دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ,علمی، پژوهشی و فناوری

پایگاه خبری علم و فناوری استان سمنان گزارش می‌دهد:

راز ماه خونین/ از افسانه‌های باستان تا کشفیات علمی امروز

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری :امشب، آسمان میزبان یکی از باشکوه‌ترین نمایش‌های کیهانی است: ماه‌گرفتگی کامل. پدیده‌ای که نه‌تنها چشم‌ها را خیره می‌کند، بلکه ذهن‌ها را پر از پرسش می‌سازد. چرا ماه به رنگ سرخ درمی‌آید؟ آیا این همان «ماه خونین» است که در افسانه‌ها آمده؟ و آیا خسوف می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات طبیعی یا رفتاری باشد؟

در گفت‌وگوی اختصاصی پایگاه خبری علم و فناوری استان سمنان با دکتر کامیابی، استاد گروه جغرافیای دانشگاه آزاد اسلامی، به مهم‌ترین و هیجان‌انگیزترین محورهای علمی و فرهنگی این پدیده پرداخته‌ایم؛ از علت علمی رنگ سرخ ماه و ایمنی تماشای خسوف گرفته تا نقش آن در تاریخ علم و تأثیر احتمالی بر انسان و حیوانات.

اگر امشب به آسمان نگاه می‌کنید، این گفت و گو را بخوانید تا بدانید پشت آن ماه سرخ‌رنگ چه داستان‌هایی نهفته است...

ماه‌گرفتگی چیست و چرا فقط در شب‌های ماه کامل رخ می‌دهد؟ توضیح ساده‌ای از مکانیزم خسوف و دلیل نادر بودن آن در هر ماه.

ماه گرفتگی یا خسوف کامل ماه گرفتگی کامل زمانی اتفاق می‌افتد که زمین درست در وسط خورشید و ماه قرار گرفته و سایه کاملی را روی ماه ایجاد کند؛ قطر ظاهری ماه و خورشيد در آسمان ۵/۰ درجه قوسی (تقریبا به اندازه پهنای انگشت اشاره) است و از دید ناظر زمینی به یک اندازه دیده می‌شوند. خسوف زمانی رخ می‌دهد که زمین بین خورشید و ماه قرار گرفته و سایه مخروطی زمین روی ماه ‌بیفتد. این پدیده تنها هنگامی اتفاق می‌افتد که ماه کامل باشد؛ یعنی وقتی که نور خورشید ماه را کاملا روشن کرده است.

چرا ماه در زمان گرفتگی به رنگ قرمز دیده می‌شود؟ آیا واقعاً «ماه خونین» است؟

ماه‌گرفتگی کامل یا «خسوف کامل» زمانی اتفاق می‌افتد که زمین به طور کامل بین خورشید و ماه قرار می‌گیرد و سایه‌اش بر روی ماه می‌افتد. در این حالت، نور خورشید توسط جو زمین پراکنده می‌شود و بیشتر نور آبی و سبز جذب می‌شود، در نتیجه نور قرمز (که امواج بلندتری دارد) به ماه می‌رسد و آن را به رنگ سرخ درمی‌آورد. این پدیده به‌عنوان «ماه خونین» هم شناخته می‌شود.

آیا تماشای ماه‌گرفتگی با چشم غیرمسلح خطر دارد؟

بسیاری از مردم از این پدیده طبیعی می ترسند و این سؤال را می پرسند که آیا تماشای آن خطرناک است یا خیر. پاسخ کوتاه و علمی به این پرسش، یک «خیر» قاطع است. ماه گرفتگی، برخلاف خورشید گرفتگی که می تواند به چشم آسیب برساند، کاملاً بی خطر است و هیچ ریسک فیزیکی برای انسان ندارد.

آیا ماه‌گرفتگی بر سلامت انسان یا رفتار حیوانات تأثیر دارد؟

ماهِ‌گرفتگی معمولاً به عنوان یک پدیده طبیعی در نظر گرفته می‌شود و تأثیر مستقیم آن بر سلامت انسان و رفتار حیوانات هنوز به طور قطعی تایید نشده است. بعضی از فرهنگ‌ها اعتقاد دارند که ماه‌گرفتگی می‌تواند بر رفتار یا خلق و خوی افراد تأثیر بگذارد، اما مدارک علمی قوی‌تری برای این موضوع وجود ندارد.

آیا ماه‌گرفتگی نشانه‌ای از تغییرات اقلیمی یا رویدادهای خاص نجومی است؟

ماه‌گرفتگی خود نشانه‌ای از تغییرات اقلیمی نیست، بلکه یک پدیده طبیعی است که زمانی رخ می‌دهد که زمین بین خورشید و ماه قرار می‌گیرد و سایه زمین بر روی ماه می‌افتد. این رویدادها به تقویم نجومی مربوط می‌شوند و به طور طبیعی اتفاق می‌افتند. اما تغییرات اقلیمی معمولاً به عوامل انسانی و طبیعی طولانی‌مدت مرتبط هستند.

