دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ,علمی، پژوهشی و فناوری

از دل کلاس‌های ساوه تا نقشه نجات مدارس ایران:

دستاورد ملی معلمی که حافظه‌محوری را به مبارزه طلبید

خبرگزاری علم وفناوری از استان مرکزی گزارش می دهد:

از کلاس‌های درس ساوه تا سکوی دوم پرسش مهر ملی؛ پرتوی از همت معلمی که علم و ایثار را در هم آمیخت!
محمدجواد عرب، دبیر ریاضی ساوجی و پژوهشگر دکترای دانشگاه خوارزمی، با طرحی انقلابی در حوزه "وفاق آموزشی"، نه تنها نام ساوه را در جشنواره‌ای کشوری درخشاند، که نقشه راهی برای تحول نظام تربیتی ایران ترسیم کرد. در گزارش اختصاصی خبرگزاری علم و فناوری، روایت این مسیر پرفروغ را از زبان مردی می‌شنویم که باور دارد:
"هر گام کوچک معلمی، دریچه‌ای به آینده‌ای روشن است."

لطفاً خودتان را به طور کامل معرفی کنید: چند سال سابقه تدریس دارید و در چه مدرسه‌ای مشغول به کار هستید؟ رشته تخصصی شما چیست و چه دروسی را تدریس می‌کنید؟

محمدجواد عرب، دانش‌آموخته مقاطع کارشناسی آموزش ریاضی (دانشگاه فرهنگیان) و کارشناسی ارشد ریاضی کاربردی گرایش ریاضی زیستی (دانشگاه تهران) هستم.هم‌اکنون در مقطع دکتری تخصصی ریاضی کاربردی گرایش بهینه‌سازی در دانشگاه خوارزمی مشغول به تحصیل می‌باشم.

سابقه ۹ ساله در تدریس دروس مختلف ریاضیات دوره متوسطه از جمله حسابان، هندسه، آمار و احتمال و گسسته را در کارنامه علمی خود دارم. تجربیات آموزشی بنده شامل تدریس در موسسات آموزشی معتبر از جمله مدارس استعدادهای درخشان (سمپاد)، نمونه دولتی و مراکز پژوهشی وابسته به آموزش و پرورش می‌باشد.

شرکت در جشنواره پرسش مهر:

چه شد که تصمیم گرفتید در جشنواره پرسش مهر شرکت کنید؟

مشارکت در جشنواره “پرسش مهر” فرصتی بود برای ارائه پژوهش در زمینه وفاق مدارس و تاثیر آن بر آینده کشور. این رویداد بستری فراهم نمود تا با رویکردی علمی و با هدف تقویت تفکر انتقادی، ایده‌های نوین آموزشی در قالب پژوهش ساختارمند با متخصصان و تصمیم‌گیران به اشتراک گذاشته شود. اینجانب به عنوان معلم-پژوهشگر، با دغدغه بهبود کیفیت آموزش و الهام از دستاوردهای پیشین، در جهت تبادل دانش تخصصی در این فضای پویا گام نهادم.

موضوع کار شما چه بود و چگونه به این ایده رسیدید؟» (مثلاً اگر پژوهشی، هنری یا روش تدریس خلاقانه بوده)

این پژوهش به “تحلیل وفاق در مدارس و تأثیر آن بر آینده کشور با استفاده از روش‌های ANP و AHP” پرداخته است. ایده پژوهش از مشاهدات میدانی در محیط آموزشی و چالش‌های روابط بین اعضای جامعه مدرسه نشأت گرفته است. یافته‌ها حاکی از آن است که وفاق در مدارس، علاوه بر ارتقای کیفیت آموزش، نقشی کلیدی در توسعه همه‌جانبه کشور ایفا می‌کند. تلفیق تجربه عملی با متدولوژی‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره، رویکردی نظام‌مند برای ارائه راهکارهای عملی در این زمینه فراهم آورده است.

این طرح چطور می‌تواند در سیستم آموزشی ما تأثیرگذار باشد؟

این پژوهش با بکارگیری روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره ANP) و AHP)، مؤلفه‌های کلیدی ارتقاء وفاق در مدارس را شناسایی و اولویت‌بندی نموده است. یافته‌های تحقیق راهنمایی عملی برای مدیران و سیاست‌گذاران آموزشی در جهت طراحی برنامه‌های مؤثر برای افزایش همبستگی ارائه می‌دهد. اجرای این راهکارها می‌تواند منجر به بهبود روابط بین‌فردی، کاهش تنش‌های اجتماعی و ارتقای کیفیت کلی آموزش گردد. این مطالعه با هدف نهایی پرورش نسلی خلاق و مسئولیت‌پذیر، به دنبال تأثیرگذاری مثبت بر آینده کشور است.

