به گزارش خبرگزاری علم و فناوری: محمد حیدری، آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین بحران‌های بهداشتی-زیست‌محیطی قرن حاضر به شمار می‌رود. طبق اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران در مقاله ای تحت عنوان «آلودگی هوا و اثرات بهداشتی آن»، آلودگی هوا سالانه باعث مرگ بیش از ۲۱ هزار نفر در کشور می‌شود، همچنین بر پایه گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیش از ۹۰ درصد مردم جهان در معرض هوای ناسالم قرار دارند که تأثیر مستقیم بر بروز بیماری‌های قلبی، ریوی و سرطان‌های تنفسی دارد.
افزایش شهرنشینی، رشد ترافیک موتوری، و گسترش صنایع بدون رعایت استانداردهای محیط زیستی، از جمله عوامل تشدیدکننده این بحران در ایران محسوب می‌شوند.
با توجه به این واقعیت‌های نگران‌کننده، اطلاع از روش‌های علمی برای کاهش آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا، به یک ضرورت حیاتی بدل شده است. این گزارش به بررسی دقیق این راهکارها، با تکیه بر منابع معتبر علمی داخلی و خارجی ترجمه‌شده، می‌پردازد.

۱. استفاده صحیح از ماسک‌های تنفسی استاندارد

استفاده از ماسک‌های مناسب یکی از نخستین و مؤثرترین راهکارهای محافظت فردی در برابر آلودگی هواست. بر اساس دستورالعمل‌های مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، ماسک‌های نوع N95 و ماسک‌های دارای فیلتر کربن فعال، می‌توانند تا ۹۵ درصد ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون (PM2.5) را فیلتر کنند (منبع: مرکز سلامت محیط و کار، «راهنمای حفاظت فردی در برابر آلودگی هوا»)

علاوه بر این، پژوهش منتشر شده در مجله علمی «طب محیطی ایران» نشان می‌دهد که ماسک‌های جراحی معمولی تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد از ذرات خطرناک را مهار می‌کنند و برای روزهای با آلودگی شدید مناسب نیستند (منبع: مجله طب محیطی ایران، مقاله «کارایی ماسک‌های تنفسی در شرایط آلودگی هوا»، سال ۱۴۰۱، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی)

همچنین بر پایه تحقیقی از انستیتو تحقیقات سلامت دانشگاه تهران، مدت زمان استفاده از ماسک باید محدود باشد، زیرا رطوبت ناشی از تنفس می‌تواند کارایی ماسک را کاهش دهد. پیشنهاد شده هر ۴ ساعت یکبار ماسک تعویض گردد، خصوصاً در شرایط آلودگی شدید (منبع: انستیتو تحقیقات سلامت دانشگاه تهران، «گزارش نشست تخصصی حفاظت تنفسی»، ۱۴۰۲)

۲. کاهش فعالیت‌های فیزیکی شدید در هوای آلوده

یکی از راهکارهای اساسی برای کاهش آسیب ناشی از آلودگی هوا، پرهیز از انجام فعالیت‌های فیزیکی سنگین در محیط‌های بیرونی، به‌ویژه در زمان اوج آلودگی است. بر اساس راهنمای رسمی وزارت بهداشت در خصوص مقابله با آلودگی هوا، هنگام افزایش ذرات معلق، به‌ویژه PM2.5، حجم تنفس عمیق‌تر می‌شود و به تبع آن ذرات آلاینده بیشتری وارد ریه‌ها می‌شود (منبع: وزارت بهداشت، «راهنمای عمومی مقابله با آلودگی هوا»، ۱۴۰۲).

بر مبنای یک مطالعه بالینی که در دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده است، افراد ورزشکار در معرض هوای آلوده نسبت به افراد غیرفعال، با افزایش دو برابری علائم تنفسی و التهابی مواجه می‌شوند، علاوه بر این، پژوهش سازمان جهانی بهداشت در ایران تأکید می‌کند که تمرینات ورزشی در هوای آلوده، می‌تواند با ایجاد استرس اکسیداتیو، باعث تسریع ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی شود (منبع: دفتر سازمان جهانی بهداشت در ایران، گزارش «آلودگی هوا و فعالیت بدنی»، ۱۴۰۲).

