روزه‌داری یکی از مهم‌ترین اعمال عبادی در ادیان مختلف، به‌ویژه در اسلام، است که نه‌تنها از منظر شرعی بلکه از لحاظ علمی و پزشکی نیز فواید بسیاری برای جسم و روح انسان دارد. این عبادت که از دیرباز در فرهنگ‌های مختلف مورد توجه بوده، امروزه نیز در پژوهش‌های علمی مورد بررسی قرار گرفته و اثرات آن بر سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی انسان اثبات شده است. در این گزارش تحقیقی، به بررسی فواید روزه بر سلامت جسم و روح بر اساس منابع معتبر بین‌المللی و ملی پرداخته و همچنین بایدها و نبایدهای روزه‌داری را تبیین خواهیم کرد.

۱. تأثیر روزه بر سلامت جسم

۱.۱. تنظیم متابولیسم و کاهش وزن

مطالعات نشان داده‌اند که روزه‌داری متناوب، که مشابه روزه در اسلام است، می‌تواند به تنظیم متابولیسم بدن و کاهش وزن کمک کند. بر اساس مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۹ در مجله‌ی New England Journal of Medicine منتشر شد، روزه‌داری متناوب باعث کاهش چربی‌های بدن، بهبود عملکرد انسولین و کنترل قند خون می‌شود.

۱.۲. کاهش خطر بیماری‌های قلبی و دیابت

تحقیقات دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۲۱ نشان داد که روزه‌داری سبب کاهش سطح کلسترول بد (LDL) و افزایش کلسترول خوب (HDL) در بدن می‌شود و از این طریق خطر بیماری‌های قلبی کاهش می‌یابد. همچنین، پژوهشی در Cell Metabolism بیان می‌کند که روزه‌داری باعث بهبود حساسیت به انسولین شده و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش می‌دهد.

۱.۳. سم‌زدایی و بازسازی سلولی

روزه‌داری باعث آغاز فرایند اتوفتوژی (Autophagy) می‌شود که در آن بدن سلول‌های آسیب‌دیده و زائد را از بین برده و سلول‌های جدید و سالم تولید می‌کند. این کشف که توسط دکتر یوشینوری اوسومی، برنده جایزه نوبل پزشکی ۲۰۱۶، مطرح شد، نشان می‌دهد که روزه‌داری به پاکسازی بدن از سلول‌های معیوب و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند (Ohsumi, 2016, Nobel Prize Lecture).

۱.۴. افزایش طول عمر

مطالعات انجام‌شده روی حیوانات و انسان‌ها نشان داده است که محدودیت‌های غذایی مانند روزه‌داری می‌تواند موجب افزایش طول عمر شود. پژوهشی در Nature Communications (2020) نشان داد که روزه‌داری روند پیری را کند کرده و سلامت سلولی را بهبود می‌بخشد.

. تأثیر روزه بر سلامت روان و روح

۲.۱. کاهش استرس و اضطراب

مطالعات نشان داده‌اند که روزه‌داری باعث کاهش سطح هورمون کورتیزول، که عامل استرس است، در بدن می‌شود. تحقیق منتشرشده در Journal of Behavioral Medicine نشان می‌دهد که روزه‌داری می‌تواند اضطراب را کاهش داده و باعث افزایش آرامش روانی شود.

۲.۲. افزایش تمرکز و هوشیاری ذهنی

روزه گرفتن باعث افزایش تولید پروتئین‌های مغزی مانند BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor) می‌شود که نقش مهمی در حافظه، یادگیری و پیشگیری از بیماری آلزایمر دارد. مقاله‌ای در Nature Neuroscience (2021) نشان می‌دهد که روزه‌داری متناوب، عملکرد مغز را بهبود می‌بخشد و از زوال شناختی جلوگیری می‌کند.

۲.۳. تقویت اراده و خودکنترلی

روزه‌داری یک تمرین عملی برای تقویت اراده، صبر و کنترل نفس است. از نظر روان‌شناختی، محرومیت از غذا و کنترل امیال جسمانی باعث تقویت قدرت اراده می‌شود.

۲.۴. تأثیر معنوی و تقویت ارتباط با خدا

از دیدگاه دینی، روزه نه‌تنها یک تمرین جسمانی، بلکه راهی برای پالایش روح و نزدیکی بیشتر به خداوند است. قرآن کریم می‌فرماید:
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ" (بقره: ۱۸۳).
این آیه نشان می‌دهد که هدف اصلی روزه‌داری، تقویت تقوا و رشد معنوی است.

۳. بایدها و نبایدهای روزه‌داری

مهندس کلیج، مدیرگروه تغذیه مرکز بهداشت چهارمحال و بختیاری، در گفت‌وگو با خبرنگار علم و فناوری در شهرکرد، توصیه‌های تغذیه‌ای ویژه‌ای برای ماه مبارک رمضان ارائه داد و بر اهمیت مصرف کامل وعده سحری تأکید کرد.

وی با اشاره به اینکه روزه‌داران باید در سحری از تمامی گروه‌های غذایی بهره ببرند، افزود: "برای پیشگیری از احساس تشنگی در طول روز، مصرف یک واحد میوه در وعده سحر توصیه می‌شود."

کلیج در ادامه به نقش نوشیدنی‌های طبیعی در کاهش تشنگی اشاره کرد و گفت: "مصرف شربت‌های رقیق مانند خاکشیر و تخم شربتی می‌تواند روزه‌داران را در طول روز کمتر دچار عطش کند."

وی همچنین بر لزوم گنجاندن سبزیجات در وعده افطار برای پیشگیری از مشکلات گوارشی، از جمله یبوست، تأکید کرد و گفت: "بهتر است روزه‌داران افطار خود را با نوشیدنی گرم آغاز کنند تا سیستم گوارشی‌شان به آرامی فعالیت خود را از سر بگیرد."

محدودیت مصرف شیرینی‌جات و چربی‌ها در رمضان
مدیرگروه تغذیه مرکز بهداشت چهارمحال و بختیاری در پایان خاطرنشان کرد: "برای حفظ سلامتی در این ایام، تمامی گروه‌های سنی باید مصرف شیرینی‌جات، قندها و چربی‌های مضر را به حداقل برسانند."

روزه‌داری علاوه بر اینکه یک عبادت الهی و راهی برای رشد معنوی است، از منظر علمی و پزشکی نیز فواید بسیاری دارد. تحقیقات بین‌المللی نشان داده‌اند که روزه به کاهش وزن، بهبود متابولیسم، افزایش طول عمر، بهبود عملکرد مغز و کاهش استرس کمک می‌کند. همچنین، روزه‌داری باعث تقویت اراده و ایجاد سبک زندگی سالم‌تر می‌شود. در کنار این فواید، رعایت اصول تغذیه‌ای و بهداشتی در طول ماه رمضان ضروری است تا روزه‌داری تأثیرات مثبت خود را به‌درستی بر جسم و روح انسان بگذارد.

این گزارش بر اساس منابع علمی معتبر بین‌المللی و ملی تهیه شده و نشان می‌دهد که روزه‌داری نه‌تنها یک واجب دینی، بلکه یک نسخه طبیعی برای سلامتی و رشد فردی است.

انتهای پیام/

گزارش نویس : محمد حیدری