کودهای شیمیایی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در کشاورزی مدرن برای افزایش تولید محصولات غذایی و مبارزه با انواع پاتوژن ها به کار می‌روند. با این حال، مصرف بی‌رویه این کودها می‌تواند عوارض جدی بر روی محیط زیست و سلامت انسان‌ها داشته باشد. آلودگی آب‌های زیرزمینی، کاهش تنوع زیستی از جمله پیامدهای منفی استفاده نادرست از کودهای شیمیایی هستند.

اما در حال حاضر با رشد علم، مهارگرهای زیستی توسط دکتر محسن مبینی دهکردی در حال تولید هستند که فاقد مضرات کودهای شیمیایی است برای آشنایی بیشتر با این مهارگرها به سراغ ایشان رفتیم

خبرنگار علم و فناوری :لطفا خود را معرفی نموده و در مورد این مهارگر زیستی توضیح دهید .

من دکتر محسن مبینی دهکردی هستم .تخصص بنده میکروب شناسی کاربردی است و با مرتبه علمی دانشیار تقریبا ۱۶سال است که در دانشگاه شهرکرد عضو هیئت علمی دانشگاه هستم .

این مهارگر زیستی ماحصل یک کار تحقیقاتی و گسترده بر روی یک باکتری مفید کشور خودمان از جنس Bacillus و گونه subtilis است که این باکتری پس از جداسازی از خاک و تعیین ماهیت بیوشیمیایی، مولکولی و ژنومی شده است همچنین  در بانک ژن بین الملل یا NCBI نیز ثبت شده است ،این باکتری مفید و بدون هیچ گونه بیماری زایی و برای انسان و یا حیوانات و حشرات است و کاملا مطمئن و ایمن برای استفاده بر روی محصولات مختلف کشاورزی است .این باکتری خاصیت ضد قارچی و نماتودی بسیار قوی است به همین علت یک مهارگر زیستی بسیار مناسب است.

خبرنگار علم و فناوری :  انگیزه اصلی فعالیت خود برای ساخت این محصول را بفرمایید.

با توجه به اینکه تخصص من میکروبیولوژی کاربردی بوده و از ابتدا و دوره فوق لیسانس خیلی علاقه به کارهای محصول محور و تولید یک محصول کاربردی برای برطرف کردن یک نیاز مبتنی بر علم و دانش خودم داشتم لذا این حرکت از زمان تز فوق لیسانس و دکتری من شروع و حتی از سال 1386 که عضو هیئت علمی دانشگاه شدم نیز همیشه جهت گیری پایان نامه ها و طرح های پژوهشی من کار های کاربردی و محصول محور بوده است .

در بعد محصول مهارگر زیستی یا(Biocontrol agent)به علت اینکه آمار و ارقام نشان میداد که استفاده از سموم شیمیایی و باقی مانده سموم شیمیایی در یک سری محصولات کشاورزی و باغی در کشور بسیار بالا است به طوری که تعدادی از محصولات صادراتی ایران را برگشت می دادند لذا این فکر در ذهن من آمد که با روش های نوین که در زیست فناوری مطرح هست بتوان حرکتی در این زمینه برای کشور انجام داد.

برای از بین بردن این مشکلات شما نیاز دارید به یک عامل که بتواند کار سم شیمیایی را انجام دهد و آفت یا میکروب پاتوژن را از بین ببرد و در عین حال شیمیایی نباشد مباحث نوین به سمت این رفته است که عامل مهارکننده آن پاتوژن باید بیولوژیک و از جنس طبیعت باشد بنابراین بحث مهارگرهای زیستی از اینجا شروع شد .

خبرنگار علم و فناوری :علت انتخاب قارچ و نماتود به عنوان پاتوژن هدف در ساخت این محصول چیست؟

علت انتخاب قارچ ها و نماتود ها از این جهت بود که قارچ ها عفونت های پایدار و بیماری های گسترده می دهند که به راحتی درمان نمی شوند و از طرفی مقاومت بسیار زیادی نسبت به آنتی بیوتیک ها و سموم شیمیایی دارند بنابراین لازم است این پاتوژن ها را با عوامل دیگری مهار و کنترل کرد .

نماتود ها هم یک سری کرم های میکروسکوپی  داخل خاک هستند که به ریشه حمله می کنند و گیاه در ظاهر سالم است اما ممکن است از ریشه تحت تهاجم نماتد ها قرار گرفته باشد و به یکباره خشک شود .

بنابراین این پاتوژن ها انتخاب شدند چون می توانند خسارت بسیار زیادی بزنند و به یکباره درختان و محصولات بسیار زیادی را بدون ایجاد علائم اولیه از بین ببرند.

