علمی، پژوهشی و فناوری

جایگاه ایران در شاخص آمادگی شبکه‌ای سال ۲۰۲۴ میلادی Network Readiness Index (NRI)

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : در گزارش 2024 میلادی این شاخص 133 کشور ارزیابی و رتبه‌بندی شده‌اند. «شاخص آمادگی شبکه‌ای» کشورهای جهان را بر پایۀ چهار بُعد، 12 شاخص، و 54 سنجه، جهت بررسی گرایش کشورها برای بهره‌برداری از فرصت‌های فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی (فاوا)، ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند. نموار یک، روند جایگاه ایران را در این شاخص در سال‌های گذشته نشان می‌دهد.

شاخص آمادگی شبکه‌ای به‌عنوان یک قطب‌نما برای دولت‌ها در مسیر تحول دیجیتال عمل می‌کند. این شاخص راهنمایی برای تقویت آمادگی دیجیتال در کشورها به شمار می‌رود و به دنبال رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی در سطح جهانی است. این گزارش به‌وضوح نشان می‌دهد که همکاری‌های عمومی-خصوصی دیجیتال می‌توانند به‌عنوان یک محرک کلیدی در تسریع تحول دیجیتال عمل کنند و به دولت‌ها و بخش خصوصی کمک کنند تا به‌طور مؤثرتری به چالش‌های جدید پاسخ دهند و فرصت‌های نوآورانه‌ای را برای بهبود زندگی شهروندان ایجاد کنند. در این راستا، ایجاد یک زیست‌بوم همکاری مؤثر و پایدار بین بخش‌های عمومی و خصوصی برای بهره‌برداری از پتانسیل‌های فناوری‌های نوین و بهبود زیرساخت‌های دیجیتال ضروری است.

«شاخص آمادگی شبکه‌ای» آمیزه‌ای از 54 سنجه است که در 12 شاخص و چهار بُعد دسته‌بندی شده‌اند. در جدول یک، امتیاز و رتبۀ ایران در چهار بُعد و 12 شاخص کلیدی «شاخص آمادگی شبکه‌ای» آمده‌اند.

جدول 1. رتبۀ ایران در ابعاد و شاخص‌های گوناگون «شاخص آمادگی شبکه‌ای» سال 2024 میلادی

داده‌های جدول بالا نشان می‌دهند که در بُعد فناوری، ایران با رتبه 54، به ویژه در دسترسی به فناوری با چالش‌هایی مواجه است (رتبه 104)، اما در زمینه فناوری‌های آینده عملکرد خوبی دارد (رتبه 24). در بُعد مردم، رتبه 47 نشان‌دهنده استفاده نسبتاً بالا از اینترنت و فعالیت‌های نوآورانه در کسب‌وکارها (رتبه 18) است، در حالی که دولت با رتبه 104 ضعف‌هایی در ارائه خدمات دیجیتال دارد. بُعد حاکمیت نیز با رتبه 81، نشان‌دهنده سطح معقولی از اعتماد عمومی به زیرساخت‌های دیجیتال است، اما در قانون‌گذاری با چالش‌هایی مواجه است (رتبه 124). در نهایت، بُعد تأثیر با رتبه 120، نیاز به توجه بیشتر به اقتصاد دیجیتال و اهداف توسعه پایدار را نمایان می‌سازد. در نمودارهای دو تا پنج روند سالانة جایگاه ایران در بُعدهای گوناگون این شاخص گزارش شده است.

