علمی، پژوهشی و فناوری

کارشناس برجسته فیزیولوژی ورزش، بررسی می‌کند:

واکاوی فواید روزه داری از منظر علمی / روزه گرفتن فرصتی برای بازنگری در سبک زندگی

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری :روزه‌داری، به عنوان یک سنت مذهبی و فرهنگی در بسیاری از جوامع، فراتر از یک عمل عبادی ساده محسوب می‌شود.

این عمل معنوی به ما یادآوری می‌کند که چگونه می‌توانیم با کنترل نفس و تمرکز بر روح، سلامت جسمی و روان مان را تضمین کنیم؛ همچنین در دنیای امروز که اغلب با مشغله‌های روزمره و استرس‌های زندگی مدرن مواجه هستیم، روزه‌داری می‌تواند به عنوان یک فرصت برای بازنگری در سبک زندگی و ایجاد توازن در بدن و ذهن عمل کند.

در این راستا، پایگاه خبری علم و فناوری با دکتر طیبه نظری گیلان نژاد، کارشناس برجسته فیزیولوژی ورزش با گرایش بیوشیمی و متابولیسم ورزشی، گفتگویی ترتیب داده است تا به بررسی تأثیرات علمی روزه‌داری بر متابولیسم بدن و سلامت عمومی بپردازد.

دکتر نظری گیلانژاد با ۳۷ سال تجربه تدریس در حوزه آمادگی جسمانی، نه تنها به جنبه‌های علمی این موضوع پرداخته بلکه تجربیات شخصی خود را نیز با ما به اشتراک گذاشت. گفتگو با دکتر نظری را می خوانیم.

تجربه شما از روزه‌داری چیست و آیا خودتان روزه می‌گیرید؟

در مورد تجربه‌ام از روزه‌داری، باید بگویم که از سن ۹ سالگی تحت هدایت خانواده‌ام به این عمل پرداختم و تا ۱۷ سالگی، زمانی که به عنوان دانشجوی ورزش در دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شدم، ادامه دادم. در این دوران با مباحث فیزیولوژی ورزش و فیزیولوژی انسان آشنا شدم و به طور آگاهانه به فواید روزه‌داری پی بردم.

روزه‌داری نه تنها در دین اسلام بلکه در ادیان مختلف نیز به اشکال گوناگون انجام می‌شود و نشان‌دهنده اهمیت آن در زندگی انسان‌هاست. به اعتقاد من، خداوند روزه را برای انسان‌ها قرار داده است تا از فواید آن بهره‌مند شوند. او که خالق انسان‌هاست، به خوبی می‌داند که روزه‌داری چه تأثیری بر سیستم‌های بدن دارد و به همین دلیل این عمل را توصیه کرده است.

از نظر علمی، روزه‌داری چه تأثیری بر متابولیسم بدن دارد؟

به طور کلی، زمانی که یک فرد از خوردن غذا امتناع می‌کند و روزه می‌گیرد، هر چند ساعت که از زمان امساک تا افطار می‌گذرد، سلول‌های بدن نیاز به مواد غذایی پیدا می‌کنند. در این فرآیند، سلول‌ها به طور طبیعی به دنبال تأمین انرژی و مواد مغذی هستند و در پی آن، ضایعات بدن از جمله میتوکندری‌های تخریب‌شده و سلول‌های آسیب‌دیده توسط لیزوزوم‌ها تجزیه و مصرف می‌شوند. این فرآیند که به نام اتوفاژی شناخته می‌شود، به بدن کمک می‌کند تا از سلول‌های آسیب‌دیده و موادی که دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، بهره‌برداری کند و آن‌ها را به آمینواسیدها تبدیل کند.

آمینواسیدها به عنوان پیش‌سازهای پروتئین در بدن تولید می‌شوند و ذخیره این آمینواسیدها موجب می‌شود که ریبوزوم‌ها، که به عنوان کارخانه‌های سلول‌سازی عمل می‌کنند، بتوانند سلول‌های جدیدی بسازند. این فرآیند زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدن نیاز به جایگزینی سلول‌های آسیب‌دیده دارد. در واقع، روزه‌داری می‌تواند به سلامت بدن کمک کند، به ویژه از نظر سیستم گوارش.

