علمی، پژوهشی و فناوری

دندان شیری کودک شما بیماری‌هایش را درمان می‌کند

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : سلول‌های بنیادی که در پزشکی بازساختی مورد استفاده قرار می‌گیرند، به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته‌ای از آن‌ها، سلول‌های بنیادی جنینی هستند که از جنین‌ها استخراج می‌شوند. معمولاً این جنین‌ها مربوط به زوجینی هستند که به مراکز باروری مراجعه کرده‌اند و تعدادی جنین برای آن‌ها در شرایط آزمایشگاهی ایجاد شده است.

سلول‌های بنیادی جنینی؛ طلایی‌ترین ابزار پزشکی بازساختی

فرشته کرمعلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس می‌گوید: «پس از آنکه انتقال جنین به رحم موفقیت‌آمیز بوده و دیگر نیازی به باقی جنین‌ها نیست، با اخذ مجوزهای اخلاقی، تعدادی از این جنین‌ها به آزمایشگاه منتقل می‌شوند. در مرحله بعد بخش خاصی از جنین در شرایط کنترل‌شده آزمایشگاهی جداسازی و کشت داده می‌شود و از آن‌ها سلول‌های بنیادی جنینی استخراج می‌شود.»

منظور از سلول بنیادی جنینی، سلولی است که از مرحله‌ای از جنین گرفته می‌شود که هنوز مراحل تکوین آن آغاز نشده است. به این سلول‌ها، به دلیل منشأ و ویژگی‌هایشان، «سلول‌های بنیادی جنینی» گفته می‌شود.

برای مثال ممکن است برای مادری در شرایط آزمایشگاهی ده جنین تولید شده باشد. از این تعداد، سه جنین به رحم منتقل شده و هفت جنین دیگر در شرایط آزمایشگاهی باقی مانده‌اند تا در صورت ناموفق بودن انتقال اولیه، امکان استفاده مجدد برای انتقال وجود داشته باشد. حال در مواردی که بارداری موفقیت‌آمیز بوده و فرد، دیگر نیازی به جنین‌های باقی‌مانده ندارد، با کسب مجوزهای اخلاقی و رعایت تمامی ملاحظات اخلاقی، این جنین‌ها در شرایط آزمایشگاهی مورد استفاده پژوهشی قرار می‌گیرند.

کرمعلی می‌گوید: «آن جنین‌ها به شرایط آزمایشگاهی منتقل می‌شوند و در آنجا تحت مجموعه‌ای از مراحل کشت و آماده‌سازی قرار می‌گیرند تا از آن‌ها سلول‌های بنیادی جنینی استخراج شود.»سلول‌های بنیادی جنینی این قابلیت را دارند که در شرایط آزمایشگاهی، با تعریف شرایط خاص و کنترل‌شده، به انواع مختلفی از سلول‌ها تمایز پیدا کنند. برای مثال می‌توان آن‌ها را به سلول‌های قلبی، سلول‌های عصبی یا سلول‌های شبکیه‌ چشم تبدیل کرد. به‌عبارت‌دیگر از یک نوع سلول بنیادی جنینی می‌توان طی فرایندی در آزمایشگاه، انواع و اقسام سلول‌های بدن را تولید کرد.

سلول‌هایی که از این روش به دست می‌آیند، به‌طور عمده در حوزه‌ سلول‌درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. دلیل این امر آن است که از ابتدا سرنوشت سلول در اختیار پژوهشگر قرار دارد و مسیر تمایز آن مرحله به مرحله، با برنامه‌ریزی مشخص، تا رسیدن به نوع سلول مورد نظر، هدایت می‌شود.

وقتی یک دندان ساده، ذخیره‌ای برای آینده می‌شود

اما بعضی مواقع ممکن است که نخواهیم از سلول‌های بنیادی جنینی استفاده کنیم؛ در این صورت به سلول‌های مورد استفاده، سلول‌های بنیادی بالغ گفته می‌شود. این نوع از سلول‌های بنیادی از بافت‌های تکوین‌یافته و بالغ بدن استخراج می‌شوند. برای نمونه می‌توان به سلول‌های بنیادی موجود در مغز استخوان یا سلول‌های بنیادی موجود در دندان اشاره کرد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان در این خصوص توضیح می‌دهد: «می‌توانیم، برای مثال، دندانی را که برای ارتودنسی کشیده می‌شود، به شرایط آزمایشگاهی منتقل کنیم و از آن، سلول‌های بنیادی دندانی را جدا کنیم. اما در مورد مغز استخوان، این فرایند کمی پیچیده‌تر است و معمولا نیاز به انجام جراحی دارد.»