. روش‌های تدریس و پرورش پرسشگری:

به عنوان یک معلم، چه روش‌هایی برای تشویق دانش‌آموزان به پرسشگری و تفکر نقادانه به کار می‌برید؟

در فرآیند تدریس، رویکردی پرسش‌محور و تعاملی با به‌کارگیری مطالعات موردی، پروژه‌های گروهی و شبیه‌سازی اتخاذ شده است. هدف اصلی، ترغیب دانش‌آموزان به تفکر عمیق، پرسشگری و مواجهه با دیدگاه‌های متنوع است. استفاده از تکنیک‌هایی چون «چرایی پنج‌گانه» و بحث‌های حل مسئله‌محور، تقویت‌کننده تفکر انتقادی و استقلال فکری دانش‌آموزان می‌باشد. این روش‌ها در مجموع به منظور توانمندسازی دانش‌آموزان برای یادگیریِ چگونه پرسیدن، تحلیل کردن و اندیشیدن مستقل طراحی شده‌اند.

تجربه‌تان از مواجهه با دانش‌آموزانی که تمایلی به پرسش و بحث ندارند چیست؟

در جهت ارتقای فرآیندهای یاددهی-یادگیری، از روش‌های آموزشی متنوع و تعاملی شامل مطالعه موردی، پروژه‌های گروهی، شبیه‌سازی و نقش‌آفرینی بهره گرفته می‌شود. محوریت این رویکرد بر ایجاد فضایی پویا و پرسش‌محور استوار است تا تفکر عمیق، پرسشگری و مباحثه در میان دانش‌آموزان تقویت شود. همچنین، با تأکید بر ایجاد محیطی امن و حمایت‌گر، اعتماد به نفس و مشارکت فعال فراگیران در فعالیت‌های کلاسی افزایش می‌یابد. در نهایت، این استراتژی‌ها به منظور پرورش تفکر مستقل و نقادانه در دانش‌آموزان تدوین و اجرا می‌گردد.

به نظر شما، نظام آموزشی فعلی چقدر به پرورش خلاقیت و روحیه پرسشگری دانش‌آموزان توجه دارد؟

نظام آموزش‌وپرورش فعلی بیشتر بر انتقال اطلاعات و تست‌زنی تمرکز دارد و فرصت‌های پرسشگری و تفکر انتقادی در آن محدود است. هرچند در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای اصلاح این روند صورت گرفته، اما نیاز به تغییرات اساسی در منابع، روش‌های تدریس و آموزش معلمان داریم. با بازطراحی برنامه‌های درسی و ترویج روش‌هایی مانند یادگیری پروژه‌محور و تدریس مبتنی بر پرسش، می‌توان محیط آموزشی را خلاقانه‌تر و مشارکتی‌تر ساخت. این تغییرات، راه را برای پرورش نسلی خلاق، نوآور و مستقل فکری هموار می‌کند.

تأثیر این موفقیت بر کار معلمی: 

کسب این رتبه چه تأثیری بر نگاه شما به تدریس و ارتباط با دانش‌آموزان گذاشته است؟

کسب مقام دوم در جشنواره پرسش مهر، دستاوردی ارزشمند بود که انگیزه مضاعفی برای فعالیت‌های علمی و پژوهشی در حوزه تعلیم و تربیت در من ایجاد نمود. این موفقیت، درک عمیق‌تری از اهمیت وفاق و همکاری در فرآیندهای یاددهی-یادگیری را به همراه داشت و موجب گردید تا توجه بیشتری به جنبه‌های روابط انسانی، احترام متقابل و مشارکت فعال دانش‌آموزان در محیط کلاس درس مبذول دارم. همچنین، این دستاورد علمی، رویکردی نوآورانه در کلاس‌داری را در من تقویت کرده و اهتمام به نیازها و دغدغه‌های واقعی دانش‌آموزان را، به منظور ایجاد تأثیری پایدار بر رشد همه‌جانبه آنان، در اولویت قرار داد. در نهایت، این تجربه، ماهیت هنرگونه آموزش و نقش کلیدی همدلی و تعهد در تحقق اهداف تربیتی را برجسته ساخت.