به طور معمول، دستگاه گوارش هر چهار روز یکبار تجدید می‌شود و این فرآیند به پروتئین‌های ضروری بستگی دارد. با توجه به اینکه دستگاه گوارش در طول روزه‌داری استراحت می‌کند، این فرصت به آن اجازه می‌دهد تا پروتئین‌ها و آمینواسیدها را برای تجدید قوا ذخیره کند. بنابراین، این استراحت می‌تواند به سلامت دستگاه گوارش کمک کند و باعث شود که عملکرد آن بهبود یابد.

برخلاف دیدگاه برخی افراد که معتقدند روزه‌داری ممکن است به بدن آسیب برساند، شواهد علمی نشان می‌دهد که روزه‌داری می‌تواند فواید زیادی برای سلامتی داشته باشد و به تقویت عملکرد سیستم‌های مختلف بدن کمک کند.

چه توصیه‌هایی برای حفظ هیدراتاسیون در طول روزه‌داری دارید؟

هیدراته کردن بدن به معنای تأمین آب کافی برای عملکرد صحیح آن است، در حالی که واژه "دهیدراتاسیون" به وضعیتی اشاره دارد که بدن آب خود را از دست می‌دهد و این امر می‌تواند آسیب‌هایی به دستگاه‌های مختلف بدن وارد کند.

 معمولاً افراد زمانی اقدام به نوشیدن آب می‌کنند که احساس تشنگی می‌کنند، در حالی که در این حالت حداقل دو درصد از آب بدن کاهش یافته و این کاهش باعث غلظت بزاق دهان و احساس تشنگی می‌شود. بنابراین، نباید منتظر بمانیم تا احساس تشنگی کنیم تا به بدن خود آب برسانیم ؛به‌ویژه در فصل زمستان یا در محیط‌های سرد، انسان ممکن است احساس تشنگی نکند و حتی تمایل به نوشیدن آب نداشته باشد. اما باید به این نکته توجه کرد که حتی اگر تشنه نیستیم، بدن همچنان نیاز به آب دارد و آبرسانی باید مورد توجه قرار گیرد. یکی از نکات مهم این است که اگر قصد داریم به ورزش بپردازیم، به‌ویژه بعد از افطار، حتماً یک بطری بزرگ آب را همراه داشته باشیم تا در حین ورزش آبرسانی را مدنظر قرار دهیم.

توصیه های مرتبط رمضانی شما را می شنویم:

در ماه رمضان، توصیه می‌شود از نوشیدنی‌هایی مانند قهوه، نوشیدنی‌های گازدار، چای فرآوری شده و نوشیدنی‌های الکلی پرهیز کنیم. این نوشیدنی‌ها می‌توانند باعث افزایش دفع آب از طریق ادرار شوند و در نتیجه موجب کم‌آبی بدن شوند. برای بررسی وضعیت هیدراتاسیون بدن، بهترین روش بررسی رنگ ادرار است؛ هرچه رنگ ادرار تیره‌تر باشد، نشان‌دهنده دهیدراتاسیون بیشتر بدن است. این وضعیت می‌تواند بر دستگاه دفع ادرار تأثیر منفی بگذارد و موجب رسوباتی در مثانه شود.

بنابراین، باید به رنگ ادرار توجه کنیم؛ اگر رنگ ادرار به رنگ آب نزدیک باشد، نشان‌دهنده هیدراته بودن بدن است. همچنین، در فصول سرد و زمانی که احساس تشنگی یا سردرد داریم یا دچار حالت کج‌خلقی می‌شویم، این‌ها می‌تواند نشانه‌هایی از کم‌آبی باشد. مهم‌ترین عامل در این شرایط کاهش استقامت عمومی بدن است که منجر به خستگی زودهنگام می‌شود.

برای ورزشکاران، بهترین روش این است که قبل از شروع تمرین وزن خود را اندازه‌گیری کنند و بعد از پایان تمرین دوباره وزن بکشند. اگر یک کیلوگرم از وزن بدن کاهش یافته باشد، به معنای از دست دادن حدود یک لیتر یا کمی بیشتر از یک لیتر آب از طریق تعریق، تبخیر یا تنفس است که باید جبران شود. لذا توجه به هیدراتاسیون بدن امری بسیار حیاتی است و باید همواره مدنظر قرار گیرد.

