دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی

نگاهی بر حلقه ارتباطی دانشگاه، دولت و صنعت؛

پیوند ضروری دولت، دانشگاه و صنعت

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری؛ امروزه کمتر کسی می توان یافت که منکر نقش دولت به عنوان بستر ساز و هدایت کننده دانشگاه (بخش تولید علم) و صنعت ( بخش تولید ثروت) و ایجاد کننده ارتباط ما بین باشد. دانش به عنوان «منبعی» ارزشمند و استراتژیک و نیز یک «دارائی» مطرح است و ارائه محصولات و خدمات با کیفیت مناسب و اقتصادی، بدون مدیریت و استفاده صحیح از این منبع ارزشمند، امری سخت و بعضا ناممکن است.

اهمیت ارتباط دانشگاه و صنعت

بحث ارتباط دانشگاه و صنعت از دیرباز در بسیاری از کشورها، مطرح بوده است. برخی از کشورها بنا به نیاز و ‏ساختار صنعتی و دانشگاهی خود این ارتباط را تا حد ممکن تبیین، طراحی و به اجرا در آورده اند. اما به علت پیچیدگی ‏موضوع، استقرار چنین ارتباطی در بسیاری از کشورها همچنان با مشکلات فراوانی مواجه است. بدون تردید دانشگاه در هزاره سوم نقش‌آفرین اصلی تحولا‌ت خواهد بود و کانون اصلی تربیت نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده می‌باشد که با برخورداری از ایده‌ها و اندیشه‌های نو می‌تواند هرلحظه در شریان‌های حیاتی جامعه که حرکت روبه رشد دارد نیروی نوینی را تزریق نماید و صنعت نیز با به کاربستن ایده‌های نوظهور دانشگاهیان می‌تواند اندیشه توسعه اقتصادی و پیشرفت جامعه را محقق سازد.

بیانات رهبر انقلاب درخصوص ایده علمی

رهبر انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۳۹۰/۶/۳ دیدار با جمعی از اساتید دانشگاه‌ها درخصوص چرخه مهم ایده تا مصرف بیان داشتند: یكی هم مسئله‌ی چرخه‌ی ایده‌ی علمی تا مصرف است؛ این هم خیلی مهم است. البته این مربوط به دولت و همكاری دولت و دانشگاه‌هاست، كه حالا یك نمونه‌اش همین پاركهاست كه بعضی دوستان اشاره كردند و نمونه‌های دیگری هم دارد. ایده‌ی كار علمی در ذهن نخبه شكل میگیرد، بعد تبدیل میشود به علم، بعد تبدیل میشود به فناوری، بعد می‌آید میشود صنعت، بعد می‌آید توی بازار مصرف. بازخورد آن در بازار مصرف، باز تولید ایده میكند. این چرخه باید همین طور استمرار پیدا كند. این، همكاری دولت و دستگاه‌های صنعتی و دستگاه‌های مدیریتی و دستگاه‌های دانشگاهی را لازم دارد و بایستی انجام بگیرد.

لزوم ارتباط دولت و دانشگاه

در دنیای امروز تحقیقات و نوآوری ، کلید بهبود عملکرد اقتصادی و رفاه اجتماعی به شمار می آید. تاثیر فزاینده تحقیق و توسعه بر اقتصاد جامعه موجب شده است که بسیاری از دولتها بکارگیری محقان جوان و جابجایی پژوهشگران بین مراکز علمی و صنعتی را مورد توجه قرار داده و علاوه بر اقدامات معمول، به ساز و کارهای جدیدتری نیز روی آورده اند مانند: تقویت همکاریهای بین مراکز علمی و بخشهای صنعتی، ایجاد مراکز مشاوره ای دانش محور، حمایت از سرمایه گذاران ریسک پذیر، تحرک و جابجایی دانشمندان بین علم و صنعت و توسعه تعاونیهای تحقیقاتی و ایجاد پارکها و مراکز رشد علم و فناوری، به همراه حمایت و تقویت شرکتهای کوچک و متوسط.

در کشور ما، کمتر از ۱% تولید ناخالص ملی به امر تحقیق اختصاص می‌یابد (ذکر این نکته ضروری است که سرمایه‌گذاری کمتر از ۱ درصد تولید بر روی R&D صرفا هزینه است زیرا سود آن کمتر از مقدار هزینه شده خواهد بود.) ۳۴ درصد این اعتبارات پژوهشی به دانشگاهها و موسسات وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت داده می شود و نزدیک ۶۰ درصد آن به وزارتخانه‌ها می رود؛ اما حدود یک یازدهم آن ۶۰ درصد به دانشگاهها برمی‌گردد که رقم بسیار اندکی است.

اما نظام تحقیقاتی ما نیز مشکلات فراوانی دارد. مدل موجود در نظام تحقیقاتی کشور، مدلی مستقل از مشتری واقعی بوده و در آن مشتری دیده نمی شود. پژوهش باید در ارتباط مستقیم با صنعت باشد و بودجه را باید از صنعت بگیرد. باید مدل نظام تحقیقاتی، مدل دادو ستد (عرضه و تقاضا) باشد تا مراکز تحقیقاتی در رقابت با یکدیگر قرار گیرند. باید بدانیم حتی اگر سهم R&D ۲ درصد هم بشود، اما فضای رقابتی سالم در صنعت وجود نداشته باشد، راه به جایی نخواهیم برد. راه حل این مشکل، جایگزین کردن نظام و سیستم قرارداری (مناقصه تحقیقاتی) به جای تخصیص بودجه اعتباری سالانه با هدف ایجاد رقابت بین مراکز تحقیقاتی و حذف تحقیقات با اهداف مبهم است.