۳. استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا در محیط‌های بسته

هوای داخل ساختمان‌ها در شرایط آلودگی محیطی نیز آلوده می‌شود. طبق اعلام اداره کل محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا می‌تواند تراکم ذرات معلق را در فضاهای بسته تا ۸۰ درصد کاهش دهد.

مطالعه‌ای در دانشگاه علوم پزشکی ایران نشان داده است دستگاه‌هایی که مجهز به فیلتر HEPA (فیلتر هوای ذرات با بازده بالا) هستند، مؤثرترین عملکرد را در حذف ذرات آلاینده دارند (منبع: مجله پژوهش‌های محیط زیست ایران، مقاله «بررسی کارایی دستگاه‌های تصفیه هوا»، سال ۱۴۰۲، دانشگاه علوم پزشکی ایران)

همچنین طبق ترجمه رسمی راهنمای آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) توسط پژوهشکده محیط زیست دانشگاه تربیت مدرس، استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا همراه با بسته نگه داشتن پنجره‌ها، بهترین راهکار برای حفظ کیفیت هوای داخل در روزهای بحرانی است (منبع: پژوهشکده محیط زیست دانشگاه تربیت مدرس، ترجمه گزارش «Indoor Air Quality Guide»، سال ۱۴۰۲).

۴. مصرف خوراکی‌های تقویت‌کننده سیستم ایمنی

تغذیه صحیح نقش مهمی در کاهش آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا دارد. طبق گزارش دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند ویتامین C، ویتامین E و بتاکاروتن می‌تواند به خنثی کردن رادیکال‌های آزاد ناشی از آلودگی هوا کمک کند (منبع: دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، «تغذیه و آلودگی هوا»، ۱۴۰۲).

پژوهشی از دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نشان داد مصرف روزانه مرکبات، انار، کلم بروکلی، و گوجه‌فرنگی می‌تواند میزان نشانگرهای التهابی خون (CRP و IL-6) را در افراد در معرض هوای آلوده کاهش دهد. (منبع: مجله تغذیه و سلامت ایران، مقاله «اثر رژیم غذایی آنتی‌اکسیدانی بر التهاب ناشی از آلودگی هوا»)

علاوه بر این، تحقیق منتشر شده توسط پژوهشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران تأکید دارد که مصرف چای سبز و مغزهایی چون گردو و بادام، با دارا بودن ترکیبات پلی‌فنولی، قدرت آنتی‌اکسیدانی بدن را افزایش داده و به ترمیم آسیب‌های سلولی ناشی از آلاینده‌ها کمک می‌کند. (منبع: پژوهشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی، «راهنمای تغذیه سالم در هوای آلوده»، ۱۴۰۱)

همچنین نوشیدن آب کافی (حداقل ۸ لیوان در روز) در این شرایط توصیه می‌شود تا دفع سموم بدن از طریق کلیه‌ها تسهیل شود.

۵. بهینه‌سازی تهویه ساختمان‌ها و استفاده از روش‌های ساده کاهش آلودگی

یکی از موارد مغفول در کاهش آسیب‌های آلودگی هوا، مدیریت هوشمندانه تهویه داخلی منازل و اماکن عمومی است. بر اساس اعلام رسمی سازمان نظام مهندسی ساختمان ایران، بسته نگه داشتن درها و پنجره‌ها در ساعات اوج آلودگی و استفاده از سیستم‌های تهویه دارای فیلتر می‌تواند ورود ذرات آلاینده به محیط داخلی را به میزان ۶۰ درصد کاهش دهد (منبع: سازمان نظام مهندسی ساختمان، «دستورالعمل تهویه در شرایط آلودگی هوا»، ۱۴۰۲).

