پزشکی و سلامت

چشم انداز روشن ایران در تولید داروهای بیولوژیک

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : یاسر مختاری؛ انسان از بدو زندگی خود بر روی زمین هر چه در دسترس او و در محیط پیرامونش بوده است را سعی کرده در جهت پیشبرد زندگی و سلامتش به کار گیرد. او توانست با کاشتن دانه‌ها در خاک، غذایش را چندبرابر کند و همنیطور از سنگ، خاک و گیاهان و گاه برخی از اندام‌های حیوانات برای خود دارو تهیه کند. او توانست برای بیماری‌‎های همه‌گیری مانند آبله راه حلی پیدا کند و برای عفونت‌های ناشی از بیماری و یا زخمهایش از کپک نان برای خود آنتی‌بیوتیک بسازد.

انسان خردمند وقتی پا به قرن بیستم گذاشت خردش را متمرکزتر کرد و با کمک دانش پیشینیان و ابزار‌های جدید برای بسیاری بیماری‌ها راهی پیدا کرد و در طول قرن خود کار‌های نشدنی را شدنی کرد. بسیاری از دارو‌هایی که ما امروز از آنها استفاده می‌کنیم نتیجه تلاش‌هایی بود که در سده اخیر آغاز و در نیمه یا پایان آن به ثمر نشست. امروز برای ما درمان یک عفونت ساده است چرا که دارو‌های مختلفی برای آنها وجود دارد.

امروزه با بهره‌گیری از تکنولوژی‌هایی مانند نانو، هوش مصنوعی و بیوانفورماتیک انسان ابزار‌های بیشتری برای ساخت انواع دارو‌های مورد نیاز خود پیدا کرده است و در حال گذر از درمان سنتی به درمان‌های پیشرفته مانند سلول درمانی و ژن درمانی است. او از زمانی که «انسولین» اولین داروی بیولوژیک را در سال ۱۹۲۰ از معده گاو تولید کرد نمی‌دانست با همین یک دارو چه انقلابی را در سلامت انسان به پا خواهد کرد و چه جان‌هایی نجات پیدا خواهد کرد، انسان خردمند از ابتدای هزاره جدید با وجود پیشرفت‌های متعدد همچنان بر تلاش‌های خود افزود و توانست دارو‌های بیولوژیک را توسعه دهد چنان اکه امروزه تقریباً ۲۰ تا ۳۰ درصد از کل دارو‌های موجود در بازار را این گونه دارو‌ها تشکیل می‌دهند. بسیاری از این دارو‌ها بسیاری از این دارو‌ها برای درمان بیماری‌های پیچیده و مزمن طراحی شده‌اند.

ویژگی دارو‌های بیولوژیک

آنچه این دارو‌ها از سایر دارو‌ها جدا می‌کند منشأ و ساختار پیچیده آنها است. این دارو‌ها عموما منشأ طبیعی و از بافت‌های زنده ساخته می‌شوند.

با این حال این دارو‌ها معمولا دارای پنج ویژگی شامل تولید از منشأ طبیعی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، سلول‌های انسانی؛ پیچیدگی ساختاری نسبت به دارو‌های شیمیایی سنتی که می‌تواند بر عملکرد و عوارض جانبی آنها تأثیرگذار باشد؛ روش تولید خاص که نیاز به تکنیک‌هایی مانند کشت سلولی و مهندسی ژنتیک دارند؛ کاربرد‌های درمانی خاص این دارو‌ها معمولاً برای درمان بیماری‌های خاصی مانند سرطان، بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های عفونی و برخی اختلالات ژنتیکی استفاده می‌شوند نظارت دقیق بر تولید و مصرف به دلیل پیچیدگی‌ها و حساسیت این داروها، هستند.

