علمی، پژوهشی و فناوری

در گفت و گو با یک کارشناس و دکترای جامعه شناسی مطرح شد:

ضرورت تحکیم بنیان خانواده به عنوان اساسی ترین نهاد اجتماعی

زهرا نجاتی مجد  کارشناس و دکترای جامعه شناسی و دبیر آموزش و پرورش در گفت و گو با خبرنگار علم و فناوری به عنوان مقدمه به تعربف آسیب شناسی اجتماعی پرداخت و تصریح کرد: عدم سازگاری ساختار اجتماعی و عدم طبیعی توانایی افراد در همگامی با آرمان های متحول و نهادهای جامعه یا ناکامی جامعه در همگام کردن مکانیسم کارکردی خود با شرایط متحول جهان شرایط به گونه ای است که رفتارهای ناخوشایند اجتماعی را ، سالم بر می شمرند، بنابراین آسیب اجتماعی تخلف از انتظارات اخلاقی را مسئله اجتماعی می داند، که توجه آن به آسیب های اجتماعی جامعه است.

  وی ادامه داد: آسیب شناسی در علوم اجتماعی شباهت ویژه ای با آسیب شناسی در علم پزشکی دارد. در آسیب اجتماعی رابطه متقابل بین طبقات نابهنجار از مهم ترین واقعیت هاست. همان‌گونه که جسم وقتی بیمار می‌شود به پزشک نیاز دارد،جامعه هم، زمانی که بیمار می‌شود به طبیب اجتماعی یا آسیب شناس، نیازمند است
 ‌
این مقام مسئول در ادامه به عوامل موثر در ایجاد آسیب های اجتماعی پرداخت و گفت: ناکامی در جامعه‌ پذیری  فرسایش اخلاقی را در پی دارد‌‌. بنابراین نبود شناخت دقیق نسبت به واقعیت ها و ارائه نشدن راهکارها و یکی از دلایل مهم تر جامعه این است که هنجارهایش به شدت در معرض دگرگونی قرار گرفته است.

او در همین راستا ادامه داد: تغییرات ناگهانی استانداردهای زندگی مجموعه ای از ضوابط و معیارهای ما در زندگی  و تهذیب نیروهای اخلاقی جامعه (معلم، پلیس و.... که منزلت اجتماعی داشتن) پیشرفت اقتصادی در پرتو نیروهای آزاد از نظم‌، دورکیم یکی از علل آنومی را پیشرفت های اقتصادی می داند. 

وی تصریح کرد: چیزی داریم به نام مصالح جمعی تقدم بر مصالح فردی، رابرت مرتون می‌گوید: اهداف تعریف نشده اند، وسایل ابزارهای تحقق اهدافِ هدف فراهم می‌شود ولی راه و روش رسیدن به هدف را ایجاد نمی کنید. به عنوان مثال، هدف من رسیدن به پول است اما آيا شرایط داشتن شغل را ایجاد کرده اند ؟ چه کنیم تا پول بدست آوریم؟

به گفته نجاتی مجد، انحراف محصول تعارض میان اهداف و وسیله ابزارهای لازم است . زمانی خودتان را با دیگری مقایسه کنید و بگویید که من لیاقت بالاتر از این فرد را داشتم و احساس محرومیت نسبی را بکنید، اگر این حس در هرکسی ایجاد شود آسیب زا است. 

وی به تعریف های آسیب شناسی پرداخت و گفت: آسیب شناسی مطالعه‌ و ریشه یابی بی نظمی های اجتماعی، آسیب شناسی اجتماعی یعنی تلاش برای وضعیت های از جامعه که عده ای در تلاش اند آنها را تغییر دهند. 

این فعال حوزه جامعه شناسی تصریح کرد: جامعه ‌شناسی اصطلاح آسیب شناسی اجتماعی را وضعیتی در جامعه می داند که انحراف و آسیب تلقی شود و دشواری بوجود آید‌. مطالعه نابسامانی و اختلال و عدم هماهنگی و تعادل مربوط به حیات اجتماعی انسان ها  در حقیقت آسیب شناسی، مطالعه و شناخت بی نظمی ها، ناهنجاری‌های اجتماعی مانند خودکشی، روسپی‌گری، زورگیری، گدایی، طلاق، فقر، بیکاری، خشونت، قتل و دگرکشی و ارائه راهکارها و شیوه های درمان و پیشگیری‌‌ آنها  شناخت و شناسایی وضعیت اجتماعی به عنوان شرایطی بد که باید برای ازبين یا اصلاح آن اقدام کرد.

این کارشناس و دکترای جامعه شناسی به هدف های آسیب شناسی اجتماعی پرداخت و گفت: می توان هدف های آسیب های اجتماعی را چنین برسی کرد که، شناخت آسیب های اجتماعی و علل و انگیزه های پیدایش آنها و بررسی شخصیت کج رفتاران و شناخت دقیق و درست دردها و آسیب ها, درمان آسیب دیدگان اجتماعی با به کارگیری روش های علمی و استفاده از شیوه های مناسب برای قطع ریشه ها و انگیزه‌ های آنان است. 

