کتاب‌ها، مقالات و مجلات ,علمی، پژوهشی و فناوری

گزارش علمی:

مطالعه؛ زیربنای توسعه فکری و روانی نسل آینده

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : در دنیایی که کودکان هر روز بیشتر درگیر صفحات درخشان تلفن‌های همراه می‌شوند، کتاب همچنان آرام و بی‌ادعا در گوشه‌ای از کتابخانه‌ها خاک می‌خورد. اما آیا تا به حال از خود پرسیده‌ایم که مطالعه چه نقشی در ساختن ذهن، شخصیت و آینده فرزندانمان دارد؟ گزارش پیش‌رو، با تکیه بر یافته‌های علمی و آمارهای جهانی و داخلی، به بررسی تاثیرات مطالعه بر کودکان و نوجوانان می‌پردازد.

بخش اول: رشد مغزی و شناختی با کتاب، نه با گوشی

مطالعه در سال‌های نخست زندگی کودک، نه‌تنها موجب گسترش دایره واژگان و مهارت‌های زبانی می‌شود، بلکه رشد شبکه‌های عصبی مغز را نیز تحریک می‌کند. بر اساس پژوهشی که در سال ۲۰۱۵ در مجله Pediatrics منتشر شد، کودکانی که والدین‌شان برای آن‌ها کتاب می‌خوانند، فعالیت مغزی بیشتری در بخش‌های مرتبط با درک زبان و تصویرسازی ذهنی دارند.

در مطالعه‌ای دیگر که توسط مرکز رشد کودک دانشگاه هاروارد انجام شد، مشخص شد کودکانی که روزانه فقط ۲۰ دقیقه مطالعه دارند، در آزمون‌های شناختی ۲۰ تا ۳۰ درصد بهتر عمل می‌کنند.

بخش دوم: پیوند مستقیم مطالعه با موفقیت تحصیلی

مطالعه منظم در دوران کودکی، یکی از قوی‌ترین شاخص‌های موفقیت تحصیلی در سال‌های بعدی است. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در مطالعه‌ای که بر روی ۶۵ کشور انجام داد، اعلام کرد: کودکانی که از سنین پایین با کتاب در ارتباط هستند، حتی اگر از خانواده‌های کم‌درآمد باشند، نسبت به کودکانی که مطالعه ندارند، عملکرد تحصیلی بهتری دارند.

در ایران نیز، پژوهشی که در سال ۱۴۰۰ توسط پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش انجام شد نشان داد: میانگین نمرات دانش‌آموزانی که به صورت هفتگی کتاب غیردرسی می‌خوانند، ۱۲٪ بالاتر از دانش‌آموزان بدون مطالعه است.

بخش سوم: کتاب، دوست روان کودکان

مطالعه، نه‌تنها عملکرد ذهنی را تقویت می‌کند، بلکه اثرات عمیقی بر سلامت روان دارد. مطالعه کتاب، به‌ویژه داستان‌ها، به کودکان کمک می‌کند تا هیجانات خود را درک کنند، همدلی بیاموزند و اضطراب‌هایشان را کاهش دهند.

سازمان ملی بهداشت روان آمریکا در گزارشی آورده است که کودکانی که روزانه کتاب می‌خوانند، ۴۰٪ کمتر دچار علائم اضطراب و افسردگی هستند. مطالعه داستان‌ها همچنین به بهبود توانایی همدلی، شناخت احساسات دیگران و ایجاد مهارت‌های اجتماعی کمک می‌کند.

بخش چهارم: جامعه‌ای با کودکان کتابخوان، جامعه‌ای اخلاقی‌تر

نقش کتاب در ترویج ارزش‌های انسانی، اخلاقی و اجتماعی بی‌نظیر است. کودکانی که با شخصیت‌های مثبت داستان‌ها آشنا می‌شوند، به تدریج الگوهای رفتاری اخلاقی را درونی می‌کنند. مطالعه کتاب‌های تربیتی، داستان‌های مذهبی و ادبیات کهن، روحیه تعهد، نوع‌دوستی و مسئولیت‌پذیری را در آنان تقویت می‌کند.

در پژوهشی که دانشگاه کمبریج انجام داد، مشخص شد کودکانی که در خانه یا مدرسه با ادبیات اخلاق‌محور مانند داستان‌های کلاسیک و دینی آشنا می‌شوند، ۳ برابر بیشتر از دیگران در فعالیت‌های داوطلبانه و کمک به همسالان مشارکت دارند.

بخش پنجم: آمارهای جهانی و ایرانی؛ وضعیت چگونه است؟

طبق گزارش یونسکو، متوسط سرانه مطالعه روزانه کودکان در فنلاند ۴۵ دقیقه، در ژاپن ۴۲ دقیقه و در آلمان ۳۵ دقیقه است؛ اما طبق گزارش رسمی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سال ۱۴۰۱، میانگین زمان مطالعه کتاب غیردرسی در بین کودکان ایرانی تنها ۷ دقیقه در روز برآورد شده است.

مرکز آمار ایران در پیمایش ملی سال ۱۳۹۹ نشان داد: تنها ۲۳٪ از کودکان و نوجوانان ایرانی عادت به مطالعه کتاب غیردرسی دارند و مهم‌ترین عامل عدم مطالعه، «نبود انگیزه و الگوی مناسب در خانه» اعلام شده است.

بخش ششم: نقش خانواده، مدرسه و رسانه در ترویج مطالعه

تربیت کودکان کتابخوان، نیازمند مشارکت سه‌جانبه خانواده، نظام آموزشی و رسانه‌هاست. نقش پدر و مادر در ایجاد الگوی رفتاری، اهمیت حیاتی دارد. کودکانی که والدینشان کتاب می‌خوانند یا برای آن‌ها قصه می‌گویند، با احتمال بیشتری به کتاب علاقه‌مند می‌شوند.