انواع دارو‌های بیولوژیک

دارو‌های بیولوژیک معمولاً به چند دسته اصلی طبقه‌بندی می‌شوند؛ نخستین گروه از آنها دارو‌هایی مانند انسولین و هورمون‌های رشد هستند که از پروتئین‌ها و پپتید‌ها تولید شده‌اند. گروه دوم شامل آنتی‌بادی‌های مونوکلونال است این دارو‌ها به طور ویژه برای شناسایی و هدف قرار دادن سلول‌ها یا مولکول‌های خاص در بدن طراحی شده‌اند. این دارو‌ها عمدتا درمان بیماری‌هایی مانند سرطان و بیماری‌های خودایمنی مورد استفاده قرار می‌گیرند.   

گروه سوم که مشهورترین دارو‌های بیولوژیک هم محسوب می‌شوند، واکسن‌‎ها هستند که برای تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها طراحی شده‌اند.

فاکتور‌های خونی برای درمان اختلالات خونی مانند هموفیلی؛ سلول‌های بنیادی و درمان‌های سلولی که از سلول‌های زنده برای ترمیم یا جایگزینی بافت‌های آسیب‌دیده استفاده می‌کنند و نانو ذرات‌ها و حامل‌های دارویی که به عنوان حامل‌های بیولوژیکی برای انتقال و تحویل دیگر دارو‌ها به طور هدفمند به سلول‌ها یا بافت‌ها عمل می‌کنند.

آینده روشن دارو‌های بیولوژیک در ایران

شاید بتوان گفت ورود ایران به تولید دارو‌های بیولوژیک همزمان با واکسن‌سازی مؤسساتی مانند رازی یا پاستور باشد که تاریخچه‌ای بسیار طولانی دارند با این حال در سال‌های اخیر ایران به صورت جدی تولید دارو‌های بیولوژیک را دنبال کرده و صنعت داروسازی بیولوژیک در ایران در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته و شرکت‌های داروسازی ایرانی به تولید انواع دارو‌های بیولوژیک مانند آنتی‌بادی‌های مونوکلونال، واکسن‌ها و سایر محصولات بیوتکنولوژیک پرداخته‌اند و چشم‌انداز روشنی را برای این گروه از دارو‌های انسانی و بسیار مهم ترسیم می‌کند.

 آنگونه که مشاور رئیس سازمان غذا و دارو در امور فعالیت‌های دانش‌بنیان به خبرگزاری آنا می‌گوید: تا امروز بیش از ۲۰ داروی بیولوژیک در ایران مجوز تولید دریافت کرده‌اند که این محصولات با هدف درمان بیماری‌های مزمن و پیچیده مانند سرطان و دیابت وارد بازار می‌شوند.

وی همچنین با اشاره به مزایای دارو‌های بیولوژیک نسبت به دارو‌های شیمیایی  می‌افزاید:این دارو‌ها به دلیل دقت بالاتر و کاهش عوارض جانبی، توانسته‌اند رضایت بیماران و پزشکان را جلب کنند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشند.

نیکزاد با بیان اینکه آینده دارو‌های بیولوژیک در ایران بسیار روشن است، ادامه می‌دهد: با حمایت‌های دولت و تشویق شرکت‌های دارویی داخلی، تولید این دارو‌ها در حال افزایش است و پیش‌بینی می‌شود که در آینده نزدیک، سهم بیشتری از بازار دارویی کشور را به خود اختصاص دهند و وابستگی به واردات کاهش پیدا کند.

او با تأکید بر نقش مؤثر دارو‌های بیولوژیک در سیستم درمانی می‌گوید: این دارو‌ها می‌توانند به‌عنوان یک جایگزین مؤثر برای دارو‌های شیمیایی در درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرند و تحولی مثبت در صنعت داروسازی کشور ایجاد کنند.

به طور کلی، روند رو به رشد استفاده از دارو‌های بیولوژیک نشان‌دهنده اهمیت این دسته از دارو‌ها در درمان بیماری‌ها و پیشرفت‌های علمی در حوزه پزشکی است که با توجه به چشم‌انداز موجود و همچنین دست‌آورد‌های ایران در صنعت داروسازی، سلول‌های بنیادی و علم ژنتیک می‌توان ایران را در آینده‌ای نه چندان دور یکی از مهمترین قطب‌های تولید این گروه از دارو‌های بسیار مهم و حیاتی دانست.