دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ,علمی، پژوهشی و فناوری

ابتکار راهبردی دانشگاه اصفهان برای توسعه متوازن کشور: از قلب ایران تا سواحل مکران

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری از اصفهان: توسعه متوازن و پایدار، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کشور در دهه‌های اخیر بوده است. در این میان، استان اصفهان به عنوان یکی از قطب‌های صنعتی و فرهنگی کشور، علی‌رغم برخورداری از زیرساخت‌های گسترده و ظرفیت‌های چشمگیر، با چالش‌های متعددی در حوزه‌های زیست‌محیطی و اقتصادی مواجه است. توسعه صنعتی فشرده در مناطق مرکزی ایران، پیامدهای نامطلوبی همچون آلودگی هوا، کمبود منابع آبی و فرونشست زمین را به همراه داشته است. این در حالی است که سواحل جنوبی کشور، به‌ویژه منطقه استراتژیک مکران، با وجود موقعیت ممتاز جغرافیایی و پتانسیل‌های فراوان در زمینه‌های مختلف نظیر گردشگری دریایی، شیلات و حمل و نقل بین‌المللی، هنوز به جایگاه شایسته خود در توسعه ملی دست نیافته و کمتر مورد توجه واقع شده است.

از طرف دیگر، ایجاد پیوند میان مناطق مرکزی و سواحل جنوبی کشور می‌تواند ضمن کمک به حل چالش‌های توسعه‌ای استان اصفهان، به بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های سواحل جنوبی و توسعه متوازن کشور منجر شود. در این میان، کارگروه توسعه دریامحور اندیشکده حکمرانی و سیاستگذاری دانشگاه اصفهان با درک اهمیت توسعه متوازن منطقه‌ای و لزوم بهره‌برداری از ظرفیت‌های بالقوه سواحل جنوبی، طی یک ابتکار راهبردی، طرح جامعی را با عنوان «تحلیل فرصت‌های سرمایه‌گذاری استان اصفهان در سواحل مکران» با همکاری شرکت رویش نوین نصیر ایرانیان، برای شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های همکاری میان این دو منطقه آغاز کرده است. این طرح که با شناسایی ۲۲۵ فرصت توسعه‌ای همراه بوده، می‌تواند نقطه عطفی در مسیر توسعه پایدار و متوازن کشور باشد.

در همین راستا با دکتر محمدرضا حیدری، مسئول کارگروه توسعه دریامحور اندیشکده حکمرانی و سیاستگذاری دانشگاه اصفهان و عضو هیات علمی گروه اقتصاد و مدیر برنامه، بودجه، تشکیلات و تحول اداری این دانشگاه، گفت‌وگویی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:

چه چالش‌های اساسی مسیر توسعه استان اصفهان را با مشکل مواجه کرده است و این چالش‌ها چه تأثیری بر آینده این استان خواهند داشت؟

حیدری:  استان اصفهان، علی‌رغم برخورداری از ظرفیت‌های گسترده صنعتی و تاریخی، امروزه با چالش‌های پیچیده روبرو است که حل آنها فراتر از توانمندی‌های درون استانی است. مهم‌ترین چالش این استان در حوزه صنعت و محیط زیست نمود پیدا کرده است، جایی که توسعه بی‌رویه صنایع، به‌ویژه صنایع سنگین و آلاینده، مشکلات زیست‌محیطی جدی را به همراه داشته است. این مسئله با ناترازی انرژی گره خورده و ابعاد گسترده‌تری را در استان اصفهان به خود گرفته است.

بحران منابع طبیعی، به‌ویژه بحران آب و پدیده فرونشست زمین، تهدیدی جدی برای پایداری استان محسوب می‌شود. همزمان، آلودگی هوا به‌عنوان یکی دیگر از معضلات زیست‌محیطی، کیفیت زندگی شهروندان را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. در بعد شهری و اجتماعی نیز، رشد سریع شهرنشینی و گسترش حاشیه‌نشینی منجر به افزایش آسیب‌های اجتماعی شده که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق برای مدیریت و کنترل پیامدهای آن است.

