علمی، پژوهشی و فناوری

فرزندآوری؛ شاه کلید تحکیم خانواده و جامعه

فاطمه گرجی پور کارشناس جامعه شناسی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری با اشاره به اینکه خانواده به عنوان سنگ زیر بنای اجتماع بشمار می رود، تصریح کرد: خانواده نخستین سلول زندگی اجتماعی است. از اساسی ترین نهادهای بشر، اصلی ترین پایگاه تربیتی و عامل اصلی اجتماعی شدن و تعاملات اجتماعی است. 

وی ادامه داد: خانواده اولین جایگاهی است که دارای سلسله مراتب و مهمترین مکانیسمی است که دارای ساختار چارچوب روشن و وظایف و اهداف مشخصی است. در اکثر مواقع اولین ساختار هدفمندی است که با عشق و محبت ساخته می شود. لذا محل امنیت افراد تحت حمایتش می باشد.

او همچنین در این بار می‌گوید: خانواده آموزشگاهی است که به صورت غیر رسمی شبانه روزی خدمت می کند. محلی است که جایگاه افراد سلسله مراتب دارد هر کدام نقشی دارند که برتری خود را به دیگری اثبات می کند و کوچکترین واحد اجتماعی می باشد.

به گفته این فعال حوزه جامعه شناسی، در علم جامعه شناسی خانواده بنیادی ترین نهاد اجتماعی به حساب می آید. هر جامعه که از تعدادی نهادهای مختلف با اهداف و رویکرد های مختلف تشکیل شده تا رفتارهای خود را تنظیم کند که بتواند سیر طبیعی خود را ادامه دهد. 

گرجی پور با بیان اینکه ریشه ای ترین نهاد خانواده است، تصریح کرد:  از آنجایی که خانواده مهمترین کجایی است که به روابط جنسی افراد مشروعیت می دهد و تولید مثل در آن شکل می گیرد، بنابراین تامین نیازهای اولیه آنها وامنیت درسایه حمایت عاطفی واقتصادی جهت جامعه پذیری آنها وپرورش نسل آینده جهت حفظ وانتقال فرهنگ خود ضرورت دارد.

به گفته این کارشناس جامعه شناسی، با پیدایش زندگی بشر ودر طول تاریخ نهاد خانواده بوده اما در سیرطولی خود دچار فراز و نشیب های بسیار شده است. اهمیت و ضرورت نهاد خانواده به گونه ای است که یکی از شاخه های جامعه شناسی را به همین اسم نامیدند(جامعه شناسی خانواده).

او می‌گوید: حسین بستان از چهره های معروف جامعه شناسی خانواده نظریاتی که درمورد خانواده آمده را به پنج قسمت تقسیم کرده است که از جمله می‌توان به، دیدگاه مبادله، خانواده به لحاظ کار گرایی، خانواده در نظریات کنش متقابل نمادین، خانواده در نظریات ستیز اجتماعی، خانواده در نظریات فمینیستی اشاره کرد. 

وی به این نکته اشاره کرد و گفت: همانطور که از اسم مکتب ها مشخص است هرکدام باتوجه به رویکرد خود از زاویه خاصی به خانواده نگاه می کنند وآن را بررسی می کنند. به عنوان مثال، روابط متقابل افراد در خانواده را دیدگاه نظریه کنش متقابل بررسی می کند، از نظر کارکرد اجتماعی، کارکرد گرایان آن را بررسی می کنند. در نظریه ستیز یا انتقادی مناسبات قدرت مورد توجه قرار می گیردیا در نظریه  فمنیستی جنسیت موضوع مطالعه قرار می گیرد.

او در همین راستا خاطرنشان کرد: بنابر حوزه های مطالعاتی جامعه شناسی خانواده به عنوان یک واحد اجتماعی اساسی، نقش مهمی در شکل دهی به هویت فردی واجتماعی افراد و تاثیر بسزایی بر توسعه و پیشرفت جامعه دارد. نقش خانواده در گذر جامعه دچار تغییراتی شده است. جامعه سنتی و مدرن نقش و جایگاه زن و مرد را به چالش کشیده اما هر دو جامعه نقش فعالی در پرورش فرزندان و تأمین نیازهای خانواده دارند.

دکتر گرجی پور افزود: از مهمترین افرادی که نسبت به نهاد خانواده نگاه علمی داشتند می  توان آقای لوپله از فرانسه و ویلهلم هایتریش ریل آلمانی را نام برد که پدران جامعه شناسی خانواده بشمار می روند. دورکیم و مورگان و انگلس و بسیاری دیگر نیز بودند که در مورد نقش بی بدیل خانواده در ساختار جامعه نظر دادند.

این فعال حوزه جامعه شناسی خاطرنشان کرد: تبدیل خانواده مادر سالار به پدر سالار، تبدیل خانواده گسترده به متمرکز، تبدیل خانواده سنتی به مدرن، تبدیل خانواده چند همسری به تک همسری و.....موضوعاتی می باشند که دغدغه جامعه شناسان این علم قرار گرفته است. 