آیا برخی افراد باید از روزه‌داری اجتناب کنند؟ چه کسانی ممکن است در خطر باشند؟

بله، همان‌طور که خداوند متعال فرموده است، روزه‌داری برای برخی افراد ممکن است مضر باشد و اجتناب از آن به سلامت بدنشان کمک کند. معمولاً افرادی که دارای بیماری‌های خاصی هستند، از روزه‌داری منع می‌شوند.

یکی از گروه‌های پرخطر، افرادی هستند که به بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند. این بیماران به ویژه در فصل گرما ممکن است با مشکلات جدی مواجه شوند. اگر این افراد در طول روزه‌داری به آبرسانی بدن خود توجه نکنند، ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری به کلیه‌های خود وارد کنند.

دسته دیگر شامل افرادی هستند که دچار عفونت‌های ادراری هستند. این افراد بهتر است پس از درمان عفونت خود روزه بگیرند، زیرا روزه‌داری در شرایط عفونت می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و مشکلات بیشتری ایجاد کند. همچنین، افرادی که همزمان با بیماری کلیوی، دیابت نیز دارند باید حتماً با پزشک خود مشورت کنند. معمولاً بیماران دیابتی نوع دو که دچار افزایش ادرار هستند، باید مراقب باشند زیرا امساک از آب در طول روزه‌داری می‌تواند به مشکلات کلیوی منجر شود.

افراد مبتلا به سنگ کلیه نیز باید با احتیاط عمل کنند. اگر تصمیم به روزه‌داری دارند، لازم است که آب فراوان مصرف کنند. کم‌آبی می‌تواند باعث تولید سنگ‌های کلیه و ایجاد دردهای شدید شود. بنابراین، توصیه می‌شود که این افراد از افطار تا سحر به آبرسانی بدن خود توجه ویژه‌ای داشته باشند و از مواد غذایی مانند تخم شربتی که آب زیادی را در خود ذخیره می‌کند، استفاده کنند.

علاوه بر این، افرادی که عادت به مصرف نوشیدنی‌های گازدار، دوغ و نوشابه‌های شیرین دارند، باید بدانند که این نوشیدنی‌ها می‌توانند عطش را افزایش دهند و باعث دفع بیشتر آب از بدن شوند. لذا بهتر است این عادت‌ها را ترک کرده و به آبرسانی بدن خود توجه کنند.

در نهایت، افرادی که در رژیم غذایی خود از غذاهای پرگوشت، شور و پروتئینی استفاده می‌کنند نیز باید مراقب باشند. روزه‌داری بدون مصرف آب کافی می‌تواند برای آنها مضر باشد و لازم است عادات غذایی خود را تغییر دهند تا از بروز مشکلات جلوگیری کنند.

 چه نوع تمرین‌هایی را در طول ماه رمضان توصیه می‌کنید؟

در این ماه، افرادی که به بدنسازی و فرم‌دهی بدن مشغول هستند، بهتر است از تمرین کردن دست نکشند. ترک تمرینات در این دوره ممکن است عواقب نامطلوبی به همراه داشته باشد؛ زیرا عدم فعالیت بدنی می‌تواند منجر به کاهش قابل توجهی در قدرت و توان عضلانی شود. در واقع، عواقب عدم تمرین در ماه رمضان می‌تواند بیشتر از مزایای وزنه زدن باشد. برای جلوگیری از از دست دادن عضلات، توصیه می‌شود حداقل ۳۰ دقیقه پس از افطار تمرین کنید.

در طول ماه رمضان، بهتر است شدت تمرینات را بیش از حد افزایش ندهید و تعداد حرکات را در هر سِت به حداکثر ۶ حرکت محدود کنید.