از منظر اقتصادی و سرمایه‌گذاری، وضعیت استان نگران‌کننده است. رتبه بیست و ششم در امنیت سرمایه‌گذاری، رتبه حدود سی‌ام در سرمایه اجتماعی و رتبه پانزدهم در محیط کسب و کار، نشان‌دهنده چالش‌های جدی در این حوزه است. مهم‌تر از همه، عدم تناسب میان تولید ارزش افزوده صنعتی و گردش مالی در استان است؛ در حالی که اصفهان ۱۰ درصد از ارزش افزوده بخش صنعت کشور را تولید می‌کند، تنها ۳.۹ درصد از ارزش افزوده بخش مالی اقتصاد را به خود اختصاص داده است. این ناهماهنگی می‌تواند به خروج سرمایه از استان و کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در آینده منجر شود.

وجود پروژه‌های مهم و زیرساختی نیمه‌تمام، مانند قطار سریع‌السیر، نیز از دیگر چالش‌های توسعه‌ای استان است که نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری جدی است. مجموعه این چالش‌ها نشان می‌دهد که توسعه استان اصفهان نیازمند رویکردی جامع و فراگیر است که علاوه بر ظرفیت‌های درون استانی، از حمایت‌های ملی نیز برخوردار باشد.

چرا استان اصفهان به عنوان یکی از قطب‌های صنعتی کشور با مشکلات ساختاری مواجه است؟

حیدری: اصفهان، به عنوان یکی از قطب‌های مهم صنعتی و اقتصادی ایران، با چالش‌های جدی در زمینه توسعه متوازن مواجه است. علی‌رغم اینکه این استان دومین مالیات‌دهنده کشور محسوب می‌شود، از نظر دریافت اعتبارات ملی برای طرح‌های عمرانی در جایگاه بیست و ششم قرار دارد. این وضعیت زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم حدود ۶۰ درصد از گردش مالی استان به خارج از آن، به‌ویژه تهران، منتقل می‌شود.

توسعه صنعتی در این استان به شکلی نامتوازن و کاریکاتوری انجام شده است که با پیشینه غنی تمدنی و تاریخی آن همخوانی ندارد. این عدم توازن در حالی رخ داده که استان از ظرفیت‌های قابل توجهی در زمینه‌های فرهنگ، هنر، علم و فناوری، دین و مذهب، و گردشگری برخوردار است. متأسفانه، این توسعه بدون در نظر گرفتن زیرساخت‌های اجتماعی و نرم موجود شکل گرفته است.

نمونه بارز این توسعه نامتوازن را می‌توان در صنعت فولاد مشاهده کرد. علی‌رغم نیاز این صنعت به منابع آبی فراوان و انرژی بالا، و همچنین آلایندگی قابل توجه آن، به جای استقرار در مناطق ساحلی، در اصفهان توسعه یافته است. در طول ۴۰-۵۰ سال گذشته، حدود نیمی از فولاد کشور در این استان تولید می‌شود، در حالی که مواد اولیه مورد نیاز این صنعت در استان موجود نیست.

مشکل تأمین انرژی نیز یکی دیگر از چالش‌های جدی استان است. در حال حاضر، ظرفیت تولید برق استان ۴۵۰۰ مگاوات است، در حالی که مصرف آن به حدود ۸۰۰۰ مگاوات می‌رسد. این شکاف قابل توجه بین تولید و مصرف انرژی، نشان‌دهنده عمق مشکلات ساختاری در توسعه صنعتی استان اصفهان است.

چگونه می‌توان از ظرفیت‌های استراتژیک سواحل جنوبی ایران، به‌ویژه سواحل مکران، برای توسعه اقتصادی و رفع اضطرارها بهره برد؟

حیدری: استان اصفهان، علی‌رغم مواجهه با چالش‌های عدم توازن که حل آن‌ها فراتر از چارچوب داخلی استان است، از ظرفیت‌ها و مزیت‌های قابل توجهی برخوردار است که آن را به یکی از استان‌های پیشرو کشور تبدیل کرده است. در حوزه صنعت فولاد، این استان با بهره‌مندی از نیروی انسانی متخصص، دانش فنی گسترده و شرکت‌های توانمند، قادر به انجام طیف وسیعی از فعالیت‌ها در زنجیره ارزش فولاد از جمله تأمین قطعات و ارائه خدمات مشاوره‌ای و آموزشی است. علاوه بر صنعت فولاد، اصفهان در صنایع دیگری همچون سنگ، مصالح ساختمانی و نساجی نیز از توانمندی‌های چشمگیری برخوردار است و به عنوان یکی از قطب‌های اصلی پارک‌های علم و فناوری کشور شناخته می‌شود. با داشتن بیش از ۹۵۰۰ واحد صنعتی، این استان به عنوان اولین استان صنعتی کشور مطرح است و تنوع صنایع، خدمات فنی و مهندسی پیشرفته، و حضور شرکت‌های دانش‌بنیان متعدد، آن را به یکی از قطب‌های مهم صنعتی و فناوری کشور تبدیل کرده است.