وی در همین راستا افزود: آنچه از برانید نظرات بزرگان جامعه شناسی برمی آید این است که جامعه بدون خانواده ممکن نیست هرچند بعضا افرادی هستند که اجماع چند نفر را درکنار هم جامعه قلمداد می کنند.

او افزود: در دین و آیین اسلامی ارج و قرب نهاد خانواده نیز دوچندان است. در قرآن، سوره ی نور سوره ای است که اکثرا مباحث اخلاقی و احکام مربوط به خانواده را گوشزد می کند. یا اینکه در آیه ٢١ سوره مبارکه روم، خانواده به اعتبار وجود همسر درآن، مایه سکون و آرامش معرفی می گردد. در روایات و داستان های دینی و قرانی نقش همسران و بخصوص نقش تربیتی خانواده وتعامل وتقسیم کار اعضای خانواده نشان از اثرگذاری مستقیم ورابطه خانواده با جامعه دارد. 

گرجی پور به این نکته اشاره کرد و گفت: از نقش ها و کارکرد های مهم خانواده فرزندآوری بوده که اولا به تولید نسل کمک کرده وثانیا بنابراحتیاج فطری به داشتن ثمره زندگی مشترکی که با عشق بوجود آمده، ضرورت داشتن فرزند وجود دارد. در نتیجه انتقال فرهنگ خانواده از ابتدا تا کنون بحث زادوولد وتولید نسل مهم بوده است.

این مقام مسئول خاطرنشان کرد: گسترش اجتماع انسانی در نتیجه همین زاد ولدها بوده واز طرفی نقش تقسیم کار در زندگی اجتماعی از ابتدا تاکنون به گونه ای است که لازمه ی سرانجام آن داشتن فرزند می باشد.

دکتر گرجی پور ادامه داد: آنچه تفاوت ساختار کارکردی خانواده سنتی را از خانواده مدرن امروزی عیان می کند نوع نگاه جامعه به داشتن فرزند می باشد. در خانواده سنتی داشتن فرزند یک موهبت الهی بود که می توانست عصای دست والدین در تقسیم وظایف خانواده وبهترکردن نوع معیشت و بهبود زندگی قلمداد شود. چراکه تصرف منابع اقتصاد با کمک نیروی انسانی وبرخورداری از روحیه جمعی وتعامل آنها شکل می گرفت.

وی در همین راستا ادامه داد: امکانات نامحدود و جمعیت کم ضرورت تولید مثل جهت برخورداری از امنیت اقتصادی ونظامی واجتماعی را در شرایط سخت زندگی اولیه به یک امر لازم تبدیل کرده بود، اما گسترش علم در رشد بهداشت وقدرت بازدارندگی نظامی در جنگ ها وگسترش نهادهای مختلف اجتماعی که باعث توزیع نقش ها در جوامع شد وکمبود منابع وسختی شرایط زندگی به جهت برآوردن احتیاجات افراد و ناتوانی خانواده ها در تامین نیازمندی ها و سایر محدودیت ها و چالش های زندگی اجتماعی در جامعه امروز سبب شد تا تحت تاثیر سیاست دولت ها یا تفکر عقلانی افراد بحث کنترل جمعیت جدی شود تا جایی که امروزه خانواده های بسیاری هستند که یا فرزندان آنها حاضر به ازدواج نشده اند یا میلی به بچه داری ندارند یا نهایتا با یک الی دو فرزند قانع شدند.

این مقام مسئول با اشاره به اینکه فرزندآوری یک عمل اخلاقی می باشد یا نه، تصریح کرد: باید گفت بسته به اینکه نوع نگاه ما به فرزند و تولید نسل چیست؟ جواب دادن به این سوال متفاوت است. چرا که عده ای استدلالشان این است که بچه ای بدون هیچ اختیاری از خودش وارد عرصه ای بکنند که خوشایند آن نیست در واقع عملی غیر اخلاقی است، اما در تقابل با این تفکر عده ای هستند که معتقدند اصلا ذات انسان وغریزه زیبای آن به داشتن فرزند تاکید دارد.

وی نظر خود را این چنین بیان می‌کند: بنده معتقدم نه تفکر اول که به نابودی جامعه منجر می شود درسته ونه فرزندآوری بدون امکانات و صرفا احساسی، چون برای پویایی جامعه نیاز به نسل جوان است لذا برای تامین این نیرو حتما باید زادولد باشد و از طرفی درصورت عدم برنامه ریزی صحیح برای مدیریت منابع وفراهم کردن امکانات معیشتی وتامین سرپناه امن که حق طبیعی فرزند می باشد هرگونه بارداری غیرعقلانی و غیر اخلاقی می باشد.

او می‌گوید: از آنجایی که خانواده و جامعه در ارتباط متقابل هستند .یعنی گاهی تصمیمات خانواده اثرگذار است برای جامعه و گاه عکس آن به عنوان مثال تصمیم خانواده برای بچه دار شدن واقدام به آن باعث افزایش جمعیت شده وجامعه گسترش پیدا می کند، از طرفی بعضا تصمیم جامعه اثرگذار می شود واختیار را از خانواده می گیرد.