اگر در این ماه به کلاس‌های بدنسازی مراجعه می‌کنید، تحقیقات نشان داده‌اند که با استفاده از همین توصیه‌ها و افزایش حجم تمرینات، می‌توانید تکرار حرکات را در هر ست به ۶ حرکت برسانید. این کار می‌تواند به افزایش هورمون تستوسترون کمک کند و از دست رفتن بافت عضلانی جلوگیری کند. همچنین هایپرتروفی (افزایش حجم عضلات) در طول روزه‌داری همچنان حفظ خواهد شد و به چربی‌سوزی بدن نیز کمک خواهد کرد.

اما در طول روزه‌داری، اگر به کلاس‌های ورزشی مراجعه می‌کنید، بهتر است از انجام ورزش‌های هوازی خودداری کنید. ورزش‌های هوازی مانند دویدن یا دوچرخه‌سواری ممکن است باعث از دست رفتن آب زیادی از بدن شما به شکل تعریق شوند، که این امر می‌تواند آسیب‌هایی به کلیه‌ها و سایر قسمت‌های بدن وارد کند و منجر به چروکیدگی یا افتادگی کلیه‌ها شود. بنابراین، در روزهایی که روزه هستید، بهتر است بر روی تمرینات قدرتی و مقاومتی تمرکز کنید و از انجام ورزش‌های هوازی و فعالیت‌های فیزیکی شدید مانند فوتبال، فوتسال یا بسکتبال پرهیز کنید. این اقدامات به شما کمک خواهند کرد تا از آسیب‌های ناشی از کم‌آبی بدن جلوگیری کنید و سلامت خود را حفظ نمایید.

نظر شما درباره روزه‌داری متناوب(Intermittent Fasting) چیست و آیا تفاوتی با روزه‌داری مذهبی دارد؟

نکته‌ای که می‌توانیم به آن بپردازیم این است که وقتی ما به اراده ذات الهی تسلیم می‌شویم، یعنی پروردگار هستی به ما فرمان داده است که روزه بگیریم. افرادی که روزه می‌گیرند، به وضوح متوجه این تغییر در خود می‌شوند. به عنوان مثال، روزه نذری یا قرضی که می‌گیرید با روزه‌داری در ماه رمضان که مهمان خدا هستید، تفاوت دارد. این دو نوع روزه‌داری از نظر تحمل و احساسات متفاوت هستند؛ زیرا در روزه‌داری مذهبی، شما با آگاهی و اعتقاد به اینکه خالق شما از شما خواسته است روزه بگیرید، این عمل را انجام می‌دهید.

روزه‌داری مذهبی نه تنها بر فیزیولوژی بدن تأثیر مثبت دارد و به بهبودی جسمی منجر می‌شود، بلکه حس بسیار عالی‌ای را نیز به شما منتقل می‌کند. این حس شامل آرامش ذهنی و تغذیه روحی است. متأسفانه ما معمولاً فقط به جسم خود توجه می‌کنیم و نیازهای آن را برآورده می‌سازیم، در حالی که روح را نمی‌بینیم و به آن توجه نمی‌کنیم. این عدم توجه به تغذیه روح می‌تواند منجر به مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی شود. بسیاری از افرادی که دچار این مشکلات هستند، در واقع روحشان به درستی تغذیه نشده است.

زمانی که شما به طور مذهبی روزه می‌گیرید، تمام تمرکزتان بر این است که مطیع اراده الهی هستید. این عمل نه تنها برای شما مفید است، بلکه شما در حال رفتن به مهمانی خداوند هستید. در وجود هر یک از ما تکه‌ای از بهشت به عنوان روح وجود دارد که هدف خلقت انسان رسیدن به ذات الهی و خلافت در زمین است. این آگاهی می‌تواند به ما کمک کند که علاوه بر سود جسمانی که از روزه‌داری می‌بریم، روح ما نیز جلا پیدا کند و تغذیه شود. در نتیجه، ذهن ما آرام‌تر شده و هدایت می‌شویم به مسیری که ارتعاشات آن به سوی خداوند است.

در مقابل، افرادی که به شکل فصلی روزه می‌گیرند، معمولاً بین ۱۴ تا ۱۶ ساعت از خوردن خودداری می‌کنند. برخی از آن‌ها از بعد از ظهر تا صبح امساک کرده و سعی می‌کنند مایعات مصرف کنند، اما مواد غذایی انرژی‌زا مصرف نمی‌کنند. این افراد نیز از روزه‌داری بهره‌مند می‌شوند؛ زیرا با این کار فرصتی برای استراحت دستگاه گوارش فراهم کرده و اجازه می‌دهند چربی‌های اشباع شده یا پیر شده تجزیه و مصرف شوند.

