علمی، پژوهشی و فناوری

ایده یک دانشمند ایرانی، مسیر درمان ناباروری را تغییر داد

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : مراسم تقدیر از برگزیدگان بیست و چهارمین جشنواره بین‌المللی رویان 12 شهریورماه برگزار شد.

یکی از برگزیدگان بین‌المللی این جشنواره، حیدر حیدری خوئی در گروه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی است. طرح وی، ساخت مدل جنین انسان با سلولهای بنیادی است.شبیه‌سازی مراحل اولیه رشد انسان در آزمایشگاه

دسترسی به جنین‌های انسانی بسیار محدود و در اغلب موارد غیرممکن است؛ چرا که فرایندهای تکوین در روزهای ابتدایی رشد، درون لوله‌های فالوپ، لوله‌های رحمی و رحم اتفاق می‌افتد و امکان دسترسی مستقیم به آن‌ها وجود ندارد. این مسئله مطالعه این مراحل را با دشواری‌های جدی مواجه کرده است. 

از این‌رو نیاز به توسعه مدل‌های آزمایشگاهی احساس می‌شود تا پژوهشگران بتوانند بدون مواجهه با چالش‌های اخلاقی و همچنین محدودیت‌های ناشی از دسترسی اندک به جنین‌های انسانی، تحقیقات خود را پیش ببرند. 

در همین راستا این دانشمند ایرانی به فکر ساخت مدل جنین انسان با سلول‌های بنیادی می‌افتد.

حیدری خوئی دراین‌باره به خبرنگار فارس می‌گوید: «ما با استفاده از سلول‌های بنیادی القایی که قابلیت تولید از سلول‌های افراد بالغ را دارند، اقدام به ایجاد این مدل‌های آزمایشگاهی کرده‌ایم. این رویکرد امکان بررسی دقیق‌تر مراحل ابتدایی تکوین را فراهم می‌آورد و راه را برای پیشرفت‌های علمی در این حوزه هموار می‌کند.»

با مدل‌های جنین انسان چه کار می‌شود کرد؟

مدل‌های جنین انسانی با استفاده از سلول‌های بنیادی، به مطالعه فرایندهای توسعه جنین و بیماری‌های مربوط کمک می‌کنند بدون نیاز به استفاده از جنین‌های واقعی.

این برگزیده بین‌المللی جشنواره رویان می‌گوید: «ما با استفاده از این مدل‌های آزمایشگاهی قادر خواهیم بود فرآیندهای ابتدایی تکوین جنینی را که پیش‌تر امکان بررسی آن‌ها وجود نداشت، به‌صورت دقیق مورد مطالعه قرار دهیم. همچنین، این مدل‌ها قابلیت تولید در مقیاس بسیار بالا را دارند و می‌توان آن‌ها را به تعداد زیادی ایجاد کرد.»

علاوه بر این، از این مدل‌ها می‌توان در مطالعات دارویی بهره گرفت؛ به‌گونه‌ای که بررسی شود آیا می‌توان داروها یا عوامل خاصی را شناسایی کرد که منجر به بهبود کیفیت جنین شوند. هدف نهایی از این بررسی‌ها، ارتقای فرآیند لانه‌گزینی جنین است که یکی از مراحل محدودکننده در باروری، به‌ویژه در افراد نابارور، به‌شمار می‌رود.

حیدری خوئی توضیح می‌دهد: «این مسیر پژوهشی، بخشی از برنامه آینده ما برای بهره‌برداری از مدل‌های آزمایشگاهی جنینی در جهت درک بهتر و بهبود فرآیندهای تکوینی است.

ما یک مدل دیگر نیز ایجاد کرده‌ایم شامل سلول‌های رحمی، یعنی سلول‌های مادری. این امکان وجود دارد که این دو مدل، سلول‌های جنینی و سلول‌های مادری با یکدیگر ترکیب شوند تا نحوه تعامل آن‌ها در مراحل ابتدایی تکوین بررسی شود.»

با شبیه‌سازی مراحل ابتدایی رشد جنین، می‌توان با استفاده از این مدل‌ها بررسی کرد که سه نوع سلول جنینی چگونه تکوین می‌یابند، چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و چگونه می‌توان این تحقیقات را با این مدل‌ها انجام داد.مدل ایرانی رشد جنین، در خدمت داروسازی و پژوهش جهانی

در ارتباط با عملیاتی شدن این ایده حیدری خوئی می‌گوید: «حدود دو سال پیش مقاله‌ای در این زمینه منتشر کردیم و اکنون یک شرکت دانش‌بنیان بر پایه اختراع ما، بررسی‌های دارویی را آغاز کرده است. آن‌ها به نتایج اولیه‌ای رسیده‌اند و فاکتورهایی را شناسایی کرده‌اند که کیفیت جنین را بهبود می‌بخشند، اما این تحقیقات هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارند و نیازمند انجام آزمایش‌های بالینی و تایید در بالین هستند.

با توجه به محدودیت دسترسی قبلی، مدل‌هایی که ما ایجاد کرده‌ایم اکنون توسط حدود ۲۰ تا ۳۰ گروه تحقیقاتی در سراسر جهان برای بررسی تکوین سلول‌های مختلف به کار گرفته می‌شوند. این مدل‌ها به دلیل قابلیت تولید گسترده و شبیه‌سازی مراحل ابتدایی رشد جنین، نخستین نمونه‌هایی هستند که چنین امکاناتی را فراهم کرده‌اند.»چرا یک ایرانی، برگزیده بخش بین المللی شده است؟

حیدری خوئی هم‌اکنون دراتریش است و به این دلیل برگزیده بخش بین‌المللی شد. وی دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بود و پایان‌نامه‌اش را به صورت مشترک بین دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رویان کار کرده و سربازنخبه رویان بوده است. حدود شش سال پیش بعد از اینکه دکترای خود را در ایران گرفت برای دوره پسا دکترا به موسسه تحقیقات بیوتکنولوژی مولکولی اتریش که زیر نظر آکادمی علوم اتریش است، رفت.

پایان‌نامه‌ای که مسیر یک اختراع را هموار کرد

این دانشمند جوان در مورد احساس نیازی که باعث شد به سمت ایده برود، چنین توضیح می‌دهد: «اولین دلیلش این که من خودم جنین شناس بودم. پایان‌نامه من روی موضوع سلول های رحمی بود اما چون استفاده از جنین های واقعی انسانی خیلی سخت و محدود بود؛ یعنی هم تعدادش کم بود هم یه سری تأییدیه‌های اخلاقی هم باید بگیریم، امکانش نیست که به صورت فراگیر استفاده کرد، این نیاز بود که مدل‌های انسانی آن را داشته باشیم. آزمایشگاهی در اتریش هم که من ملحق شدم در آن موقع مدل‌های موشی آن را چاپ کرده بود و الان روی مدل‌های انسانی کار می‌کنیم.»