وی در ادامه گفت: هدف ها و مقاصد آسیب های اجتماعی را می‌توان چنین برشمرد، موضوعات مورد بحث در آسیب های اجتماعی که تمام کج رفتاری های اجتماعی مورد بحث است. در این خصوص سی رایت میلز معتقد است که باید در برخورد با مسائل اجتماعی بین گرفتاری های شخصی و مشکلات عمومی فرق عمده ای قائل شد. 

به گفته این کارشناس، جامعه ‌شناسی که با مسائل به عنوان گرفتاری های خصوصی برخورد می کنند مرتکب اشتباه بزرگی می شوند‌. زیرا اصولا کارکرد واقعی جامعه‌شناسی به کار بستن شیوه هایی است که مسائل اجتماعی را مشکلات عمومی می دانند. 

وی به یکی دیگر از هدف ها و اهمیت آسیب شناسی اجتماعی اشاره کرد و افزود: هر جا جمعی از انسان ها گرده هم آمده اند برای رفع آسان تر و بهتر نیازهای خود به امنیت و آسایش و سلامت و هر نوع نیاز دیگر هنجارهایی ساخته اند و همه را به پیروی از آنها فراخوانده اند‌‌. هنگامی نگرانی ها بوجود می آید که حجم کج رفتاری های مردم از سقف تحمل جامعه فراتر می‌رود. 

او در خصوص می‌گوید: زمانی که آسیب ها و کج رفتاری ها جامعه را فرا گیرد، رشوه، اعتياد، سرقت، روسپی‌گری، فقر، خودکشی اختلاس و ناهنجاری‌های اخلاقی افزایش می یابد. 

 این فعال حوزه جامعه شناسی در این خصوص تصریح کرده: برای همه سوال پیش می آید چرا جامعه چنین است؟ به گفته دورکیم، رفتارهای که با هنجارها و مقررات گروه هم نوایی نداشته باشد، آسیب بوجود می آورند. 

دکتر نجاتی مجد در خصوص شیوه عمل آسیب شناسی اجتماعی نیز این چنین می‌گوید: پاسخ به همه ی سوالاتی که چه رفتاری دریک جامعه بهنجار و چه رفتاری در یک جامعه نابهنجار است و اشکالی که در همه جامعه روی می دهد به این صورت  که پیشگیری مهم تر از درمان است. 

وی ادامه داد: بسیاری از آسیب شناسان اجتماعی برآنند که برای مبارزه با آسیب ها باید زمینه ی اجتماعی آنها را از بین برد، و برای بدست آمدن این منظور رعایت دو اصل نیاز است از جمله، سالم کردن محیط اجتماعی کودکان یعنی خانواده، سالم  سازی محیط اجتماعی همگان یعنی جامعه و ریشه یابی آسیب های اجتماعی با ابزارهای دقیق علمی می‌توان اشاره کرد. 

او با اشاره به اینکه بنیان کارکردهای نابسامان اجتماعی و اختلال عدم هماهنگی و تعادل در کارکرد های مربوط حیات اجتماعی انسان ها است، تصریح کرد: آسیب های اجتماعی با توجه به شرایط می‌توانداز نظر اجتماعی مفید یا مضر باشد. 

 دکتر نجاتی مجد با بیان اینکه به اینکه که پیوند میان فرد و جامعه مهم ترین علت هم نوایی و عامل اصلی کنترل رفتارهای فرد است، گفت: ضعف این پیوند یا نبود آن موجب اصلی کج رفتاری است جامعه انسانی تنها مجموعه ساده ای از افراد نیست، بلکه نظامی است که از پیوند آنها بدست می‌آید. 

او می‌گوید: به گفته ی دورکیم جامعه دارای هویت خاص و مستقلی است که او این هویت مستقل را وجدان جمعی می نامد و می‌گوید اجتماع افراد از آحاد تشکیل دهنده ی آن به وجود می آید. 

او ادامه داد: برای درمان آسیب دیدگان اجتماعی باید با به کارگیری روش های علمی و استفاده از شیوه های مناسب برای قطع ریشه های آن اقدام عملی انجام داد و مهم تر اینکه انگیزه های آنان و شناخت آسیب های اجتماعی را وارسی نمود زیرا بدون شناخت ساختارها و کارکردهای آن و بی توجه به جنبه های جنبه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مقدور نیست و بی توجه به ابعاد درونی و بیرونی جامعه هیچ گونه اثری ندارد. 

 این مقام مسئول در خصوص کاهش آسیب های اجتماعی و ضرورت تحکیم نهاد خانواده نیز این چنین بیان می‌کند: خشونت ها  در خانواده رخ می دهد، خانواده فضای پر از احساس و عاطفه است و اعضا خانواده ناکامی های خارج از آن را به داخل خانه می آورند و بروز می دهند. 