این سلول‌های بنیادی را می‌توان برای خود شخص یا در برخی موارد برای بستگان درجه یک و دو استفاده کرد که این مسئله به نوع سلول بنیادی بستگی دارد. برای نمونه، در مورد خون بند ناف، اکنون همه نمونه‌ها به بانک خون بند ناف منتقل می‌شوند و در آنجا نگهداری می‌شوند. حالا اگر ـ خدای‌نکرده ـ زمانی فردی نیاز پیدا کند و از نظر سازگاری خونی، میان او و فردی که نمونه بند ناف از او ذخیره شده است، تطابق یا شباهتی وجود داشته باشد، می‌توان از این نمونه‌ها برای درمان استفاده کرد.

کرمعلی می‌گوید: «از زمانی که نوزاد متولد می‌شود، شرکت بند ناف که زیر نظر پژوهشگاه رویان فعالیت می‌کند، فرایند را هماهنگ می‌نماید. در این راستا یک ماما با مادر مورد نظر ارتباط برقرار می‌کند. سپس مجموعه‌ای از آزمایش‌ها انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که مادر به بیماری‌های خونی خاص، مانند انواع بیماری‌های ویروسی نظیر هپاتیت، ایدز و غیره مبتلا نباشد. پس از تأیید نتایج آزمایش‌ها، هماهنگی لازم با ماما انجام می‌گیرد.در زمان زایمان، چه طبیعی باشد و چه سزارین، ماما در محل زایمان حضور پیدا کرده و نمونه خون بند ناف را جمع‌آوری می‌کند. این نمونه به بانک خون بند ناف ارسال شده و پس از طی مراحلی از آماده‌سازی و پردازش، به‌صورت اختصاصی برای همان فرد ذخیره می‌شود.»

نکته مهم این است که الزاما قرار نیست فرد دریافت‌کننده نمونه خون بند ناف، بیمار باشد. بسیاری از خانواده‌ها به‌منظور ذخیره‌سازی و پیشگیری، این کار را به‌عنوان یک اقدام احتیاطی و آینده‌نگرانه انجام می‌دهند.

دندان شیری کودک شما، منبعی طلایی برای آینده سلامت

بانک خون بند ناف، در کنار ذخیره‌سازی خون بند ناف نوزادان، پالپ سلول‌های دندانی را نیز به سبد خدمات خود اضافه کرده و در حال توسعه فناوری‌های مربوط به آن است. این اقدام برای گسترش منابع سلول‌های بنیادی قابل استفاده در آینده انجام می‌شود. پالپ دندان، به‌ویژه دندان‌های شیری یا دندان‌هایی که به دلایل ارتودنسی کشیده می‌شوند، منبعی ارزشمند از سلول‌های بنیادی است.

پژوهشگران رویان در حال کار روی فناوری‌هایی هستند که امکان استخراج، کشت و ذخیره‌سازی این سلول‌ها را به‌صورت ایمن و مؤثر فراهم کنند.

در حال حاضر فک کودکان به تدریج کوچک‌تر می‌شود و دندان‌ها دچار نامرتبی می‌شوند که نیاز به درمان ارتودنسی را به همراه دارد. در فرایند ارتودنسی، دندانی که ممکن است سالم باشد ولی به دلیل ایجاد نامنظمی در ردیف دندان‌ها کشیده می‌شود. این دندان سالم که فاقد پوسیدگی و لق‌شدگی است، در شرایط آزمایشگاهی پالپ دندان از آن جدا شده، کشت داده می‌شود و سپس برای فرد مربوطه فریز می‌گردد تا در سال‌های آینده قابل استفاده باشد.سلول‌هایی که با ترشحات‌شان، به بدن فرمان آرامش می‌دهند

سلول‌های بنیادی بالغ معمولا به این دلیل که از بافت‌های بالغ استخراج می‌شوند و در مراحل تکوینی و تمایزی خود پیشرفته‌تر هستند، محدودیت‌هایی در توانایی تبدیل به انواع سلول‌ها دارند. به‌عنوان مثال، وقتی سلول‌های بنیادی از مغز استخوان گرفته می‌شوند، احتمال تبدیل آن‌ها به سلول‌های شبکیه بسیار پایین است، چرا که این سلول‌ها تا حدی مسیر تمایزی خود را طی کرده‌اند و تحت کنترل کامل ما نیستند.

کرمعلی تأکید می‌کند: «برای همین معمولا سلول‌های بنیادی بالغ را بیشتر برای بیماری‌های خاصی که مربوط به همان رده بافتی هستند، استفاده می‌کنند؛ به عنوان مثال سلول‌های بنیادی مغز استخوان را عمدتا در درمان بیماری‌های خونی به کار می‌برند.»

اما یکی از خصوصیات مهم سلول‌های بنیادی بالغ این است که در شرایط آزمایشگاهی یا زمانی که به محل خاصی منتقل می‌شوند، ترشحاتی دارند که می‌تواند به بافت آسیب‌دیده کمک کند. این ترشحات تا حدی می‌توانند جلوی مرگ سلولی را بگیرند یا به تعدیل سیستم ایمنی کمک کنند. یعنی در شرایطی که سیستم ایمنی بیش‌فعال شده باشد، استفاده از سلول‌های بنیادی بالغ می‌تواند بسیار مفید و مؤثر باشد.