 بر پایۀ نمودارهای بالا، جایگاه جهانی ایران در سال‌های گذشته، در بُعدهای فناوری و مردم رو به رشد بوده است، در حالی که در بُعدهای حکمرانی و تأثیر روندی نزولی را تجربه کرده است. افزون بر گزارشِ امتیاز و رتبة کشورها در بُعدهای گوناگون، «شاخص آمادگی شبکه‌ای» در بر دارندة امتیاز و رتبة کشورها در سنجه‌های ریزتر نیز هست. همان‌گونه که گفته شد، این شاخص، روی هم، 54 سنجة گوناگون را برای ارزیابی کشورها در هم می‌آمیزد. در جدول دو، امتیاز و رتبۀ ایران در سنجه‌های ارزیابی «شاخص آمادگی شبکه‌ای» آمده‌اند. بر این پایه، بهترین رتبة ایران در سنجة «انتشارات علمی در زمینه هوش مصنوعی» به دست آمده است. پایین‌ترین رتبه‌های ایران نیز در سنجه‌های «حفاظت قانونی از حریم خصوصی» و «آرمان پنجم: فرصت‌های اقتصادی برای زنان» است.

شاخص آمادگی شبکه‌ای در سال 2024، 133 اقتصاد را رتبه‌بندی کرده است که این کشورها روی هم 95 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهند. در تازه‌ترین ویرایش این نظام رتبه‌بندی، ایالات متحده و سنگاپور به ترتیب در رتبه‌های اول و دوم قرار دارند و فنلاند نیز در رتبه سوم جای گرفته است. در این رتبه‌بندی، هلند به رتبه ششم سقوط کرده است، در حالی که در سال 2023 در رتبه چهارم قرار داشت. سوئد به رتبه چهارم صعود کرده و کرة جنوبی نیز با بهبود عملکرد خود از رتبه هفتم به پنجم ارتقا یافته است. سوئیس از رتبه ششم در سال 2023 به رتبه هفتم در سال جاری تغییر موقعیت داده است. بریتانیا با یک روند صعودی به رتبه هشتم رسیده و آلمان در رتبه نهم ثابت مانده است. دانمارک نیز اکنون در رتبه دهم قرار دارد.

عملکرد ده کشور برتر در ویرایش تازة این شاخص نشان می‌دهد که اقتصادهای پیشرفته در اروپا، آمریکا، آسیا و اقیانوسیه همچنان در آمادگی شبکه‌ای برتر هستند. در میان 25 کشور برتر، اروپا با 17 کشور در صدر است. شرق و جنوب شرق آسیا نیز چهار اقتصاد (سنگاپور، جمهوری کره، چین، و ژاپن) در میان کشورهای برتر دارد. از نظر توزیع درآمد در رتبه‌بندی 2024، 52 کشور به‌عنوان اقتصادهای با درآمد بالا، 36 کشور به‌عنوان اقتصادهای با درآمد متوسط بالا، 32 کشور به‌عنوان اقتصادهای با درآمد متوسط پایین، و 13 کشور به‌عنوان اقتصادهای با درآمد پایین شناخته شده‌اند.

از نظر منطقه‌ای، اروپا با 41 کشور پیشتاز است، در حالی که آفریقا با 30 کشور، آسیا و اقیانوسیه با 21 کشور، آمریکا با 22 کشور، کشورهای عربی با 13 کشور و کشورهای CIS با 6 کشور در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. شاخص آمادگی شبکه‌ای 2024 نشان‌دهنده پیشرفت‌های قابل توجه در زمینه فناوری و زیرساخت‌های دیجیتال در کشورهای پیشرفته و همچنین تلاش‌های کشورهای در حال توسعه برای بهبود وضعیت خود در این زمینه است. این امر می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری جهانی و بهبود کیفیت زندگی در این کشورها منجر شود.

پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با ساخت و بروزرسانی ابزارهایی حرفه‌ای برای ارزیابی و سنجش علم، فناوری، و نوآوری کشور می‌کوشد تا در زمینه‌های در پیوند با مأموریت‌هایش به سیاست‌گذاران برای برنامه‌ریزی‌های درست و کارآمد یاری رساند. این گزارش نیز از انتشارات سامانة جایگاه علم، فناوری، و نوآوری ایران در جهان (نما) است که به پایش و گزارشِ پیرامونِ 90 شاخص گوناگون از 55 نهاد جهانی در حوزه‌های علم، فناوری، و نوآوری می‌پردازد و در نشانی NEMA.IRANDOC.AC.IR در دسترس همگان است.