مطالعه‌ای در دانشگاه تربیت مدرس نیز نشان داده است استفاده از روش‌های ساده نظیر نصب نوارهای درزگیر در پنجره‌ها و درب‌ها، باعث کاهش محسوس میزان ورود گرد و غبار به منازل می‌شود (منبع: مجله محیط زیست ایران، مقاله «بررسی کارایی روش‌های ساده بهبود کیفیت هوای داخل ساختمان»، ۱۴۰۱).

همچنین، بر اساس راهنمای بهداشت محیطی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، تعویض به موقع فیلترهای کولر آبی و سیستم‌های تهویه مطبوع، نقشی مهم در حفظ کیفیت هوای داخلی دارد.

۶. پایش مداوم وضعیت آلودگی هوا و مدیریت زمان‌های حضور در محیط باز

یکی از موثرترین اقدامات برای کاهش آسیب از آلودگی هوا، رصد دائمی شاخص کیفیت هوا (AQI) و تنظیم برنامه‌های روزانه بر اساس آن است. به گفته مرکز ملی پایش آلودگی هوا سازمان محیط زیست، اطلاع از وضعیت آلودگی به مردم اجازه می‌دهد در زمان‌های مناسب‌تر (مثلاً صبح زود یا بعد از بارندگی) فعالیت‌های بیرونی خود را انجام دهند (منبع: مرکز ملی پایش آلودگی هوا، «راهنمای عمومی کیفیت هوا»، ۱۴۰۲)

پژوهشی در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز نشان داده است که در روزهایی با شاخص آلودگی بالای ۱۵۰ (ناسالم برای عموم)، میزان بستری بیماران قلبی-ریوی ۴۵٪ افزایش می‌یابد و ارتباط مستقیمی با میزان حضور در محیط باز دارد.

همچنین گزارش مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت ایران توصیه می‌کند افراد آسیب‌پذیر (کودکان، سالمندان، بیماران زمینه‌ای) در روزهای ناسالم از منزل خارج نشوند یا حضورشان را به حداقل ممکن برسانند (منبع: مرکز سلامت محیط و کار، «راهنمای مراقبت از گروه‌های حساس در آلودگی هوا»)

7. مراقبت‌های حمایتی ویژه برای گروه‌های حساس (کودکان، سالمندان، بیماران قلبی-ریوی)

گروه‌های خاص آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به آلودگی هوا دارند. طبق گزارش رسمی دفتر بهداشت محیط وزارت بهداشت، در مواجهه با آلودگی هوا، کودکان به دلیل رشد ناتمام دستگاه تنفسی، سالمندان به دلیل کاهش توانایی‌های ایمنی، و بیماران قلبی-ریوی به دلیل حساسیت فیزیولوژیک بیشتر در معرض آسیب جدی هستند (منبع: دفتر بهداشت محیط وزارت بهداشت، «اثرات آلودگی هوا بر گروه‌های آسیب‌پذیر»)

مطالعه‌ای در دانشگاه علوم پزشکی تبریز نشان داده است که در سالمندان، افزایش هر ۱۰ واحد در شاخص PM2.5 با افزایش ۷ درصدی خطر حمله قلبی مرتبط است (منبع: مجله علمی پزشکی تبریز، مقاله «بررسی ارتباط آلودگی هوا با حمله قلبی در سالمندان»).

همچنین مقاله‌ای در مجله علمی پژوهشی کودکان ایران تأکید می‌کند که در کودکان، آلودگی هوا می‌تواند باعث اختلال رشد ریه و افزایش خطر ابتلا به آسم شود. منبع: مجله کودکان ایران، مقاله «تاثیر آلودگی هوا بر بیماری‌های تنفسی کودکان»

آلودگی هوا تهدید جدي برای سلامت همگانی است؛ اما با به‌کارگیری راهکارهای علمی و عملی می‌توان میزان آسیب‌پذیری را به میزان قابل توجهی کاهش داد. استفاده از ماسک‌های استاندارد، ماندن در فضاهای بسته، مصرف خوراکی‌های مناسب، تهویه بهینه، پایش مداوم شاخص هوا و مراقبت از گروه‌های حساس، گام‌های مهمی در مسیر حفاظت از سلامتی جامعه به شمار می‌آیند.

انتهای پیام/

تهیه گزارش: محمد حیدری