کشور ما با برخورداری از بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مرز دریایی، از موقعیت استراتژیک بی‌نظیری برخوردار است که بخش عمده آن در جنوب کشور و در امتداد خلیج فارس و دریای عمان واقع شده و به اقیانوس هند راه دارد. این مناطق جنوبی، علاوه بر ظرفیت‌های عظیم اقتصادی و جغرافیایی، از پیشینه تاریخی غنی نیز برخوردارند. با این حال، در منطقه سواحل مکران - که از تنگه هرمز تا خلیج گواتر در مرز پاکستان امتداد می‌یابد - شاهد یک غفلت تاریخی و راهبردی بوده‌ایم. این بی‌توجهی به‌ویژه در مناطق شرقی هرمزگان تا سیستان و بلوچستان مشهودتر است. در شرایط کنونی که کشور با ترکیبی از ظرفیت‌ها و اضطرارها روبرو است، منطق حکم می‌کند که از این ظرفیت‌های بالقوه برای رفع اضطرارها استفاده کنیم. یکی از راهکارهای مؤثر در این زمینه، برون‌سپاری بخشی از سرمایه‌گذاری‌ها و فرایندها به نقاط مختلف کشور، به‌ویژه در حوزه‌های تولید و سرمایه‌گذاری است که می‌تواند در سطح فرا استانی و ملی گسترش یابد.

چگونه غفلت تاریخی از ظرفیت‌های دریایی و تصمیمات راهبردی نامتوازن به شکاف‌های توسعه‌ای در ایران منجر شده است؟

حیدری: در طول تاریخ، غفلت راهبردی ایران از ظرفیت‌های عظیم تمدنی و اقتصادی دریا، همراه با چالش‌های جغرافیایی و کمبود زیرساخت‌های نرم و سخت، منجر به ایجاد شکاف‌های عمیق توسعه‌ای در کشور شده است. این نابرابری را می‌توان در مقیاس خرد و کلان مشاهده کرد؛ برای مثال، در شهر اصفهان، تفاوت چشمگیر میان محله مرداویج با اکوسیستم اقتصادی مناسب‌تر، مدارس بهتر و شهرسازی اصولی‌تر، در مقایسه با محله زینبیه که به تدریج از مسیر توسعه عقب مانده، نمونه‌ای از این شکاف در سطح شهری است. در مقیاس ملی نیز، این الگوی نابرابری بین مناطق مرکزی به سمت شمال و شمال غرب از یک سو، و مناطق شرقی به سمت جنوب شرق از سوی دیگر، طی ۴۰ تا ۵۰ سال گذشته عمیق‌تر شده است. تصمیمات راهبردی مانند استقرار فولاد مبارکه در اصفهان در دهه ۶۰ به دلایل امنیتی ناشی از جنگ تحمیلی، اگرچه در زمان خود توجیه‌پذیر بود، اما به تشدید این نابرابری‌ها دامن زد و باعث شد توسعه زیرساخت‌ها و آموزش در مناطق جنوبی کشور به دلیل کمبود جمعیت و فاصله زیاد، مورد غفلت قرار گیرد. این روند فزاینده نابرابری‌های منطقه‌ای، نیازمند توجه و برنامه‌ریزی جدی برای ایجاد توازن در توسعه کشور است.

چرا علی‌رغم پیش‌بینی‌های گذشته و وجود ظرفیت‌های اقتصادی گسترده، سواحل جنوبی ایران هنوز به توسعه مطلوب نرسیده‌اند؟

