پزشکی و سلامت ,دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ,علمی، پژوهشی و فناوری

عضو گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان:

تفاوت معنی‌دار غلظت آلکیل فنول‌ها در آب میوه‌های با بسته‌بندی پت نسبت به تتراپک

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری از اصفهان :  فرزانه محمدی عضو گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در نشست ترجمان و تبادل دانش آذرماه پژوهش این دانشگاه با طرح پژوهشی «تعیین میزان آلکیل فنول‌ها در آب میوه‌های  بسته‌بندی  شده موجود در بازار ایران و ارزیابی خطر سلامت آن» که در قالب پایان‌نامه خانم صبا شعبانی با راهنمایی این استاد و مشاوره خانم دکتر مهناز نیک آیین و آقای دکتر کریم ابراهیم پورانجام شده است، گفت: با توجه به اینکه جامعه بعنوان مخاطب؛ اطلاعات تخصصی در این مورد ندارند کمی مقدمه را بسط  می‌دهم تا آگاه‌سازی را داشته باشیم و در حل مشکل بتوانیم قدمی موثر برداریم. 

وی در ادامه به معرفی آلاینده نوظهور پرداخت و گفت: آژانس حفاظت محیط زیست جهانی (EPA) ترکیبات شیمیایی که تا کنون استانداردی برای آنها تعیین نشده و اثرات نامطلوب بر سلامت انسان و محیط دارند را تحت عنوان  آلاینده‌ها ی نوظهور می‌شناسد. این  آلاینده‌ها  در مقادیر بسیار کم در حد میکروگرم و نانوگرم هم باعث ایجاد خطراتی برای سلامتی انسان و محیط می‌شوند و بعنوان مشکل اصلی زیست‌محیطی جدید در جهان مورد بررسی هستند.  

عضو گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان افزود: این  آلاینده‌ها ی نوظهور دسته‌های مختلفی را شامل می‌شوند مثلا یک دسته مواد‌آلی با تجزیه‌پذیری سخت هستند و دایم می‌توانند در محیط باقی بمانند همچنین ترکیبات آرایشی بهداشتی و محصولات دارویی و ترکیبات دیگری در این گروه قرار می‌گیرند. 

ترکیبات مختل‌کننده غدد درون‌ریز - EDCsها 

محمدی ادامه داد: اینها بعنوان ترکیبات مختل‌کننده غدد درون‌ریز نامگذاری و با عنوانEDCsها معرفی می‌شوند. این  آلاینده‌ها ی نوظهور روی رشد، تولید، تولید مثل و انواع سرطان‌ها مثل سرطان‌های سینه و سرطان‌های پروستات اثرگذار هستند. همچنین در ناباروری به شدت اثرگذار هستند. این ترکیبات شیمیایی بسیار هم پیچیده هستند و حذف کامل آن از محیط زیست غیر ممکن و یا بسیار دشوار است.  

وی در خصوص مکانیسم اثر ترکیبات EDCsها نیز اظهار کرد:  این ترکیبات مشابه هورمون‌هایی هستند که در بدن موجودات زنده تولید می‌شوند و اینها بجای هورمومون‌ها قرار می‌گیرند و منجر به تغییر پاسخ سلولی یا بلوک‌کردن پاسخ سلولی می‌شوند یعنی در حالی که هورمون اصلی وجود دارد پاسخ مناسب را دریافت نمی‌کنیم و نتیجه آن ناباروری و اختلال رشد و سایر مشکلات است.

وی تصریح کرد: ترکیبات زیادی هم در این گروه هستند که آفت‌کش‌ها، مواد آرایشی بهداشتی، محصولات دارویی و خود هورمون‌های استروییدی که از بدن انسان خارج و وارد فاضلاب می‌شود همچنین داروهایی که انسان مصرف می‌کند بخشی وارد فاضلاب خواهد شد و گرچه عمده آن در سیستم تصفیه فاضلاب حذف می‌شود اما بخشی قابل حذف نیستند و در ادامه به طرق مختلف وارد محیط خواهد شد. 