ضرورت ارتباط

مطابق آمار و تحقیقات صورت گرفته حدود هشتاد درصد از نیروهای عالم و تحصیل‌کرده در دانشگاه‌ەا هستند و کمتر از بیست درصد در مراکز تحقیقاتی؛ صنایع و شرکت‌ها مشغول به کار می‌باشند. بنابراین نهاد علم یعنی دانشگاه.

فناوری نیز ابزار کمک کننده در جهت رفاه و تسهیلات افراد جامعه است یعنی نهاد صنعت. با این تفاسیر ارتباط علم وفناوری که کی از عوامل مهم در توعه همه جانبه کشورهاست همان ارتباط دانشگاه با صنعت است. ارتباط صنعت و دانشگاه را می‌توان این‌گونه بیان کرد: استفاده از توانمندی‌های دانشگاه در جهت رفع نیازهای صنعت که همگی در راستای توسعه همه جانبه کشور می‌باشد.

دانشگاه و صنعت دو نهاد کلیدی هر جامعه‌ای در دنیائی که بر محور و مدار دانائی در جهان کنونی می‌باشد، محسوب می‌شوند. اگر درگذشته نیازی به برقراری ارتباط بین این دونهاد در جوامع احساس نمی‌شد ولی امروزه لزوم ایجاد چنین ارتباط و تعاملی بین این دو نهاد، بیش از هر زمان دیگری آشکار شده است. ترتیب نیروهای متخصص و کارآمد از سوئی و اشتغال به کار فارغ‌التحصیلان دانشگاه از سوی دیگر مسائلی است که در این زمینه ذهن مسئولان هر کشور را به خود معطوف کرده است.

ارتباط دانشگاه وصنعت می‌تواند تأثیری تعیین کننده در این امر داشته باشد. به این دلیل که این ارتباط اگر به شکل مناسب برقرا شود می‌تواند تأثیر بنیادی بر جای بگذارد. تجربه کشورهای توسعه یافته و صنعتی به ما نشان می‌دهد که بدون وجود این همکاری، رشد و توسعه اقتصادی کشورهای غیر ممکن و حداقل بسیار دشوار است.

مگر نباید مراکز صنعتی و تولیدی که امید فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برای حضور در این مکان‌ها هستند با کمک به داشنگاه و یا سفارش به مراکز نیاز خود را برطرف سازند؟ این عملکرد مستقل خصوصاً در بخش صنعت که به‌طور عمده به لحاظ تفکر خاص مدیریتی و امکانات مالی است که متأسفانه در کشور ما به عینه مشاهده می‌گردد، ممکن است در کوتاه مدت برخی مسائل و مشکلات صنعت را رفع کند ولی در مجموع پیامدهائی دارد که مهمترین آن کمرنگ شدن نقش مراکز حرفه‌ای علمی و دانشگاهی است.

در حال حاضر بیشترین ارتباط صنایع با دانشگاه‌ها که به شکلی دائمی و منظم می‌باشد برنامه کارآموزی تابستانی دانشجویان در واحدهای صنعتی است.

نقش و اهمیت دانشگاه بدین دلیل است که چون دانشگاه محل تربیت نیروی انسانی متخصصص و ماهر و به معنای واقعی کلمه است و اگر این نیروی متخصص بتواند دانش و مهارت خود را در عرصه تولید و صنعت به کار برد، موجب پیشرفت خواهد شد، اما درحال حاضر دانشگاه ما از سه وظیفه تولید دانش، انتقال دانش به نسل جدید و همچنین نشر و اشاعه دانش به‌طور عمده بر انتقال دانش تأکید دارند. البته تولی دانش در دانشگاه‌های ما در مراحل اولیه است و هنوز بومی‌سازی شده و در حد و اندازه شایسته‌ای نیتس.در اقع ما یکسری دانش را از کشورهای دیگر می‌گیریم و به دانشجو انتقال می‌دهیم. چنین دانشجوی می‌تواند در بخش‌های صنعت خدمات جامعه قرار بگیرد؟ اگر این‌گونه نباشد جامعه دچار مشکل است که به عینه در کشور قابل مشاهده است.

نقش دولت و دانشگاه و موسسات پژوهشی و کاربردی در توسعه صنعت

 پارک‌های علمی و فناوری

پارکهای علمی و فناوری در جهان قدمتی ۵۰ ساله دارد و اکثر دانشگاههای معتبر دنیا برای ارتباط با صنعت به سراغ این پارکها رفته اند. چراکه فعالیت انجام شده از نوع تحقیق و توسعه(RD) بوده و ارتباط نزدیکی را با شرکتها بوجود می آورد. در این مسیر « پارک پژوهشی مثلثی» کارولینای شمالی در آمریکا و « پارک علمی کمبریج» و « هریوت وات» در انگلستان پیش قدم بودند. امروز پس از گذشت ۵ دهه بیش از ۸۰۰ پارک علمی، تحقیقاتی و فناوری در بیش از ۵۵ کشور دنیا فعالیت می کنند که اکثر آنها توسط دانشگاهها پایه گذاری شده یا وابسته به آنها می باشند. در ایران نیز مدتی است به پارکهای علمی توجه بیشتری شده است بطوریکه اکنون حدود ۸ پارک علمی و فناوری و ۲۸ مرکز رشد در استانهای مختلف به ثبت رسیده اند. که البته برای پیدا کردن جایگاه واقعی خود به زمان بیشتری نیاز دارند.