خبرنگار علم و فناوری :وجه تمایز این محصول با کودهای شیمیایی و دیگر محصولات مشابه موجود چیست؟ 

در بحث سموم شیمیایی تمام مضراتی که سموم شیمیایی دارند مهارگر زیستی ندارد مثلا در سموم شیمیایی به علت باقی مانده سم امکان آلودگی محصول وجود دارد که برای انسان مضر است ،و همین باقی مانده باعث جلوگیری از صادرات نیز می شود همچنین امکان آلودگی آب های زیرزمینی توسط سموم شیمیایی وجود دارد اما مهارگر زیستی هیچ‌کدام از این مشکلات را ندارد و علاوه بر این بهترین حسن این محصول این است که می توانید ادعا کنید محصول تولیدی کاملا ارگانیک است.

همچنین سموم شیمیایی که کشاورزان بر روی محصولات خود می‌پاشند، در اثر عوامل محیطی مانند نور ،باد و جریانات مختلف تجزیه و از بین می‌روند. اما عوامل زیستی و بیولوژیک، مانند باکتری‌های مفید، در خاک باقی می‌مانند و به رشد و تکثیر ادامه می‌دهند. این عوامل به طور کلی بر خلاف کود های شیمیایی نیمه عمر پایداری دارند و نیازی به تکرار مداوم ندارند، بلکه فقط گاهی باید احیا شوند.

اما در مقایسه با دیگر محصولات مشابه حسن بارز محصول ما  دوکاره بودن آن است که عملکرد دوگانه ضد قارچ و ضد نماتود دارد و به همین علت در کشور در بین محصولات عرضه شده هم منحصر به فرد است .

خبرنگار علم و فناوری : با توجه به اینکه تقریبا شغل بیشتر مردم استان ما  کشاورزی است آیا استفاده از این محصولات برای کشاورزان صرفه اقتصادی دارد یا خیر؟

بررسی های ما نشان می دهد که دقیقا مقرون به صرفه است چون در سال ۱۴۰۳ یک سری سموم شیمیایی خاص با ادعای تاثیرگذاری فوق العاده بر روی قارچ ها وارد بازار شده است اما با قیمت های بسیار بالا که وقتی قیمت هارا مقایسه می کنیم با قیمت تمام شده محصول خودمان ،صرفه اقتصادی فوق العاده برای کشاورز و باغدار وجود دارد که سراغ سم شیمیایی نرود .

حتی نسبت به اقلامی که سال قبل در بازار بوده است هم مقرون به صرفه است.

خبرنگار علم و فناوری :آیا مسئولین مربوطه در راستای ساخت و تولید این محصول با شما همکاری های لازم را داشته اند؟

 ما با این ایده به پارک علم و فناوری وارد شدیم که در آن جا روال اداری، داوری و ایده پردازی را انجام و فناوران را پذیرش می کنند ،ماهم توانستیم پذیرش را در پارک علم و فناوری بگیریم و حمایت های این ارگان دولتی شامل حال ماهم شد از جمله فضایی که در اختیار ما گذاشتند، حمایت های تسهیلاتی و مشاوره هایی که در روند انجام کار به ما دادند که اگر این حمایت ها نبود شاید سرعت ماهم در ساخت محصول اینقدر زیاد نبود .

خبرنگار علم و فناوری :آیا در راستای تجاری سازی و تولید انبوه محصول هم اقداماتی داشته اید؟

بله لوگوی اختصاصی برای شرکت و‌محصول طراحی و ثبت شده ،و مقدار بسیار زیادی انرژی صرف شد تا با مباحث R&D توانستیم فرمولاسیون پایداری از محصول ایجاد کنیم و نهایتا بسته بندی خاصی که برای محصول در نظر گرفتیم که در دو حالت پودری شکل و سوسپانسیون به فروش می رسد همچنین مجوز های مختلف از جمله مجوز فناوری ،تولید و محیط زیست هم گرفته شده است .

اما تولید انبوه یعنی تاسیس یک کارخانه بزرگ که به سرمایه گذار بخش خصوصی احتیاج دارد که علی رغم احتیاج کشور و صحبت های مختلف ما با سرمایه گذاران موفق به انجام این کار نشده ایم چون رقم سرمایه‌گذاری برای تاسیس کارخانه برای محصول زیست فناوری میکروبی مقداری بالاست و نمی شود آن را با خیلی از محصولات تولیدی مقایسه کرد .

نتیجه :در نهایت، بررسی مضرات کودهای شیمیایی نشان می‌دهد که علی‌رغم مزایای کوتاه‌مدت آنها در افزایش تولید کشاورزی، اثرات بلندمدت آنها بر سلامت انسان و محیط زیست بسیار منفی است. کاهش تنوع زیستی، آلودگی آب‌های زیرزمینی، و اثرات منفی بر سلامت انسان از جمله مهم‌ترین این مضرات هستند. بنابراین، ضروری است که کشاورزان و سیاست‌گذاران به سمت استفاده از کودهای ارگانیک و روش‌های کشاورزی پایدار گرایش پیدا کنند تا علاوه بر حفظ محیط زیست، سلامت مصرف‌کنندگان نیز تضمین شود.

خبرنگار: فاطمه رئیسی

انتهای پیام/