وی بیان داشت: یکی از دسته‌های مهم این ترکیبات مختل‌کننده غدد درون ریز «آلکیل فنول‌ها» هستند که  در این پژوهش بعنوان شاخصی از این ترکیبات مختل‌کننده غدد درون‌ریز مورد ارزیابی قرار دادیم از جمله دو آلاینده اصلی  زیر مجموعه آلکیل فنول‌ها که نونیل‌فنول و اکسی‌فنول است و ما هر دو را اندازه‌گیری کردیم. 

وی بیان داشت: ترکیبات آلکیل فنولی که در این مطالعه ما اندازه‌گیری کردیم بسیار وسیع در محیط وجود دارند در انواع رنگ‌ها، چسب‌ها، جوهرهای چاپ، آفت کش‌ها، در صنایع کاغذ و نساجی و چرم و فرآوره‌های نفتی  و روان کننده‌ها، محصولات مراقبت‌های شخصی انواع لوازم آرایشی و مواد دارویی و پاک کننده‌ها و شوینده‌ها و تمام اینها حاوی انواعEDCsها از جمله ترکیبات آلکیلل‌فنولی است بنابراین پایش آلکیل  فنولها در محیط اهمیت زیادی دارد.  

عضو گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: آلکیل فنول‌ها به دلیل خاصیتی که دارند در پلاستیک‌ها و رزین‌ها و چسب‌ها استفاده می‌شوند بنابراین در  بسته‌بندی ‌های مواد غذایی از جمله در پت‌ها یعنی همان وسایل پلاستیک معمول که آب معدنی و آب میوه و غیره در آن هست  همچنین  بسته‌بندی ‌های کارتنی که چند لایه هستند  و چون چندلایه هستند و بین آنها چسب وجود دارد و خود پت هم یکی از اجزای آن همین ترکیبات آلکیل فنولی است.  

وی ادامه داد: وقتی مواد غذایی در تماس با این جداره‌های بسته بندی قرار می گیرد بخشی از این ترکیبات آلکیل فنولی وارد ماده غذایی می‌شود و زمانی که مصرف می‌کنیم مواجه با ما با این ترکیبات شروع می‌شود این یکی از مسیرهای مواجه هست و در مطالعات مختلفی که روی ادرار و خون و شیر انجام شده در تمام اینها ترکیبات آلکیل فنولی ردیابی شده و در واقع می‌توانیم بگوییم بصورت کامل وارد بدن انسان می‌شود. 

 وی تاکید کرد: این  آلاینده‌ها  از نظر سم‌شناسی محیط از  آلاینده‌ها ی اولویت‌داراست. مقاوم و زیست تجمع‌پذیر و به شدت هم در ارگانیسم‌ها سمی هستند. 

 مسیرهای مواجه انسان با ترکیبات آلکیل فنول

محمدی اظهار کرد: مواجه انسان با این ترکیبات آلکیل فنولی مسیرهای مختلفی دارد از جمله مواد غذایی  بسته‌بندی  شده همچنین در منابع آبی وجود دارند و در محصولات کشاورزی بویژه آنهایی که با پساب آبیاری می‌شوند و در مواد آرایشی و بهدشتی هم هستند. با این آلاینده ها در درون منزل هم از طریق پخت و پز  و غیره مواجه هستیم. مواجهات شغلی هم  داریم که کارگرانی که در کارخانجات رنگ و نساجی و حتی کارگران صنایع غذایی که این بسته بندی‌ها دارند در تماس با این  آلاینده‌ها  قرارمی گیرند که منجر به کاهش توان جنسی و نازایی می‌شود و شاید بتوان گفت یکی از عللی که می‌تواند این میزان ناباروری که الان داریم را توصیف کند همین  آلاینده‌های نوظهور مختل‌کننده غدد درون‌ریز هستند.  

محمدی با بیان اینکه بازار بسته بندی بزرگترین صنایع جهان است و بسته بندی مواد غذایی نیمی از صنعت  بسته‌بندی  را تشکیل می‌دهد و آلکیل فنول‌ها از مواد  بسته‌بندی  به مواد غذایی وارد می‌شوند بویژه بعضی از انواع بیشتر این نوع آلاینده‌ها را آزاد می‌کنند مثل پلی کربنات‌ها و  پلی استایل‌ها. 