ماه‌گرفتگی کامل همیشه با رنگ سرخ ماه همراه است؛ اما واقعاً پشت این پدیده‌ی خیره‌کننده چه اتفاق علمی‌ای رخ می‌دهد؟

در واقع دلیل این رنگ قرمز این است که ماه با سنگ‌ها و صخره‌های تیره‌رنگی پوشیده شده است که شبانگاه نور خورشید را منعکس می‌کنند. هنگام ماه‌گرفتگی، زمین بین نور خورشید و ماه قرار می‌گیرد و بدین ترتیب ماه‌گرفتگی رخ می‌دهد.

در این وضعیت، تنها نوری که به سطح کره ماه می‌رسد و به سمت زمین منعکس می‌شود، نور کمی است که در اتمسفر زمین پخش شده و این امر علمی دلیل قرمز یا نارنجی به نظر رسیدن ماه هنگام خسوف است.

در تقویم نجومی، ماه‌گرفتگی‌ها چطور پیش‌بینی می‌شوند؟ و آیا امکان دارد در آینده این پدیده ناپدید شود یا تغییر شکل دهد؟

ماه‌گرفتگی‌ها به دلیل سایه زمین بر روی ماه رخ می‌دهند. برای پیش‌بینی این پدیده، علم نجوم از اطلاعاتی مانند موقعیت زمین، ماه، و خورشید استفاده می‌کند. محاسبات دقیق نجومی به ما کمک می‌کنند تا زمان و مکان وقوع ماه‌گرفتگی‌ها را پیش‌بینی کنیم. در مورد تغییر یا ناپدید شدن پدیده ماه‌گرفتگی، بستگی به تغییرات کیهانی و موقعیت‌های مداری دارد. به طور کلی، این پدیده‌هایی که به علت جاذبه و چرخش سیارات و قمرها ایجاد می‌شوند، ناپدید نمی‌شوند، اما ممکن است تغییراتی در فراوانی یا نوع آن‌ها در آینده مشاهده شود.

از نگاه شما به‌عنوان کارشناس نجوم، ماه‌گرفتگی بیشتر فرصتی برای پژوهش است یا برای ارتباط دوباره مردم با آسمان شب؟

از نظر بنده، ماه‌گرفتگی هم به‌عنوان فرصتی برای پژوهش و هم به‌عنوان راهی برای برقراری ارتباط دوباره مردم با آسمان شب بسیار ارزشمند است. برای پژوهشگران، این رویدادهای نجومی می‌توانند اطلاعات مهمی درباره جو ماه و کیفیت نور ستاره‌ها ارائه دهند. از طرف دیگر، برای مردم عادی، مشاهده یک ماه‌گرفتگی می‌تواند باعث جلب توجه و شگفتی در مورد زیبایی‌های آسمان شود و افراد را به سمت مطالعه نجوم و جذب به ستاره‌ها ترغیب کند.

در تاریخ علم، ماه‌گرفتگی چه نقش‌هایی ایفا کرده؟ آیا می‌تونیم بگوییم این پدیده باعث کشف‌های بزرگی شده است؟

خورشید و ماه در دوران باستان توسط مردم پرستش می‌شدند؛ بنابراین زمانی که کسوف یا خسوف رخ می‌داد تصور می‌کردند دچار خشم خدایان قرار گرفته‌اند و خورشید و ماه توسط هیولاهای آسمانی بلعیده شده‌اند. بروز برخی اتفاق‌هایی مانند جنگ، قحطی، بیماری‌های واگیردار یا سقوط حکومت‌ها را نیز به کسوف و خسوف مرتبط می‌دانستند، اما با شناخت سازوکار منظومه شمسی، بشر دریافت که کسوف و خسوف پدیده‌های نجومی هستند که در سرنوشت انسان تاثیری ندارند.

ماه‌گرفتگی نقش‌های مهمی در تاریخ علم ایفا کرده است. یکی از این نقش‌ها، تأثیر بر درک انسان‌ها از حرکت اجرام آسمانی بود. وقتی ستاره‌شناسان مثل ارسطو و بطلمیوس مشاهدات دقیق‌تری از ماه‌گرفتگی‌ها انجام دادند، توانستند به نظریات مهمی درباره زمین و حرکت سیارات برسند. به‌علاوه، ماه‌گرفتگی‌ها به‌عنوان ابزاری برای سنجش فاصله‌ها و اندازه‌گیری زمان نیز استفاده شدند. برای نمونه، دانشمندانی مثل کیپلر و گالیله از ماه‌گرفتگی‌ها برای بهبود محاسبات خود درباره گردش سیارات استفاده کردند. بنابراین، بله، می‌توان گفت که ماه‌گرفتگی‌ها باعث کشف‌های بزرگی شده‌اند و به توسعه علم نجوم کمک کرده‌اند./ انتهای پیام 

خبرنگار: محدثه عباسی