حیدری: یکی از چالش‌های مهم در توسعه سواحل جنوبی ایران، عدم تحقق پیش‌بینی‌های جمعیتی و اقتصادی است. گروه مطالعاتی ستیران در سال ۱۳۵۳ پیش‌بینی کرده بود که از جمعیت ۵۰ میلیونی ایران در سال ۱۳۷۸، باید ۲۵ میلیون نفر در مناطق ساحلی سکونت داشته باشند. اما واقعیت امروز بسیار متفاوت است، به طوری که کل جمعیت ساکن در نوار ساحلی جنوب کشور از بندرعباس تا مرز پاکستان، شامل شهرهایی چون میناب، سیریک، جاسک، لیردف، زرآباد، کنارک، چابهار و دشتیاری، حتی به یک میلیون نفر هم نمی‌رسد. این در حالی است که این مناطق از ظرفیت‌های اقتصادی چشمگیری در زمینه‌های مختلف از جمله گردشگری دریایی، صنعت شیلات و آبزیان، و ترانزیت بین‌المللی برخوردارند. نمونه موفق این پتانسیل را می‌توان در بندر فجیره امارات متحده عربی مشاهده کرد که تنها از طریق ارائه خدمات لجستیک کشتیرانی، سالانه ۲۰ میلیارد دلار درآمد کسب می‌کند. جزیره قشم نیز با قابلیت ارائه حدود ۲۷ نوع خدمات مختلف کشتیرانی، از ظرفیت مشابهی برخوردار است، اما متأسفانه این پتانسیل‌های اقتصادی هنوز به درستی مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند.

چرا توسعه و بهره‌برداری از سواحل مکران از اهمیت استراتژیک برای منافع ملی ایران برخوردار است؟

حیدری: بر اساس مطالعات و بررسی‌های گسترده‌ای که در طول بیش از یک سال گذشته انجام شده است، سواحل مکران از پتانسیل‌های بی‌نظیر و اهمیت استراتژیک ویژه‌ای برای منافع ملی کشور برخوردار است. این منطقه با برخورداری از سه مزیت کلیدی شامل پیشینه تاریخی غنی، ظرفیت‌های منحصر به فرد ساحلی و شرایط اقلیمی مدیترانه‌ای، فرصت‌های بی‌شماری را برای توسعه اقتصادی کشور فراهم می‌آورد. به عنوان نمونه‌ای از این پتانسیل‌ها، می‌توان به امکان کشت محصولات گرمسیری مانند موز، آناناس و انبه اشاره کرد که در حال حاضر سالانه صدها میلیون دلار صرف واردات آنها می‌شود. این طرح که از منظر آمایش سرزمینی نیز حائز اهمیت است، می‌تواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی و کشاورزی منطقه ایفا کند و به عنوان یک جریان خبری مهم در رسانه‌ها مطرح شود. اهمیت این موضوع فراتر از جنبه‌های شخصی بوده و مستقیماً با منافع ملی و توسعه پایدار کشور در ارتباط است.

چگونه طرح گسترش ظرفیت‌های رسانه‌ای استان اصفهان در راستای توسعه سرمایه‌گذاری در سواحل مکران شکل گرفته است؟

حیدری: در راستای گسترش ظرفیت‌های رسانه‌ای استان اصفهان، رویکرد جدیدی برای پیگیری مسائل استان فراتر از مرزهای آن شکل گرفته است. این موضوع، که مورد تأکید استاندار اصفهان نیز بوده، به‌ویژه در شرایط اضطراری اهمیت خود را نشان داده است. این مسئله را می‌توان از دو منظر بررسی کرد: از یک سو چالش‌های موجود و از سوی دیگر ظرفیت‌های بالقوه‌ای که تاکنون مغفول مانده است. در همین راستا، توجه مسئولان به منطقه سواحل مکران در دریای عمان جلب شده است، منطقه‌ای که دارای ظرفیت‌های پنهان قابل توجهی است. بر این اساس، طرحی تحت عنوان «تحلیل فرصت‌های سرمایه‌گذاری استان اصفهان در سواحل مکران» از دی ماه سال گذشته آغاز شده و اکنون پس از یک سال کار متمرکز، به دنبال شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در منطقه سواحل مکران است تا از این طریق به توسعه اقتصادی استان اصفهان کمک شود.

چه روش‌ها و مراحلی برای انجام مطالعه جامع توسعه‌ای سواحل مکران به کار گرفته شد؟

حیدری: این پژوهش جامع در خصوص سواحل مکران طی چند مرحله اساسی انجام شد. در گام نخست، مطالعات اسنادی گسترده‌ای صورت گرفت که محور اصلی آن، بررسی مجموعه ۶۸ جلدی دکتر شریف‌زادگان از دانشگاه شهید بهشتی بود که در سال ۹۸ تدوین شده بود. علاوه بر این منبع ارزشمند، کتب، مقالات و گزارش‌های متعدد دیگری نیز مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار گرفت.