آیا این طرح را در کلاس‌های خود اجرا کرده‌اید؟ بازخورد دانش‌آموزان چه بود؟

در چارچوب این پژوهش، بخشی از راهکارهای ارائه شده در قالب اجرای پروژه‌های گروهی در فرآیند آموزشی مورد بهره‌برداری قرار گرفت که با استقبال قابل توجه دانش‌آموزان مواجه شد. این فعالیت‌ها اثرات مثبتی بر افزایش انگیزه و میزان مشارکت آنان داشت و بهبود مهارت‌های اجتماعی و تفکر انتقادی گروهی را سبب شدند. نتایج حاصله، به‌ویژه در زمینه توسعه مهارت‌های تعامل و گفت‌وگو در میان دانش‌آموزان کم‌رو، نشان‌دهنده تأثیرات مؤثر روش‌های نوآورانه آموزش بر فرآیند یادگیری و رشد فردی و اجتماعی دانش‌آموزان بود. این یافته‌ها موید آن است که تلفیق رویکردهای مبتنی بر همکاری، می‌تواند به غنی‌تر شدن فرآیند آموزش و پرورش منجر گردد.

آیا قصد دارید این روش را در مقیاس بزرگ‌تری (مثلاً مدرسه یا منطقه آموزشی) گسترش دهید؟

در این مطالعه، در همکاری با مدیران مدرسه، نیت برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای معلمان و والدین به منظور تقویت فرهنگ وفاق و همبستگی در محیط مدرسه شکل گرفته است. علاوه بر آن، برنامه‌هایی جهت ارتقاء مهارت‌های اجتماعی و تعامل دانش‌آموزان طراحی و اجرا خواهد شد. هدف نهایی توسعه و گسترش این رویکردها در سطح مدرسه و منطقه آموزشی است، به گونه‌ای که بتواند به الگوی مؤثری برای بهبود فضای آموزش و پرورش و ترویج روحیه مسئولیت‌پذیری در نسل آینده تبدیل گردد.

چالش‌های معلمی و پیشنهادات: 

بزرگ‌ترین چالش‌هایی که در حرفه معلمی با آن روبه‌رو هستید چیست؟

به عنوان یک معلم، در طول سال‌ها فعالیت، با چالش‌های چندگانه‌ای روبرو بوده‌ام که از جمله آن‌ها می‌توان به فشارهای اقتصادی و معیشتی معلمان، کمبود منابع و امکانات آموزشی لازم برای پیاده‌سازی روش‌های نوین تدریس، و ساختار متمرکز نظام آموزشی که آزادی عمل معلمان را در انتخاب روش‌های تدریس خلاقانه محدود می‌کند، اشاره کرد. این مسائل، همراه با کمبود زمان برای طراحی روش‌های نوآورانه و عدم مشارکت کافی والدین، نیازمند رویکردهای مبتنی بر پژوهش و همکاری با سایر متخصصان است. با این حال، با برنامه‌ریزی دقیق، بهره‌گیری از روش‌های خلاقانه در محدودیت‌ها و ایجاد شبکه‌های همکاری، تلاش می‌کنم به مدیریت این چالش‌ها بپردازم و باور دارم که تغییرات مثبت در محیط کلاس درس می‌تواند گامی مؤثر در جهت بهبود نظام آموزشی باشد.

اگر شما مسئول آموزش و پرورش بودید، چه تغییراتی برای بهبود کیفیت تدریس و پرورش پرسشگری ایجاد می‌کردید؟

در صورت تصدی مسئولیت در حوزه آموزش و پرورش، رویکرد اصلی اینجانب بر تحول بنیادین نظام آموزشی با تمرکز بر رویکردهای دانش‌آموز‌محور استوار خواهد بود. این تحول، پرورش استعدادهای خلاق و تقویت حس مسئولیت‌پذیری در دانش‌آموزان را مد نظر قرار خواهد داد. متعاقباً، بازنگری و بازطراحی برنامه‌های درسی با هدف تسهیل یادگیری پروژه‌محور، تقویت تفکر انتقادی و تشویق به پرسشگری، در دستور کار قرار خواهد گرفت. علاوه بر این، تقویت پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی به عنوان بستری برای شکوفایی خلاقیت و نوآوری، و همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی مستمر و کاربردی برای ارتقاء مهارت‌های حرفه‌ای معلمان در زمینه روش‌های نوین تدریس و فنون ارتباطی مؤثر، از دیگر اولویت‌های اینجانب خواهد بود.

