پایگاه خبری علم و فناوری

1403-12-14 09:47
- شماره خبر : 15479

علمی، پژوهشی و فناوری

رقابت نزدیک ایران و ترکیه در هوش مصنوعی

ایران با تکیه بر پژوهش و نوآوری در تلاش است جایگاه خود را در رقابت منطقه‌ای هوش مصنوعی تقویت کند؛ رقابتی که هر روز ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد.

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : ایران و ترکیه در تعداد مقالات منتشرشده رقابت خیلی تنگاتنگی دارند و پیشتاز تولید مقالات تحقیقاتی هوش مصنوعی در طول سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۲۲ با تولید مداوم ۱۵۰۰-۲۰۰۰ مقاله در سال بودند.

برخی از پایگاه‌های استنادی معتبر در جهان نقش مهمی در ارزیابی پژوهش‌های علمی ایفا می‌کنند. یکی از این پایگاه‌ها، سایمگو (SCImago) است که بر اساس داده‌های اسکوپوس، رتبه‌بندی مجلات علمی را ارائه می‌دهد. علاوه بر آن، وب آو ساینس (Web of Science)، که پیش‌تر با نام ISI شناخته می‌شد، یکی دیگر از منابع معتبر برای سنجش تولیدات علمی و ارزیابی استنادی پژوهش‌ها محسوب می‌شود.در حوزه هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های نوظهور، این پایگاه‌ها به دلیل گستردگی پوشش و دقت بالای داده‌ها به‌عنوان منابع اصلی برای تحلیل وضعیت تولید علم، روندهای پژوهشی و شاخص‌های استنادی مورد استفاده قرار می‌گیرند. پژوهشگران و سیاست‌گذاران علمی معمولاً به گزارش‌های این پایگاه‌ها استناد می‌کنند تا تصویری جامع از جایگاه علمی محققان، مؤسسات و کشورها در تولید دانش و تأثیرگذاری علمی ترسیم کنند.

رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی ایران محمدهادی زاهدی درباره رتبه ایران در منطقه بر اساس آمار سایمگو می‌گوید: « طبق آمار این مرکز تا پایان 2023، ایران رتبه جهانی شانزدهم را کسب کرده و رتبه پانزدهم متعلق به ترکیه است که نشان می‌دهد ما در منطقه دوم شده‌ایم. در آمار قبلی این مرکز (تا پایان 2022) ایران رتبه پانزدهم در دنیا و اول در منطقه را داشت. مهمترین معیار این مراکز تعداد مقالات تولید شده در حوزه هوش مصنوعی است.»این رتبه یک شاخص تجمعی است که داده‌های پژوهشی را از سال‌های گذشته تا پایان سال 2023 شامل می‌شود. بااین‌حال، در سال 2023 به‌صورت مستقل، ایران موفق به کسب رتبه نخست منطقه‌ای و جایگاه سیزدهم جهانی در حوزه هوش مصنوعی شده است. لازم به ذکر است که داده‌های مربوط به سال 2024 هنوز منتشر نشده‌اند. تصویر زیر جایگاه ایران را در منطقه در سال 2023 نمایش می‌دهد.

عملکرد استنادی قوی نشان می‌دهد. تعداد استنادها برای سال‌های اخیر کمتر است زیرا مقالات نیاز به زمان برای جمع‌آوری استناد دارند. بر این اساس ترکیه عملکرد استنادی پایداری را نشان می‌دهد و معمولاً در رتبه دوم یا سوم قرار دارد

