونه‌ها در محیط‌های کنترل‌شده یا استفاده از ضایعات دریایی بهره بردیم. شعار شرکت ما "سازگاری با طبیعت" است و در تولید نهایی نیز تمام استانداردهای زیست‌محیطی رعایت می‌شود.

در مسیر تجاری‌سازی، با چه چالش‌هایی روبرو شدید؟

واقعیت این است که تجاری‌سازی فناوری خودش ترکیبی از دو مسیر دشوار است: مسیر علم و مسیر تجارت. در ایران، چون این مسیر هنوز نوپاست، اغلب سیستم‌ها آمادگی لازم را برای آن ندارند. برای مثال، گرفتن مجوزها بسیار زمان‌بر و پیچیده بود، چون بسیاری از مراجع با این نوع محصول و فناوری آشنا نبودند. همچنین ما با شکاف بزرگی بین مقیاس آزمایشگاهی و تولید انبوه مواجه بودیم. برای رسیدن از تولید آزمایشی به صنعتی، تقریباً پنج سال زمان صرف کردیم.

چشم‌اندازتان برای آینده چیست؟

یکی از اهداف اصلی ما، اشتغال‌زایی برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط است؛ از بیوتکنولوژی، داروسازی، شیمی، زیست‌شناسی گرفته تا بازرگانی. هم‌اکنون در کارخانه و تیم استخراج مواد اولیه، از نیروهای پاره‌وقت و تمام‌وقت استفاده می‌کنیم. اگر حمایت‌های دولتی و ساختاری صورت بگیرد، می‌توانیم در مقیاس ملی توسعه پیدا کنیم و حتی به صادرات برسیم.

به نظر شما اقتصاد دریا محور چقدر ظرفیت رشد دارد؟ و مسئولان چه باید بکنند؟

اقتصاد دریا محور یک چرخه مستقل اقتصادی است. ترکیبات استخراج‌شده از منابع دریایی می‌توانند در صنایع دارویی، آرایشی، غذایی، رنگ‌سازی، حتی تولید سوخت‌های پاک استفاده شوند. بیش از ۱۵ ترکیب منحصربه‌فرد فقط در تحقیقات من شناسایی شده که هرکدام پتانسیل تبدیل به ده‌ها محصول فناورانه را دارند. مسئولان باید به ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید نیمه‌انبوه، حمایت از سرمایه‌گذاری خطرپذیر، و رفع شکاف بین تحقیق و صنعت توجه کنند.

سخن پایانی‌تان برای دانشجویان و پژوهشگران چیست؟

پیشنهاد من این است که از همان آغاز مسیر علمی، به دورنمای فناوری و تجاری‌سازی فکر کنند. باید دانست که همه پژوهش‌ها منتج به فناوری نمی‌شوند، اما اگر از ابتدا هدفمند تحقیق کنند، مسیر موفقیت را دقیق‌تر خواهند رفت. جمله‌ای دارم که می‌گویم: «ما با تجاری‌سازی فناوری، به سؤال علم بهتر است یا ثروت، یک پایان خوش می‌دهیم.» چون وقتی علم به اقتصاد و اشتغال ختم شود، ارزش واقعی‌اش نمایان می‌شود. همچنین از مسئولان می‌خواهم از تجربیات کسانی که این مسیر را رفته‌اند بهره بگیرند. مسیر تئوری تا محصول واقعی، بسیار متفاوت و پُرچالش است. با ایجاد اتاق فکرها، حمایت از تولید نیمه‌انبوه و سرمایه‌گذاری هدفمند، می‌توان این مسیر را برای آینده‌سازان کشور هموار کرد.

خبرنگار: مریم محرمی