چه توصیه‌ای به همکارانتان دارید که دوست دارند در چنین جشنواره‌هایی شرکت کنند؟

به همکارانم توصیه می‌کنم با شرکت در جشنواره‌هایی چون پرسش مهر، تجربیات آموزشی خود را به اشتراک گذاشته و با روش‌های نوین آشنا شوند. برای موفقیت، دغدغه‌های واقعی آموزش را محور پژوهش قرار داده و با ترکیب علم و تجربه، راهکار ارائه کنند. پشتکار و ارائه خلاقانه ایده‌ها با روش‌های ساختارمند، کلید رشد حرفه‌ای در این رویدادهاست.

انگیزه‌ها و دغدغه‌های شخصی:

انگیزه اصلی شما برای ادامه کار در شرایط سخت معلمی چیست؟

باور عمیق من بر این است که فرآیند آموزش نقش اساسی در شکل‌گیری آینده فردی و اجتماعی دانش‌آموزان ایفا می‌کند. مشاهده پیشرفت‌های تحصیلی و توسعه مهارت‌های فردی و اجتماعی دانش‌آموزان، انگیزه‌ی اصلی من در مواجهه با چالش‌های حرفه‌ای است و موجب تقویت احساس رضایت‌مندی و انگیزه‌ی فعالیت می‌گردد. علاوه بر این، اعتقاد راسخ به اهمیت آموزش در توسعه پایدار جامعه و عشق حرفه‌ای به تدریس، من را به ادامه‌دادن تلاش‌های مستمر و وفاداری به نسل جوان ترغیب می‌کند.

آیا خارج از محیط مدرسه، فعالیت‌های آموزشی یا پژوهشی دیگری هم دارید؟» (مثل تألیف کتاب، وبلاگ آموزشی و)

به عنوان یک پژوهشگر در مقطع دکتری تخصصی ریاضی کاربردی، تحقیقات اینجانب بر حوزه‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره و بهینه‌سازی شبکه‌ها با تمرکز بر مسائل آموزشی و اجتماعی متمرکز است. فعالیت‌های علمی پژوهشی من شامل نگارش و ارائه مقالات در مجلات معتبر علمی و مشارکت در کنفرانس‌های تخصصی بین‌المللی می‌باشد. علاوه بر این، در راستای ارتقاء دانش و مهارت‌های تخصصی جامعه آموزشی، به عنوان مدرس در کارگاه‌های آموزشی با موضوعات روش‌های نوین تدریس و بهینه‌سازی فرآیندهای یاددهی-یادگیری برای معلمان و والدین مشارکت فعال دارم. اینجانب بر این باورم که انتقال دانش و تجربیات حاصل از پژوهش، رسالت اجتماعی هر دانشگاهی و معلمی محسوب می‌شود.

آرزوی بزرگ شما به عنوان یک معلم چیست؟

هدف غایی اینجانب، ایجاد یک پارادایم تحول‌آفرین در ساختار نظام آموزشی کشور است؛ به گونه‌ای که دانش‌آموزان نه تنها به دانش تخصصی مجهز گردند، بلکه به عنوان افرادی مسئولیت‌پذیر، خلاق و همدل پرورش یافته و توانایی ایفای نقش مؤثر در تعیین سرنوشت آتی کشور را کسب نمایند. علاوه بر این، آرزومندم که معلمان به عنوان محور اصلی فرآیند تعلیم و تربیت، از پشتیبانی‌های لازم اعم از معیشتی و حرفه‌ای برخوردار گردند تا با انگیزه و اشتیاق، رویکردهای نوین آموزشی را در محیط کلاس به کار گیرند. در نهایت، امیدوارم تلاش‌های پژوهشی اینجانب به ارتقاء سطح کیفی آموزش و پرورش در مقیاس ملی کمک نموده و به عنوان یک الگو برای سایر معلمان، پژوهشگران و سیاست‌گذاران آموزشی، الهام‌بخش واقع شود. زیرا بر این باورم که هر گام کوچک اما مؤثر در راستای بهبود نظام آموزش، گامی بزرگ به سوی ساختن آینده‌ای بهتر برای کشور عزیزمان خواهد بود.

نگارش: طاهره جوکار

انتهای گزارش/