علمی، پژوهشی و فناوری

اثرات منفی آلاینده‌ ها بر گرده افشانی گیاهان توسط حشرات گرده افشان

 فائز ه باقری عضو هیئت علمی بخش گیاه پزشکی دانشگاه شیراز در گفت و گو با خبرنگار علم و فناوری  در خصوص اثرات منفی آلاینده ها بر گرده افشانی گیاهان توسط حشرات اظهار داشت: گرده افشانی یکی از عوامل اصلی حفظ تنوع گیاهان بوده و این ارتباط بین گرده‌ افشان ها و گیاهان گلدار چیزی در حدود ۴۰۰ میلیون سال قدمت دارد.

وی ادامه داد: حشرات گرده ‌افشان‌ ها یکی از عوامل اصلی گرده افشانی در گیاهان هستند و شامل انواع زنبورهای گیاه خوار و گوشتخوار، مورچه ها، مگس ها ، روز پرک ها، شب‌ پره ها، سخت بال پوشان و بسیاری از انواع دیگر حشرات هستند.

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز افزود: متاسفانه بررسی روند جمعیت حشرات گرده ‌افشان‌ در منابع از سال ۱۹۵۵ تا ۲۰۱۹ نشانگر کاهش جمعیت آنها تحت تأثیر عوامل زیست‌ محیطی است.

وی تصریح کرد: علاوه بر این، تنوع زیستی این حشرات نیز تحت تأثیر مسایل زیست محیطی مختلف در حال کاهش است و این کاهش ها یک تهدید جدی برای اکوسیستم محسوب می‌شود.

این فعال حوزه گیاه پزشکی در همین خصوص گفت: از جمله عوامل کاهنده تنوع و جمعیت این حشرات، آلاینده‌ های موجود در آب، هوا و خاک هستند که بعد از نیافتن زیستگاه مناسب، عامل اصلی بعدی محسوب می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه در میان عوامل آلاینده، آفت‌کش‌ها با نقشی ۱۳ درصدی و کود ها با نقشی ۱۰ درصدی بیشتر تأثیر را داشته اند، عنوان کرد: استفاده از کود ها و آفت‌کش‌ها باید بر اساس مدیریت تلفیقی آفات (IPM) و با رویکرد نجات گرده افشان های مهم انجام شود؛ زیرا پایین بودن میزان گرده افشانی نه تنها منجر به کاهش تنوع زیستی می شود، بلکه آسیب‌های آن جنبه های اقتصادی و اکولوژیکی نیز دارد.

به گفته وی، هر چند در برخی مناطق مانند مناطق مورد مطالعه در اروپا، فلزات سنگین نیز نقش مهمی داشته‌ اند. به عنوان مثال در این مناطق کاهش لارو پروانه‌ ها را ناشی از آلایندگی فلزات سنگین گزارش کرده‌اند.

این فعال حوزه گیاه پزشکی نیز می گوید: آلودگی هوا یکی از دلایل پیشنهادی برای کاهش گونه های بال پولک داران است. یکی از عواملی که باعث مطرح شدن این فرضیه شده است، کاهش غنای این حشرات در نزدیکی مناطق صنعتی اروپا است.

باقری افزود: از جمله دلایل احتمالی این موضوع را تجمع آلاینده های هوا در برگ ها و تغذیه لارو این حشرات از برگ های آلوده دانسته می‌شود.

به گفته وی، ترکیبات فرار گل‌ ها که بودار هستند برای جذب گرده افشانی ها ضروری هستند؛ ولی آلاینده‌ های هوا آزاد شدن این ترکیبات را مختل کرده و این موضوع به نوبه خود بر کارایی غذا یابی حشرات گرده‌ افشان و گرده افشانی توسط آنها تأثیر می‌گذارد.

وی به مثالی اشاره کرد و گفت: یک مثال ملموس در این زمینه کاهش سطح ماندگاری بوی عطر در سال‌ های اخیر است که در مقایسه با گذشته از کیلومترها به چند متر کاهش یافته است.

او همچنین بیان کرد: کاهش غلظت مواد فرار، گرده افشان ها را مجبور می‌کند تا زمان و مسافت طولانی را صرف جستجوی غذا کنند که این موضوع بر کاهش کارایی معنادار غذا یابی آنها و انجام گرده افشانی اثرگذار است.

این فعال حوزه گیاه پزشکی نیز گفت: زنبورهای عسل به دلیل عادتی که در بازدید مکرر از گل‌ ها دارند، معمولاً مؤثرترین گرده افشان‌ بسیاری از محصولات زراعی و گیاهان وحشی هستند.

وی در همین خصوص تصریح کرد: حشرات گرده افشان دیگری که مانند زنبور عسل از شهد تغذیه می‌کنند نیز به دلیل بازدید مرتب از گیاهان گلدار، در معرض آفت‌ کش های به کار برده شده روی این گیاهان هستند.

به گفته باقری، در اکوسیستم های زراعی، نقش اصلی گرده افشانی به عهده زنبورهای وحشی است که تقریباً ۲۰ درصد از گرده افشانی کل را تشکیل می دهند و کاهش گرده افشانی این گیاهان به دنبال کاهش جمعیت این زنبورها، چالشی بزرگ در تولید محصول است.

فائزه باقری عضو هیئت علمی بخش گیاه پزشکی دانشگاه شیراز در پایان این گفت و گو بیان کرد: حقیقت هر عاملی که بر فعالیت و تنوع حشرات گرده افشان اثر بگذارد، به شکل مستقیم و غیرمستقیم بر اکوسیستم های کشاورزی وابسته به این حشرات اثرگذار است و لذا توجه بیشتر به این موجودات مفید و حیاتی برای تولید غذای بشر از اهمیت بسزایی برخوردار است.

وی ادامه داد: حفاظت از چنین موجودات گران بهایی با اجرای قوانین زیست محیطی در خصوص حفاظت، کاهش آلودگی‌ ها و اثرات آنها بر گرده افشانی امری است که نیازمند وضع قوانین سختگیرانه است.