بررسی بسته‌بندی‌های پت و تتراپک

وی ادامه داد: ما در مطالعه دو دسته از این بسته‌بندی‌ها پرکاربرد از جمله پلی اتیلن پت را مورد بررسی قرار دادیم که پت بسته بندی تایید شده  توسط سازمان‌های غذایی بین المللی است مثلFBA  ولی نظر آنها این بوده که  بسته‌بندی  بتواند ماده غذایی را در یک بازه زمانی مناسبی سالم نگه دارد اما این  آلاینده‌ها ی نوظهور نادیده گرفته شده و  نوع دوم بسته بندی‌های کارتنی سه لایه که شامل کاغذ و پلاستیک و آلومینیوم است و از طریق رزین به‌هم چسبیده‌اند و رزین و پلاستیک انتقال دهنده آلودگی هستند. 

اهداف پژوهش

وی تصریح کرد:هدف ما در این مطالعه تعیین میزان آلکیل فنول‌ها در آب میوه‌های  بسته‌بندی‌ شده در بازار ایران و ارزیابی خطر سلامت آن بود و اینکه آگاه سازی مصرف کنندگان و آگاه سازی مسئولان نسبت به  حضور  آلاینده‌ها ی نوظهور در مواد غذایی را داشته باشیم و اهداف اختصاصی هم تعیین غلظت این ترکیبات در بسته بندی‌های پلاستیکی و تتراپک با دو طعم مختلف که طعم «شیرین و ترش» را بررسی کردیم. ارتباط میزان آلکیل فنول را با نوع بسته بندی و نوع مزه مشخص کردیم و اثر مدت زمان تماس را هم  دیدیم و نهایتا تعیین خطر سلامتی مصرف کنندگان را انجام دادیم.  

وی گفت: در این پژوهش مرحله اول نمونه گیری انجام شد و بعد اندازه گیری ترکیبات در آب میوه ها و در نهایت ارزیابی خطر  سلامت انجام شد همچنین  بطور کلی 60 نمونه آب میوه در دو طعم مختلف هر کدام 30 نمونه از بازار بصورت تصادفی  تهیه شد ولی آنهایی که در ابتدای تولید یعنی در یک ماه اول تولید بودند. بسته بندی پت و بسته بندی تتراپک با دو طعم آناناس و آلبالو بود که ببینیم طعم در میزان آلاینده تاثیر می‌گذارد یا نه و از نظر تاثیر زمان در ابتدای دوره و وسط دوره و انتهای دوره انقضا ترکیبات را اندازه‌گیری کردیم.  

وی گفت:  روش سنجش با توجه به اینکه اینها در حد نانو گرم در لیتر هستند با روش خاص استخراج و مشق‌سازی و نهایت آنالیز نمونه ها با دستگاه پیشرفته جی سی مس (GC-Mass) انجام شد. برای ارزیابی خطر سلامت هم فرمول‌های مخصوص خودش را دارد که پارامترهای آن شامل غلظت بود که اندازه گیری کردیم یعنی میزان مصرف آب میوه که پارامتر بسیار مهمی است و این را از کوهورت‌هایی که دردانشگاه  انجام‌ شده بود برای بزرگسالان حدود ۴ هزار نفر و برای کودکان حدود۱۲۰۰ نفر در پرسشنامه پرسیده شده بود و بعد وزن بدن هم از همین کوهورت‌ها استخراج کردیم که وارد فرمول شود و ریسک سلامت اگر بالاتر از یک باشد یعنی مصرف آب میوه‌ها در طول عمر فرد می‌تواند منجر به خطرات سلامتی بشود.

 نتایج حاصل از اندازه‌گیری و آنالیزها

وی بعنوان نتایج پژوهش اظهار کرد: اول اینکه در صددرصد نمونه‌ها در ابتدای دوره و وسط دوره و انتهای دوره  بررسی و توانستیم این ترکیبات را اندازه‌گیری کنیم که این نتیجه مهمی است. همچنین در مورد نوع بسته بندی بین پت و تتراپک کاملا اختلاف معنی داری مشاهده شد و میزان غلظت آلاینده ها در پت به شدت بالاتر از تتراپک بود یعنی میانگین میزان غلظت به ترنیب در دو نوع بسته بندی ۱۴۱۷ نانو گرم در لیتر و ۴۱۵‌ اندازه گیری شد. 

