علمی، پژوهشی و فناوری

در یک پژوهش انجام شد؛

بررسی وضعیت ترویج علم در ایران

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : ترویج علم موضوعی است که تنها در نیم قرن اخیر به طور علمی مورد توجه محافل دانشگاهی قرار گرفت. این مفهوم تا قبل از جنگ جهانی دوم و حتی در قرون هیجدهم و نوزدهم نیز به نحوی از آنجا مورد توجه دولتمردان و سیاست‌گذاران برخی از کشور‌ها قرار داشته است، اما روند روبه رشد پیشرفت‌های علم و فناوری موجب گردید تا به طور سیستماتیک و نظام‌مند نگاه دست‌اندرکاران علم در کشورها به مبحث ترویج علم معطوف گردد.

پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «بررسی وضعیت ترویج علم در جمهوری اسلامی ایران: از باید‌ها تا واقعیت‌ها» به این موضوع پرداخته‌اند که در جهان امروز کم و بیش هر کسی با هر تفکر، اندیشه و دیدگاهی که دارد نسـبت به پدران خود از آگاهی عمومی بیشتری در حوزه‌های مختلف برخوردار است. انسـان از نخستین روز آغاز زندگی اجتماعی خود در پی افزایش شناخت آگاهی‌هایش نسبت به محیط پیرامون خود است و به تدریج در گذر زمان این آگاهی‌ها به مجموعه‌ای تبدیل گردید که امروزه از آن تحت عنوان علم نام برده می‌شود.

هدف از ترویج علم

• به زعم این پژوهش علم سیستمی است که باید خروجی آن بـا ورودی‌اش هماهنگی داشته باشد. در چنین سیستمی ضروری است تا تمامی نقش‌ها تعریف شده باشند. هدف ترویج علم در هر کشوری مشخص است، اما این مناقشه برانگیز است و نتیجه بخشی هر کدام با توجه به محیط اجرا متفاوت خواهد بود.

در ترویج علم هرگز آموزش بی‌هدف مدنظر نیست و با توجه به همین مطالب می‌توان گفت که سنگ بنای ترویج علم برنامه‌ریزی و استدلال است

در این پژوهش آمده است که هدف ترویج علم در نگرش نخست، ارتقاء زندگی مادی و یا معنوی افراد است، اما واقع‌گرایانه نخواهد بود چنانچه نپذیریم هدف ترویج علم تحت تأثیر قرار دادن ساختار‌ها است. افراد شکل‌دهنده ساختار هستند، بنابراین در ترویج علم به گونه‌ای باید عمل کرد که آموزش افراد به اعتلاء ساختار منجر گردد.

این پژوهش توضیح می‌دهد با توجه به اینکه ترویج علم خود کنشی ارزشی محسوب می‌گردد طبیعی است که بیشترین تأکید این تحقیق نیز بر ابزار‌های متفاوت رسیدن به هـدف ترویج علم قرار دارد که اعتلای ساختار‌ها در جامعه است، به طور کلی ترویج علم فرایندی همگون و برنامه‌ریزی شده است. 

از دیدگاه پژوهشگران این پژوهش سیاست‌گذاران علمی و مسئولان اجرایی کشور توان تعریف نقشه‌ای دخیل در این سیستم را داشته باشند به راحتی خواهند توانست کشور را از مرحله‌ای به مرحله‌ی دیگر برسانند. در حقیقت در ترویج علم، هـم سیاست‌گذار و هم پژوهشگر باید به طور جدی خود را موظف به حل معضلی جدی در جامعه ببیند. 

این پژوهش توضیح می‌دهد که در ترویج علم هرگز آموزش بی‌هدف مدنظر نیست و با توجه به همین مطالب می‌توان گفت که سنگ بنای ترویج علم برنامه‌ریزی و استدلال است. برنامه‌ریزی برای چگونگی اجرا و استدلال برای چرایی آن، در حقیقت برنامه‌ریزی است که به تبحر و تخصـص می‌انجامد و در پی تبحر و تخصص است که ترویج علم از مهمترین ابزار خود که نیرو‌های انسانی ماهر است، استفاده خواهد برد.

* ترویج علم در جامعه

در این پژوهش آمده است که علم پدید‌ه‌ای است که در شرایط خاص تولید و ضمن اینکه از شرایط مادر خود تأثیر می‌پذیرد بر آن نیز تأثیر می‌گذارد. از جمله شرایطی که علوم در آن زاده می‌شود احساس نیاز به محیطی بهتر و رفع کاستی‌ها است، در حقیقت تولید علم و ترویج علم؛ دو چرخ دوچرخه‌ی توسعه جوامع محسوب می‌شوند.  

به زعم این پژوهش جوامعی که با احساس نیاز به محیط و شرایطی بهتر جهت گام نهادن در مسیر توسعه به علم به عنوان یک زیرساختار می‌نگرند، بی‌شک چنانچه علم فقط در محدوده کوچکی از جامعه باقی بماند به مرور زمان محدودیت حیطه عملکردی علم می‌تواند عنصر تحریکی علم در پیشبرد توسعه را نابود سازد. 

این پژوهش به این مهم اشاره می‌کند که ترویج علم در این گونه جوامع همانند کانالی است که دریای بسته علم را به محیط گسترده‌تر جامعه پیوند میزند. با در نظر گرفتن همین مورد می‌توان بیان داشت ترویج علم چیزی نیست جز تلاش برای به تصویر کشیدن اندیشه‌های علمی به روشی که همگان توانایی درک مفاهیم بنیادین آن را داشته باشند. 

این پژوهش مطرح می‌کند که از این طریق می‌توان دریافت که در ترویج علم سه مفهوم کلیدی زیر به چشم می‌خورد:

۱ -همگان (عامه مردم)؛ 
۲ -ایجاد قابلیت و توانایی درک؛ 
۳ -مفاهیم بنیادین علم.
در این پژوهش به این مهم اشاره شده است که ترویج علم با توسعه کشور‌ها ارتباطی مستقیم دارد. فرایند ترویج علم وجه مشترک و اصلی توسعه در تمامی کشورهاست و دانایی محور بودن توسعه و پیشرفت در عصر فناوری اطلاعات غیر قابل انکار است. در واقع ترویج علم از یک سو، به نقش تغییردهنده علاقه و تمایل عمومی به علم و فناوری و از سوی دیگر به عمق بخشیدن به درک عموم از علم و فناوری توجه دارد؛ یعنی به تعامل سه حوزه جامعه، علم و فناوری می‌پردازد. 

به گفته این پژوهش ترویج علم موجب توسعه علم و دست یافتن قشر‌های مختلف جامعه به اطلاعات و دانش می‌شود که نتیجه آن رفاه و زندگی بهتر برای افراد جامعه خواهد بود.

در پایان این پژوهش ذکر این نکته ضروری است که فرایند ترویج علم در ایران هنوز در مراحل نخستین تکاملی خود قرار دارد و به نظر می‌رسد که فرایند ترویج علم در ایران هنوز به مثابه مسیری یک سویه شناخته می‌شود که در آن گروه‌های هـدف یا پیام‌گیران بدون مشارکت متقابل فقط در جریان جاری شدن اطلاعات قرار می‌گیرند.‌

این پژوهش به کوشش پژوهشگران اکرم قدیمی و غزاله نظیف‌کار انجام شده است.