اما در ماه رمضان، افرادی که روزه می‌گیرند به شکل مذهبی، با ترشح اندورفین‌ها و دوپامین‌ها در مغز، به تعادل روحی و روانی دست پیدا می‌کنند. این امر معمولاً برای افرادی که دچار افسردگی و استرس هستند، مفید واقع می‌شود؛ زیرا روزه‌داری می‌تواند به تنظیم غدد کمک کند و مشکلات روحی روانی را کاهش دهد. همچنین کاهش سطح انرژی در بدن ممکن است ذهن را از تشویش و نگرانی دور کند و فرد را به حالت آرامش برساند. در نهایت، روزه‌داری مذهبی می‌تواند آرامش روحی و درونی بسیار خوبی را برای فرد به ارمغان بیاورد.

آیا روزه‌داری می‌تواند به کاهش وزن کمک کند؟ چه نکاتی باید در نظر گرفته شود؟

روزه‌داری، به ویژه در ماه رمضان، می‌تواند به کاهش وزن کمک کند، اما این امر بستگی به رعایت اصول تغذیه‌ای و مدیریت کالری مصرفی دارد. بسیاری از افراد در این ماه به دلیل تغییر در عادات غذایی، ممکن است با چالش‌هایی در زمینه کنترل وزن مواجه شوند. یکی از نکات کلیدی در این زمینه، توجه به مقدار کالری دریافتی و مصرفی است.

به عنوان مثال، اگر فردی با وزن ۷۰ کیلوگرم نیاز به ۲۰۰۰ کیلوکالری در روز داشته باشد، در صورت رعایت اصول روزه‌داری و کاهش مصرف کالری به ۱۸۰۰ کیلوکالری در روز، می‌تواند در پایان هفته حدود یک کیلوگرم از وزن چربی خود را کاهش دهد. این کاهش وزن ناشی از کمبود کالری دریافتی نسبت به نیاز بدن است. اما اگر فردی در وعده‌های افطار و سحر زیاده‌روی کند و تمام وعده‌های غذایی خود را حذف نکند، ممکن است با افزایش وزن مواجه شود.

متأسفانه، برخی افراد پس از افطار نه تنها وعده افطار را مصرف می‌کنند، بلکه شام نیز می‌خورند و در نهایت به وعده‌های غذایی خود اضافه می‌کنند. این رفتار باعث می‌شود که میزان کالری دریافتی آنها مشابه یا حتی بیشتر از قبل از ماه رمضان باشد. همچنین، باید توجه داشت که کاهش وزن ممکن است به دلیل کاهش آب بدن باشد. در واقع، بدن انسان به طور متوسط شامل ۵۵ تا ۶۵ درصد آب است و در شرایط روزه‌داری، به دلیل محدودیت در مصرف مایعات، ممکن است کاهش وزنی مشاهده شود که ناشی از کاهش آب بدن است و نه چربی.

برای دستیابی به نتایج مثبت در کاهش وزن، لازم است که افراد به نوع تغذیه خود توجه کنند. مصرف مواد غذایی شیرین و پرکالری مانند زولبیا، بامیه و فرنی‌های شیرین در وعده افطار می‌تواند منجر به افزایش وزن شود. همچنین، حذف یک یا چند وعده غذایی مانند صبحانه یا ناهار نیز می‌تواند بر روی کاهش وزن تأثیر بگذارد.

در نهایت، نوع خوردن و مدیریت کالری دریافتی نقش مهمی در تعیین اینکه آیا فرد در حال کاهش وزن است یا خیر دارد. برای دستیابی به نتایج مطلوب، توصیه می‌شود که افراد با دقت برنامه‌ریزی کرده و از زیاده‌روی در وعده‌های غذایی پرهیز کنند تا بتوانند از فواید روزه‌داری بهره‌مند شوند و به هدف کاهش وزن خود دست یابند.