وی در ادامه مطلب بالا زه مثالی اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال، جامعه تعیین می کند بحث کنترل جمعیت یا جوانی جمعیت یا سن ورود به مدرسه یا اخذ گواهینامه وخارج از چارچوب اصلی جامعه عمل کنیم نابهنجار ایجاد می شود.

فاطمه گرجی پور کارشناس جامعه شناسی می‌گوید: پیشنهاد بنده این است که چون ساختار اصلی جامعه را نهاد خانواده تشکیل می دهد پس باید برای کیفیت بخشی به آن برنامه ریزی درستی داشت. محدودیت اراضی جهت ساخت و ساز، محدودیت منابع خدادادی، بالارفتن توقعات و انتظارات فرزندان، تهدیدها چالش های منطقه ای و فرامنطقه ای و طولانی شدن عمر افراد باتوجه به رشد بهداشت و کنترل بیماری ها و... بدون برنامه ریزی صحیح اقدام به بچه داری درست نیست.

وی برای این موضوع راهکاری ارائه داد و گفت: باید مطابق شرایط زندگی اقدام کرد، به عنوان مثال اگر من بیکار و مستأجر هستم و شرایط مالی مناسبی ندارم باید فقط خدارا شاکر باشم که بتوانم خانواده دو نفره خود را حفظ کنم، اما در صورت داشتن ثروت و شغل پایدار و خانه و امکانات توانایی اداره مطلوب خانواده را دارم و باید حتما بخاطر جامعه ی عمل پوشاندن به کارکرد اولیه نهاد خانواده حتما یکی از برنامه ریزی های من برای زندگی مشترک بچه داری فرزند آوری باشد.

او این چنین می‌گوید: ترکیب سنی جمعیت جامعه به سه بخش تقسیم می شود از جمله، نوزاد و خردسال، نوجوان و جوان، پیر و کهن، طیف اول و سوم که چون مصرف کننده هستند عملا هزینه بردارند برای جامعه و خانواده، اما تعهد و انسانیت افراد سعی در تامین آنها دارند. طیف دوم مهم و حیاتی است، چون که جوان پویا و روبه توسعه فعال و درآمد زا، شاد و پرانرژی، سرزنده و کمال گرا، اهل تعامل برون‌گرا و......است. 

این کارشناس افزود: این جامعه در صورت نداشتن امکانات درست رفاهی ومعیشتی وعدم برنامه ریزی مطابق انتظارات این نسل، به قهقرا می رود، پر می شود از آسیب های اجتماعی مختلف، خانواده متلاشی می شود و خمودی و افسردگی و خودکشی و فقر بیداد می کند، پس می توان نتیجه گرفت که تولید نسل که بعدا باعث جوانی جمعیت می شود می تواند به دو حالت سر بیرون بیاورد و نمایان شود، که ازجمله می‌توان به، جامعه جوان توسعه گرا و جامعه جوان واپسگرا و ضعیف اشاره کرد. 

وی در سخن پایانی خود می‌گوید: از مهمترین مراکز تربیتی هر نسل می توان به، نهاد خانواده، نهادهای رسمی وغیررسمی را در جامعه نام برد. اما چون بیشترین ساعات زندگی فرد با اعضای خانواده می گذرد لذا تربیت آن تحت تاثیر رفتارها و آموزش های خانواده قرار می گیرد. خانواده های بسیار موجهی هستند که در اثر دوستی ناباب فرزندان، این اصل را تحت شعاع قرار می دهند، اما در هر صورت باید بدانیم اهمیت تربیت خانواده واثرگذاری آن  قابل انکار نیست، لذا درصورتی که چارچوب درستی نداشته باشیم حتی فکر کردن به فرزندآوری می تواند یک گناه نابخشودنی باشد.

 
این فعال حوزه جامعه شناسی افزود: چالش بزرگی که امروزه برای خانواده ها به یک تهدید بزرگ تبدیل شده، نقش پررنگ رسانه ها و فضای مجازی بر تربیت فرزندان می باشد. الگوهای غیر اخلاقی که بصورت انیمیشن یا در قالب کارتون های نمایشی بعضا بصورت کلیپ در دسترس کودکان و نوجوانان قرار می گیرد می توان اهرم کنترل خانواده بر رفتارهای فرزندان وتربیت آنها را کم و کمتر کند.

او در خصوص اینکه نقش سلبریتی ها به عنوان رقیب خانواده ها در الگو گیری امروزه چیست، تصریح کرد: وجود  افراد کاریزما در خانواده ها و نقش سلبریتی ها در چگونگی نوع نگاه ما در مسئله جوانی جمعیت و فرزندآوری موثر می باشد، چنانچه الگوی افراد جوان، شخصیت های سیاسی یا هنری یا ورزشی و.... باشد، دیدگاه آن در مورد تشکیل زندگی نیز به تبعیت از آن شکل می گیرد.

وی در خاتمه کلام گفت: ایران باید ماندگار بماند، باید جوان بماند، باید به توسعه و رفاه دست یابد، پس با برنامه ریزی صحیح زندگی ها را آرامش ببخشیم. مهم ترین آفت نسل بشر پیری جمعیت است، پس مراقب باشیم.

خبرنگار/ فاطمه شعبانی

انتهای پیام/