مدارس نیز باید از حالت آموزشی صرف خارج شده و فضاهایی برای مطالعه آزاد، باشگاه کتابخوانی و جلسات کتاب‌خوانی گروهی فراهم کنند. رسانه‌ها نیز می‌توانند با معرفی کتاب، داستان‌های صوتی، گفت‌وگو با نویسندگان کودک و مسابقات کتابخوانی، به ترویج فرهنگ مطالعه کمک کنند.

بخش هفتم: آسیب‌های کم‌مطالعگی؛ از افت تحصیلی تا ضعف تفکر انتقادی 

کم‌مطالعگی کودکان پیامدهای خطرناکی دارد. کودکانی که کمتر می‌خوانند، واژگان محدودتری دارند، دچار ضعف در درک مطلب می‌شوند، تمرکز کمتری دارند و در مهارت‌های تحلیلی و حل مسئله ضعیف هستند. همچنین این کودکان در آینده کمتر اهل مشارکت اجتماعی، خلاقیت، یا حتی مشارکت سیاسی و فرهنگی خواهند بود.

بخش هشتم: راهکارهایی برای توسعه فرهنگ مطالعه در کودکان

1. اختصاص حداقل ۱۵ دقیقه مطالعه روزانه برای کودک همراه با والدین

2. ایجاد کتابخانه‌های کودک‌محور در مدارس و محلات

3. دعوت از نویسندگان کودک و نوجوان برای دیدارهای چهره به چهره

4. گنجاندن کتاب‌خوانی در برنامه درسی مدارس به عنوان نمره فعالیت

5. طراحی اپلیکیشن‌های بومی کتابخوانی با محوریت داستان‌های ایرانی اسلامی

6. برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات کتابخوانی در سطوح مدرسه‌ای و ملی

7. تولید برنامه‌های جذاب تلویزیونی و پادکست‌های کودک‌محور در حوزه کتاب

برگزاری  پویش فرهنگی «۱۴ روز بهاری، ۱۴ کتاب» در چهارمحال و بختیاری در راستای ترویج کتابخوانی

در پویش فرهنگی «۱۴ روز بهاری، ۱۴ کتاب» که با ابتکار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چهارمحال و بختیاری برای نخستین‌بار در سطح کشور برگزار شد، بیش از ۶۷۷ کودک و نوجوان موفق به مطالعه نزدیک به ۱۰ هزار جلد کتاب شدند؛ اقدامی که رکوردی تازه در حوزه امانت‌گیری کتاب در این استان به ثبت رساند.

روح‌الله واحد، مدیرکل کانون پرورش فکری استان چهارمحال و بختیاری، در گفت‌وگو با خبرنگار علم و فناوری با اعلام این خبر اظهار داشت:
«این طرح با هدف ترویج فرهنگ مطالعه در ایام نوروز برگزار شد و با استقبال گسترده‌ای از سوی کودکان و نوجوانان روبه‌رو گردید. مرکز مجتمع شهرکرد با امانت‌گیری بیش از ۳ هزار جلد کتاب، رتبه اول را در بین مراکز استان به خود اختصاص داد و پس از آن، مراکز سورشجان و بن در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفتند.»

وی با تأکید بر نقش مطالعه در رشد فکری و اخلاقی نسل آینده افزود:
«این پویش نشان داد که کودکان نیاز جدی به کتاب‌های غیردرسی دارند و در صورت فراهم‌بودن زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی مناسب، اشتیاق زیادی به مطالعه از خود نشان می‌دهند.»

واحد خاطرنشان کرد:
«طرح "۱۴ روز بهاری، ۱۴ کتاب" در تمام کتابخانه‌های ثابت و سیار کانون استان اجرا شد و بازخوردهای مثبت والدین و مربیان نیز، نشانگر اهمیت و ضرورت استمرار چنین برنامه‌هایی در طول سال است.»

مدیرکل کانون پرورش فکری چهارمحال و بختیاری از اجرای طرح مشابهی در سال ۱۴۰۴ خبر داد و گفت:
«پس از بررسی نقاط قوت و ضعف این تجربه موفق، برنامه‌ریزی برای اجرای طرحی گسترده‌تر در سال آینده آغاز شده است.»

جمع‌بندی: آینده‌ای روشن با کودکانی اهل کتاب

نسلی که با کتاب بزرگ شود، پرسش‌گر، مسئول، مهربان، و آگاه خواهد بود. اگر امروز در مسیر ترویج مطالعه گام برنداریم، فردا باید تاوان نسلی را بدهیم که نه می‌داند، نه می‌خواهد بداند، و نه قدرت تحلیل دارد. انتخاب با ماست: گوشی یا کتاب، سطحی‌نگری یا عمق، آینده‌ای روشن یا تکرار اشتباهات گذشته.

منابع:

1. Pediatrics Journal, Vol. 135, Issue 3, 2015

2. OECD Report on Education and Reading Habits, 2022

3. Harvard Center on the Developing Child, “The Brain-Building Power of Reading”, 2020

4. National Literacy Trust UK, Annual Survey 2021

5. مرکز آمار ایران، پیمایش ملی فرهنگ مطالعه، ۱۳۹۹

6. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، گزارش سالانه ۱۴۰۱

7. پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، گزارش تأثیر مطالعه غیردرسی، ۱۴۰۰

8. UNICEF Global Education Monitoring Report, 2023

9. Cambridge University, “Moral Education through Literature”, 2018

انتهای پیام/

تهیه گزارش توسط : محمد حیدری