دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ,علمی، پژوهشی و فناوری

شرایط و ویژگی‌های دانشگاه‌های سرآمد در آینده

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : تغییر دائمی، قانون ثابت حاکم بر جهان است و در شرایط تغییر، بقای هر موجود و ارگانیسم طبیعی و اعتباری وابسته به سازگاری و انطباق با شرایط تحولی زیست‌بوم و محیط پیرامونی است. در جهان پویا بخش‌های مهمی از آموزش عالی و دانشگاه‌ها به‌صورت نهاد‌های محافظه‌کار تقریباً ایستا باقی‌مانده است.

رضا مهدی (استادیار گروه مطالعات آینده‌نگر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم) در مقاله‌ای با عنوان «آینده پژوهی در آموزش عالی: شرایط و ویژگی‌های دانشگاه‌های سرآمد در آینده» به این موضوع پرداخته است که امروزه، با توجه به افزایش نرخ تغییر و ظهور عصر دانش، موج آینده‌پژوهی در نهاد‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فناوری، گسترش یافته است. 

از دو دهه گذشته، همسو با تحولات جامعه و به منظور خلق آینده مطلوب و سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بلندمدت نظام دانشگاهی، آینده‌پژوهی در آموزش عالی، اهمیت و ضرورت پیدا کرده است.

* رسالت دانشگاه‌ها مبنی بر تعهد اخلاقی در قبال پیشرفت‌های فکری

در این پژوهش آمده است که تغییر و تحول دائمی، قانون ثابت حاکم بر جهان در همه ابعاد و شئون است و در شرایط تغییر دائم، بقای هر موجودیت و ارگانیسم طبیعی و اعتباری وابسته به سازگاری و انطباق با شرایط تحولی زیست‌بوم و محیط است. 

در ادامه این پژوهش آمده است که در جهان پویا، نرخ تغییر به حدی زیاد است که بدون سازگاری با آن، امکان ادامه حیات برای موجودیت‌ها و ارگانیسم‌ها وجود ندارد. با افزایش نیاز جامعه به دانش، آموزش عالی و دانشگاه‌ها به عنوان موجودیت‌ها و ارگانیسم‌های اعتباری دارای اهمیت و ارزش فراوانی شده‌اند. 

این پژوهش مطرح می‌کند که رسالت دانشگاه‌ها مبنی بر تعهد اخلاقی در قبال پیشرفت‌های فکری، فرهنگی و اقتصادی جامعه و بهبود اوضاع و شرایط محلی و ملی، حاکی از ارج و قرب دانشگاه‌ها و آموزش عالی است. 

به زعم این پژوهش کمک به شور و نشاط فکری، رفاه اقتصادی، تربیت شهروندان فرهیخته، پرورش نسل نو پیشگام در زمینه علوم و فنون، خدمات اجتماعی به مردم، صنعت، دولت و جامعه و ایجاد فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر از کارکرد‌های مهم نظام دانشگاهی است که مبین جایگاه والای آموزش عالی است. 

* دانشگاه‌ها عناصر معتبر جوامع هستند

این پژوهش مطرح می‌کند که دانشگاه، جهانی کوچک در جامعه بزرگتر است و از زمان پیدایش تاکنون، بخش‌های مهمی از آن نسبت به تحولات جامعه تقریباً ایستا مانده است. در مقایسه با تحولات وسیع نیم قرن گذشته که دانشگاه‌ها به عناصر معتبر جوامع مبدل شدند اعتبار آنها رو به کاهش است. 

به گفته این پژوهش دانشگاه‌ها نسبت به قدرت و فرهنگ به طور عام و نسبت به دولت و صنعت به طور خاص، به صورت نهاد‌های محافظه‌کار باقی مانده‌اند. در نیم قرن اخیر، با توجه به افزایش نرخ تغییر در جامعه و ظهور عصر دانش و با هدف خلق آینده مطلوب، آینده‌پژوهی برای افراد، سازمان‌ها، نهاد‌ها و جوامع به یک الزام تبدیل شده است.

این پژوهش توضیح می‌دهد که با پیروی از جریان کلی تغییرات در جهان و گسترش موج آینده‌پژوهی در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری و زیست‌محیطی، آینده‌پژوهی در آموزش عالی نیز به‌عنوان یکی از پیش‌نیاز‌های اصلی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بلندمدت نظام دانشگاهی، ضروری شده است.

در ادامه این پژوهش آمده است که دانشگاه‌هایی پیروزمند و سرآمد خواهند بود که به صورت فعال، خود را از ابعاد و جنبه‌های ساختاری و محتوایی با شرایط و زمینه  انطباق دهند. بنابراین، مهمترین ویژگی دانشگاه‌های سرآمد در آینده؛ سازگاری و انطباق هوشمندانه، برنامه‌ریزی شده و سازمان‌یافته با محیط محلی و ملی با رعایت قواعد نظام علمی بین‌المللی و رقابت‌های داخلی و خارجی است.

به زعم این پژوهش دانشگاه‌های سرآمد در آینده دارای چشم‌انداز موفقیت منحصر به‌فرد هستند و نمی‌توانند همانند نظام دانشگاهی نیم قرن اخیر، از یکدیگر تقلید و اقتباس بدون نقد و مولد کنند. در چنین شرایطی، دانشگاهی موفق‌تر خواهد بود که چشم‌انداز و ارزش‌های علمی و اجتماعی بالاتری را هدف‌گذاری و تعقیب کند و پیوسته خدمات علمی و پژوهشی خود را با رعایت شرایط محیطی و زمینه ای، توسعه و ارتقاء دهد.

در پایان این پژوهش در ادامه به این موضوع اشاره می‌کند که دانشگاه سرآمد در آینده، دانشگاهی است که محیط علمی را با توجه به لازام‌های محیط بیرونی در ابعاد سیاسی،  اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی تنظیم و تطبیق کند و هم‌زمان به هنجار‌های جهانی و تعهد مدنی در قبال جامعه محلی پایبند باشد.