در مرحله دوم، پژوهش وارد فاز میدانی شد و دو تیم تحقیقاتی تشکیل گردید که مسئولیت پیمایش منطقه از بندرعباس تا مرز پاکستان را بر عهده گرفتند. در این مرحله، حدود ۱۵۰ مصاحبه با چهار گروه اصلی شامل مدیران، کارآفرینان، خبرگان و کنشگران اجتماعی از نقاط مختلف کشور از جمله اصفهان، سواحل و تهران انجام شد. برنامه کاری تیم‌های تحقیقاتی بسیار فشرده بود؛ به عنوان نمونه، در روز ۱۴ خرداد، تیم تحقیق جلسات متعددی را در نقاط مختلف برگزار کرد.

بخش مهم دیگری از پژوهش، بازدیدهای میدانی از مراکز مختلف تولیدی و صنعتی منطقه بود که شامل کشت و صنعت‌ها، مزارع پرورش میگو، مراکز صید فراساحلی، پروژه‌های پرورش ماهی در قفس، پتروشیمی مکران و فولاد مکران می‌شد. همچنین مصاحبه‌های تخصصی با خبرگان و متخصصان حوزه سواحل در تهران و سیستان و بلوچستان، از جمله منطقه دلگان، انجام گرفت. رویکرد اصلی این پژوهش، تأکید بر مطالعات میدانی و حضور مستقیم در محل پروژه‌ها به جای انجام مصاحبه‌های صرفاً اداری بود. این رویکرد عملگرایانه نه تنها به راستی‌آزمایی یافته‌های تحقیق کمک کرد، بلکه امکان شناسایی دقیق ۲۲۵ فرصت توسعه را فراهم آورد و اطمینان از قابلیت اجرایی ایده‌ها و پیشنهادات را تضمین نمود.

رویکرد و استراتژی اصلی برای توسعه پایدار منطقه‌ای با تأکید بر ظرفیت‌های سواحل چیست؟

حیدری: استراتژی‌های ما بر پایه مفاهیم کلیدی همچون تکمیل زنجیره ارزش و رفع نیازهای ضروری شکل گرفته است. در این راستا، بهره‌برداری از ظرفیت‌های صادراتی منطقه در اولویت قرار دارد، به طوری که می‌توان بخشی از فرآیند تولید را در منطقه آزاد چابهار انجام داد یا برخی نیازهای وارداتی را در سواحل آماده‌سازی و سپس به استان منتقل کرد. این رویکرد صرفاً یک نگاه علمی و دانشگاهی نیست، بلکه با نگرشی اعتقادی و عمیق به مفهوم توسعه استان، سواحل و کشور می‌نگریم و هدف ما تبدیل این دیدگاه به یک جریان و گفتمان نوین در حوزه توسعه و ظرفیت‌های سواحل است.

در این مسیر، ضروری است از رفتارهای سطحی و کوتاه‌مدت که اصطلاحاً «زرنگ‌بازی» نامیده می‌شود، فاصله گرفته و به جای آن با درایت، کیاست و نگرش راهبردی عمل کنیم. چنین رویکردی که مبتنی بر نگاه انسانی، بلندمدت، جامع و متکی بر توسعه متوازن و عدالت فضایی است، می‌تواند به تحول اساسی در نحوه اجرای پروژه‌ها منجر شود و زمینه‌ساز توسعه‌ای پایدار و همه‌جانبه در منطقه باشد.

رویداد مکران چیست و چه اهمیت استراتژیکی در توسعه منطقه‌ای و ملی دارد؟

حیدری: رویداد «مکران» طرحی جامع و استراتژیک است که با هدف توسعه و پیشرفت منطقه‌ای طراحی شده و قرار است با صلاحدید مسئولین در زمان مناسب اجرایی شود. این پروژه که می‌تواند منافع گسترده‌ای برای تمام ذینفعان از جمله دانشگاه اصفهان، شهر اصفهان و تمام اقشار مردم از مرکز شهر تا مناطق حاشیه‌نشین و محله زینبیه داشته باشد، در نهایت به توسعه کل کشور کمک خواهد کرد. یکی از مهمترین جنبه‌های این طرح، بهره‌برداری از ظرفیت‌های عظیم دریایی و سواحل جنوبی کشور است که برخلاف دریای خزر در شمال، مستقیماً به آب‌های آزاد اقیانوسی متصل هستند.