رتبه در منطقه بر اساس تحلیل شاخص H-Index

شاخص H-Index یکی از معیارهای پرکاربرد برای سنجش تاثیرگذاری علمی محققان، مجلات و حتی کشورها در حوزه‌های مختلف علمی از جمله هوش مصنوعی است. این شاخص تعداد مقالاتی را که به میزان قابل توجهی مورد استناد قرار گرفته‌اند، اندازه‌گیری می‌کند. به بیان ساده، اگر یک پژوهشگر دارای H-Index برابر با 20 باشد، به این معنی است که او حداقل 20 مقاله منتشر کرده که هرکدام حداقل 20 بار مورد استناد قرار گرفته‌اند.به دلیل رشد سریع تحقیقات و تولید مقالات در حوزه هوش مصنوعی، شاخص H-Index به‌عنوان ابزاری مؤثر برای شناسایی محققان تأثیرگذار و نوآور مطرح می‌شود.ایران در شاخص H-Index رتبه 151 را دارد. ترکیه علیرغم اینکه بیشترین تعداد مقاله را ندارد، رتبه 183 در شاخص H-Index را دارد و عربستان نیز رتبه 134 دارد. این نشان می‌دهد که برخی کشورها ممکن است مقالات بیشتری تولید کنند اما برخی دیگر بر تحقیقات با تأثیر بالاتر تمرکز دارند.

رتبه ایران در کاربردی سازی هوش مصنوعی

در حوزه هوش مصنوعی (AI)، دو مسیر مهم و مکمل وجود دارد: تولید مقالات علمی و کاربردی‌سازی فناوری. هرچند این دو مسیر در برخی موارد به هم مرتبط هستند، اما تفاوت‌های بنیادین دارند. کاربردی‌سازی به معنای پیاده‌سازی فناوری‌های هوش مصنوعی در دنیای واقعی برای حل مسائل عملی در صنایع مختلف مانند بهداشت، حمل‌ونقل، کشاورزی و امور مالی است.زاهدی در ارتباط با رتبه ایران در کاربردی‌سازی این فناوری نوظهور این‌گونه توضیح می‌دهد: «در حوزه کاربردی‌سازی هوش مصنوعی، نظام‌های مختلف رتبه‌بندی در دنیا وجود دارد. یکی از نظام‌هایی که ما را رتبه‌بندی می‌کند، طبق آخرین آمار که در سال 2024 به‌روزرسانی شده، رتبه کلان ایران در حوزه هوش مصنوعی را 60 می‌داند که خود این رتبه از چند بخش دیگر تشکیل شده است. مواردی مثل میزان سرمایه‌گذاری موفق در زیرساخت، میزان موفقیت در تحقیق و توسعه، موفقیت در کاربردی‌سازی و ارائه خدمات عمومی را ارزیابی می‌کنند. در آخرین ارزیابی این رتبه 60 برای ایران بود. به‌طور کلی در تمام نظام‌های رتبه‌بندی حوزه کاربردی‌سازی هوش مصنوعی در ایران بین ۶۰ تا ۷۵ است.»

در این رتبه‌بندی ۷ حوزه تحقیق و پژوهش، توسعه، تجاری‌سازی، زیرساخت، راهبردهای کلان ملی کشورها، محیط‌های عملیاتی‌سازی و کاربردی‌سازی و حوزه استعدادها (سرمایه انسانی ماهر، خلاق و فعال در این زیست‌بوم) ارزیابی می‌شود. طبق این رتبه‌بندی کشور ما در حوزه توسعه و تحقیق وضعیت نسبتا خوبی دارد. در حوزه راهبردهای ملی با توجه به تصویب یک‌سری اسناد و قوانین به نظر وضعیت ما خوب خواهد شد. در مورد سرمایه انسانی نیز وضعیت خوبی داریم که البته با شرایط مطلوب فاصله داریم اما در سایر حوزه‌ها وضعیت چندان مطلوبی را نداریم.

پیش‌بینی‌های دو سال آینده و قدرت‌های در حال ظهور

با روندی که در حال طی شدن است، انتظار می‌رود ایران و ترکیه رهبری را حفظ کنند و به رقابت برای جایگاه نخست در تولید مقالات ادامه خواهند داد و احتمال دارد که عربستان نیز به دلیل سرمایه‌گذاری قابل توجه در تحقیقات، به این گروه بپیوندد. همچنین امارات ظرفیت رشد قوی نشان می‌دهد و ممکن است طی ۵ سال آینده با گروه برتر رقابت کند و مصر نیز رشد پایداری را نشان می‌دهد و می‌تواند برجسته‌تر شود.

https://stnews.ir/short/NYovl