محمدی ادامه داد: از طرفی طعم آب میوه روی PH اثر می‌گذارد که PH آب میوه‌های ترش بصورت معنی داری پایینتر بود ۳ تا ۴ و آب میوه‌های شیرین PH  بالاتر بود و اینکه چرا PH را بررسی کردیم به این علت بود که آب میوه‌هایی که طعم ترش داشتند غلظت آلاینده ها بسیار بالاتر بود. 

وی گفت: همچنین  بسته‌بندی‌هایی که پت هستند با گذشت زمان به شدت نرخ آزادسازی  آلاینده‌ها  افرایش پیدا می‌کنند. مثلا در ابتدای دوره غلظت یک صدم بود اما با گذشت زمان با توان 2 غلظت افزایش می‌یابد مخصوصا برای مواد ترش و اثر زمان هم  آنالیز همبستگی که انجام شد کاملا معنی دار بود.. 

محمدی بیان داشت: غلظت ترکیبات با نوع طعم و PH و نوع بسته بندی و دوره زمانی بطور معنی داری بر میزان آزاد سازی ترکیبات اثر گذارند.  

 بررسی خطر غیر سرطان‌زایی آلاینده‌های نوظهور در آب میوه‌های بسته‌بندی‌ شد

عضو گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: خطرغیر سرطان زایی هم انجام دادم چون مشکل اصلی این ترکیبات سرطان زایی نیست مشکل ناباروری و اختلالات رشد است و متاسفانه در جامعه متوجه این مشکل هستیم اینکه جامعه به سمت فمنیست پیش می‌رود و حتی در آقایان هم حالت زنانگی دیده می‌شود یکی از دلایلی که سازمان های بین المللی مثل EPA  و WHO  اشاره می‌کنند حضور ترکیبات EDCsها است.  این ترکیبات در هورمون‌های زنانه وجود دارد که روزانه به شدت ترشح می‌شوند و خود هورمون‌های زنانه یک مشکل هستند که در فاضلاب بطور کامل حذف نمی شوند یعنی 90 درصد حذف می شود اما 10 درصد باقی مانده اثرات خودش را دارد چون وارد آب و خاک و لجن می‌شود. این ترکیبات چربی دوست هم هستند و خیلی دوست دارند به جامدات بچسبند و خیلی وارد لجن فاضلاب می‌شوند که بحث گسترده است و تحقیقات ما هم همچنان در این مورد ادامه دارد. 

وی بعنوان نتایج بررسی خطر غیر سرطان زایی اعلام کرد: خود مصرف آب میوه به تنهایی مقدار خطر سلامت آن کمتر یک بود اما خطر آن برای کودکان بالاتر بود چون هم وزن کمتر داشتند هم مصرف بالاتر داشتند البته هنوز به یک نرسیده اما کاری که باید انجام شود و در خیلی کشورها در حال انجام هست برای یک انسان تمام مواد غذایی که روزانه مصرف می‌کند را در نظر می‌گیرند آلاینده را در آن اندازه‌گیری و یک خطر کلی محاسبه می‌شود.  

محمدی به عنوان توصیه اظهار کرد: مسیرهای ورود این  آلاینده‌ها  به بدن از طریق رژیم غذایی؛ ظروف یکبار مصرف، بطری‌های کودکان که به شدت ترکیبات آزاد می‌شود، در ظروف نگهداری آب؛ در ظروف مایکرو که باید سعی شود از شیشه و سرامیک استفاده شود و سعی شود از گرم شدن ظروف پلاستیکی خودداری شود و  بهترین نوع بسته بندی که شیشه است مورد انتخاب باشد؛ اسباب بازی بچه ها و خمیرهای بازی هم از مسیر ورود این آلاینده‌ها هستند. تا جایی که ممکن است مواجهه این آلاینده‌ها باید کاهش پیدا کند. مردم باید بسته بندی‌های ایمن را انتخاب کنید محصولات غذایی که در بسته بندی‌های شیشه ای و بعد فلزی هستند اولویت باشد همچنین محدود کردن استفاده از پلاستیک‌های یکبار مصرف خیلی مهم است نکته دیگر به دیگران هم آموزش دهیم. 

وی در پایان بیان داشت: نتایج این مطالعه در یک مجله معتبر به چاپ رسید. 

انتهای پیام/