از منظر ژئوپلیتیک و استراتژیک، موقعیت دریایی ایران در جنوب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا هشت کشور در شمال ایران به آب‌های آزاد دسترسی ندارند. اهمیت این موقعیت استراتژیک را می‌توان در نمونه‌های تاریخی نیز مشاهده کرد؛ چنانکه پتر کبیر، پادشاه روسیه، همواره آرزوی دستیابی به آب‌های گرم خلیج فارس را در سر می‌پروراند و بخشی از تجاوزات تاریخی روسیه به خاک ایران نیز با همین هدف صورت می‌گرفت. این واقعیت تاریخی، گواهی بر اهمیت راهبردی موقعیت دریایی ایران در منطقه است.

چگونه ایران می‌تواند از ظرفیت‌های ترانزیتی و کشاورزی منطقه جنوب کشور، به‌ویژه منطقه مکران، در راستای توسعه اقتصادی بهره‌برداری کند؟

حیدری: ایران با برخورداری از موقعیت استراتژیک منحصر به فرد خود، ظرفیت‌های قابل توجهی در حوزه ترانزیت دارد. در منطقه، مسائل مربوط به کریدورهای ترانزیتی یکی از چالش‌های مهم به شمار می‌رود که کشورهایی همچون ترکیه و رژیم صهیونیستی نیز در این زمینه فعالیت گسترده‌ای دارند. برای بررسی این موضوع راهبردی و یافتن راهکارهای مناسب، نشستی گسترده با حضور ۱۵۰ نفر از ذینفعان در دانشگاه اصفهان- سالن شهید بهشتی دانشگاه علوم پزشکی- برگزار شد.

این نشست با حضور طیف متنوعی از نمایندگان بخش‌های مختلف از جمله منطقه آزاد چابهار، شرکت‌های فعال در میناب، اندیشکده‌های تهران، شهرک تحقیقاتی، اتاق بازرگانی، دانشگاه‌ها، استانداری، کارآفرینان و نهادهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی برگزار شد. شرکت‌کنندگان در نقش‌های متنوع حکمرانی، کنشگری، تأمین مالی و مشاوره تخصصی به ارائه دیدگاه‌ها و راهکارهای خود پرداختند. برنامه نشست شامل یک پنل عمومی و سه پنل تخصصی بود که در آن‌ها موضوعات مهمی همچون خدمات فنی-مهندسی، کشاورزی، شیلات و تجارت بین‌الملل مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در راستای تداوم این تلاش‌ها، کانالی برای ادامه ارتباط و تبادل نظر ایجاد شد تا موضوع توسعه منطقه مکران و ارتباط آن با اصفهان، با رویکرد «توسعه دریامحور» مورد بررسی قرار گیرد. همچنین تصمیم گرفته شد رویدادهای تخصصی در حوزه‌های مختلف برگزار شود. یکی از این رویدادها در اوایل آذر ماه به موضوع کشت گلخانه‌ای اختصاص یافت که در آن به مقایسه هزینه‌های تولید در شمال و جنوب کشور پرداخته شد.

نکته قابل توجه این است که در شمال کشور برای گرم کردن یک گلخانه، هزینه‌ای معادل هفتاد میلیارد تومان صرف گاز می‌شود تا محصولی به ارزش ۶ میلیارد تومان تولید شود، در حالی که مناطق جنوبی به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب و دمای بین ۲۰ تا ۳۰ درجه، نیازی به مصرف گاز برای گرم کردن گلخانه‌ها ندارند. این مزیت طبیعی باعث شده است که شرکت‌های فناور از استان مرکزی و تهران در زمینه کشاورزی نوین در منطقه میناب فعال شوند و از ظرفیت‌های متنوع منطقه از بندرعباس تا خلیج فارس در توسعه کشاورزی مدرن بهره‌برداری کنند.

چه ظرفیت‌ها و چالش‌های توسعه‌ای در منطقه مکران وجود دارد و چگونه می‌توان از این پتانسیل‌ها در جهت توسعه پایدار منطقه بهره برد؟

دکترحیدری: منطقه مکران با موقعیت استراتژیک خود در جنوب ایران، از ظرفیت‌های متنوع و قابل توجهی برخوردار است. این منطقه به دلیل نزدیکی به بندرعباس، از زیرساخت‌های نسبتاً مناسب و جمعیت انسانی قابل توجهی بهره‌مند است و در بخش‌هایی مانند زرآباد، که در فاصله ۱۲۰ کیلومتری کنارک قرار دارد، باغ‌های موز گسترده‌ای وجود دارد. در طرح توسعه مکران، منطقه چابهار عمدتاً به دلیل وجود بندر و امکانات حمل و نقل فرآورده‌های نفتی و گازی مورد توجه است، در حالی که میناب بیشتر در بخش کشاورزی فعالیت دارد. برخلاف سواحل شمالی کشور، این منطقه دارای صدها هزار هکتار زمین بکر است که پتانسیل توسعه را دو چندان می‌کند.