صحبت های مفید شما در خصوص تأثیر خواب بر روزه‌داری و سلامت جسمی را می‌شنویم:

در ایام روزه‌داری، بسیاری از افراد به دلیل تغییر در عادات خواب، با چالش‌هایی مواجه می‌شوند. متأسفانه، برخی از افراد از زمان افطار تا سحر بیدار می‌مانند و پس از صرف سحری، تا ظهر یا حتی بعدازظهر خواب می‌زنند. این الگوی خواب نه تنها ممکن است تأثیر منفی بر سلامت جسمی داشته باشد، بلکه می‌تواند به متابولیسم بدن نیز آسیب برساند.

یکی از نکات کلیدی در روزه‌داری این است که خواب کافی و با کیفیت می‌تواند به حفظ تعادل متابولیک کمک کند. در هنگام خواب، متابولیسم پایه بدن به حداقل می‌رسد و این امر می‌تواند به معنای از دست رفتن فرصت‌های مهم برای ترمیم و بازسازی سلول‌ها باشد.

به همین دلیل، توصیه می‌شود که افراد در ماه رمضان سعی کنند زودتر به خواب بروند تا بتوانند با انرژی بیشتری از خواب بیدار شوند و سحری را به خوبی نوش جان کنند.

تحقیقات نشان می‌دهد که هورمون رشد، که نقش مهمی در سلول‌سازی و ترمیم بافت‌ها دارد، از ساعت ۶ بعدازظهر تا ۱۰ شب به اوج ترشح خود می‌رسد. بنابراین، اگر افراد بتوانند بین ساعات ۸ تا ۲ صبح خواب کافی داشته باشند، می‌توانند از این فرصت بهره‌برداری کنند. این هورمون حتی در بزرگسالی نیز می‌تواند به بازسازی سلول‌های تخریب شده کمک کند و بدن را قادر به تولید سلول‌های جدید نماید.

کم‌خوابی می‌تواند عواقب جدی برای سلامتی داشته باشد. افرادی که دچار کم‌خوابی هستند، ممکن است بافت عضلانی خود را از دست بدهند و ترشح هورمون‌ها توسط غدد درون‌ریز دچار اختلال شود. این اختلالات می‌توانند باعث شوند که روزه‌داری به جای اینکه یک تجربه مثبت باشد، به یک معضل سلامتی تبدیل شود.

بنابراین، توصیه می‌شود که افراد در ایام روزه‌داری به خواب کیفی خود توجه ویژه‌ای داشته باشند. با تنظیم الگوی خواب و اطمینان از دریافت خواب کافی، می‌توانند نه تنها از فواید روزه‌داری بهره‌مند شوند، بلکه سلامت عمومی خود را نیز حفظ کنند. با رعایت این نکات، می‌توانید ماه رمضان را با شادابی و تندرستی سپری کنید.

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری استان سمنان: توجه به تأثیرات مثبت روزه‌داری بر متابولیسم بدن و سلامت عمومی، می‌توان نتیجه گرفت که این عمل نه تنها به تقویت روح و روان کمک می‌کند بلکه با ایجاد تغییرات مثبت در فیزیولوژی بدن، به بهبود کیفیت زندگی افراد نیز می‌انجامد. دکتر نظری گیلان نژاد با تأکید بر اهمیت هیدراتاسیون، تغذیه سالم و انجام فعالیت‌های ورزشی مناسب در طول این دوره، ما را به انتخاب‌های هوشمندانه‌تری دعوت می‌کند. 

در نهایت، روزه‌داری به عنوان یک تجربه معنوی و سلامتی می‌تواند به ما کمک کند تا نه تنها از نظر جسمی بلکه از نظر روحی نیز به آرامش برسیم.

این فرآیند نه تنها نیازمند اراده و تعهد است بلکه فرصتی است برای بازنگری در ارزش‌ها و اهداف زندگی. بی‌شک، روزه‌داری متناسب با آگاهی و علم می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند برای ارتقاء سلامت و بهبود کیفیت زندگی ما عمل کند. پس بیایید از این فرصت بهره‌برداری کنیم و با نگاهی تازه به روزه‌داری، به سلامتی خود اهمیت بیشتری بدهیم./ انتهای خبر 

خبرنگار : محدثه عباسی