یکی از مهمترین چالش‌ها و در عین حال فرصت‌های این منطقه، مسئله منابع آبی است. پدیده طبیعی تبخیر آب از سطح دریای عمان و تشکیل ابرها که به فواصل ۳۰ تا ۸۰ کیلومتری حرکت کرده و در فلات مرکزی ایران می‌بارند، ظرفیت قابل توجهی برای تأمین آب منطقه محسوب می‌شود. متأسفانه در حال حاضر از این منابع آبی به درستی استفاده نمی‌شود و بیشتر آن به صورت سیلاب، خسارات زیادی به زیرساخت‌ها وارد کرده و نهایتاً به دریا می‌ریزد. برای بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت‌ها، ایجاد ارتباط بین بخش‌های مختلف اقتصادی مانند پیوند کشت پنبه با صنعت نساجی می‌تواند راهکار مؤثری برای توسعه پایدار منطقه باشد.

چه اقدامات و برنامه‌های توسعه‌ای برای ایجاد ارتباط و همکاری میان مناطق مرکزی و جنوبی ایران در حال انجام است؟

حیدری: در راستای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای، دانشگاه صنعتی طرح جامعی را برای ایجاد ارتباط میان شرکت‌های مجموعه همدانیان (شامل شرکت‌های نساجی، کشت و دام، و بازرگانی) با اکوسیستم پنبه در جنوب کشور ارائه کرده است. این طرح علاوه بر تأمین پنبه مورد نیاز صنایع نساجی، شامل پروژه‌های دیگری نظیر تولید علوفه و زراعت چوب اکالیپتوس برای تأمین نیاز صنعت چاپ و تحریر استان نیز می‌شود.

در تکمیل این برنامه‌های توسعه‌ای، تفاهم‌نامه‌های متعددی میان نهادهای مختلف از جمله دانشگاه اصفهان و منطقه آزاد چابهار، شهرک تحقیقاتی و پارک فناوری چابهار، و همچنین بین استانداری اصفهان و استانداری‌های دو استان ساحلی به امضا رسیده است. به منظور تسهیل این همکاری‌ها، برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی خط هوایی ترکیبی در مسیرهای مختلف مانند تبریز-اصفهان-چابهار، تهران-اصفهان-چابهار، یا اصفهان-بندرعباس-چابهار، مشروط به صرفه اقتصادی، در دست اقدام است و طراحی تورهای تجاری نیز به عنوان بخشی از این برنامه‌ها در نظر گرفته شده است.

چگونه می‌توان با استفاده از مفهوم شبکه‌سازی دهه هفتم، به توسعه سواحل کشور کمک کرد؟

حیدری: در دیدار نخبگان با رهبری، مفهوم شبکه‌سازی مطرح شد که می‌تواند به عنوان راهکاری برای توسعه سواحل کشور مورد استفاده قرار گیرد. در این راستا، گروه‌های جهادی می‌توانند در قالب یک اکوسیستم منسجم فعالیت کنند و به عنوان کانونی برای گردهمایی ذینفعان و افراد مرتبط عمل نمایند. با این حال، چالش اصلی در حال حاضر، فقدان زیرساخت‌های لازم از پایین به بالاست که نیازمند توجه ویژه است.

برای رفع این چالش، تقویت حلقه‌های میانی که در ادبیات رهبری نیز به آن اشاره شده، ضروری به نظر می‌رسد. پیشنهاد مشخص، ایجاد سه نقطه کانونی (فوکال پوینت) در سه نقطه ساحلی است که می‌توانند به عنوان مراکز پیشرفت منطقه‌ای عمل کنند. در این زمینه، کارگروه توسعه دریامحور اندیشکده حکمرانی و سیاستگذاری دانشگاه اصفهان با همکاری شرکت دانش‌بنیان «رویش نوین نصیر ایرانیان» در حوزه دانش و حکمرانی مشغول به فعالیت هستند تا این مهم را به سرانجام برسانند.

انتهای پیام/