او افزود: پرخاشگری هایی که اگر خارج روی دهد معمولا کسی آن را تحمل نمی کند، درخانواده و دربین اعضای آن تحمل می‌شود. صاحب نظران علوم اجتماعی، عوامل عمده خشونت درخانواده را فقر، پدرسالاری، بیماری روانی، اختلال شخصیتی، همچنین همسر آزاری، کودک آزاری و سالمند آزاری دانسته اند. 

به گفته نجاتی مجد، هر ساختار اجتماعی دارای کارکردهای مختلفی است از جمله، کارکرد نا مناسب و مناسب، پنهان و آشکار، در این بین فرهنگ از مولفه های بسیاری چون نگرش ها، باورها، ارزش ها، هنجارها، شکیل شده است. 

او عنوان کرد: درخانواده پایبندی به ارزش ها که مجموعه آرمانی هستند مهم است یعنی چه چیزی درست است یا نادرست است درحقیقت هرچیزی که برای خانواده ضروری و محترم ،مقدس و مطلوب و ارزش‌های حاکم بر جامعه است، مانند درستکاری، شرافت، احترام به حقوق دیگران، تقوا که اگر در جامعه شکل گرفته باشند و افراد ملزم و  پایبند به رعایت آنها باشند درخانواده که اساسی ترین نهاد اجتماعی است محکم تر می گردند.

به گفته این فعال حوزه جامعه شناسی، در واقع هنجارهای اجتماعی می گویند که انسان چه باید بگوید و چگونه بیندیشد و چه اعمالی را انجام دهد. و از چه چیزهای دوری و پرهیز نماید. 

وی در همین راستا خاطرنشان کرد: بنابراین افراد می کوشند تا رفتار خود را با هنجارهای اجتماعی سازگار کنند تا جامعه او را به عضویت خود بپذیرد. بنابراین هر اندازه آسیب ها در جامعه کاهش یابد به همان اندازه در خانواده هم آسیب هاکاهش می یابند و هر قدر جامعه سالم تر باشد خانواده هم سالم خواهد بود. 

دکتر نجاتی مجد با اشاره به اینکه ضرورت تحکیم بنیان خانواده به عنوان اساسی ترین نهاد اجتماعی است، گفت: خانواده یکی از مهم ترین عوامل تربیت فرد است. خانواده علاوه بر کارکردهای تولید مثل، بر اجتماعی کردن و تعیین پایگاه اجتماعی و حفاظت از روان اعضای خانواده و کاهش تنش و استرس و... تاکید دارد.

وی ادامه داد: پارسونز دو کارکرد اساسی برای خانواده قائل است از جمله، اجتماعی کردن کودکان و کارکرد شکوفایی و ثبات شخصیت بزرگسالان که این دو کارکرد در روابط صمیمی و محبت آمیز خانواده امکان پذیر است. 

نجاتی مجد افزود: محبت والدین سبب می‌شود کودک در رابطه با دیگران، مدرسه و درگروه های همسالان اعتماد به نفس کسب کند که راهگشای زندگی او خواهد بود. و بزرگسالان نیز برای تکامل بخشیدن به قابلیت ها و توانایی های خود محتاج محیط گرم و صمیمی خانواده هستند. 

او می‌گوید: بسیاری از جامعه شناسان با تمرکز بر اصولی مانند صمیمت در خانواده و روابط درونی آن باعث همبستگی اجتماعی در افراد می‌شود، تاکید دارند، زیرا یک خانواده مطلوب به عنوان یک نهاد اساسی با صمیمیت و همبستگی اجتماعی از خشونت ها و تنش ها حفظ می‌شود که تاثیر مثبت خود را بر اجتماع و جامعه می گذارد. 

او با اشاره به اینکه نگاهی جامعه شناختی به مولفه های انسجام بخش خانواده در بستر تغییرات اجتماعی و فرهنگی نظریه های جامعه شناختی بر رابطه متقابل جامعه و خانواده تاکید دارند، خاطرنشان کرد: در صورت وجود ارزش ها و نگرش ها و باورهای مثبت و منفی و مجاز بودن و نبودن آنها در جامعه، بازتاب آنها در خانواده نیز تجلی می یابد. برخی رفتارها در جامعه مجاز شمرده می‌شوند و نهی اجتماعی وجود ندارد.

وی در همین راستا افزود: زمانی که ساختار جامعه بر نابرابری های اجتماعی استوار باشد و تا هنگامی که دگرگونی ها و تغییرات اساسی در قوانین جامعه ایجاد نگردد و رفتارهای زشت در جامعه مورد تقبیح قرار نگیرد، امکان مقابله در خانواده با این موارد نابهنجار و غیر مجاز وجود ندارد. 

او در ادامه افزود: برای انسجام بخشی خانواده، در سطح فردی و اجتماعی و قانونی می توان مولفه های ارائه کرد که درآنها مسؤلیت اصلی برعهده رسانه های جمعی، مدارس و افراد مسئول در سازمان های مختلف است و فرهنگ سازی در این باره شاید زمان بر و طولانی باشد ولی در شکل اجتماعی و خانوادگی حتما انسجام بخشی را خواهد آورد. 

وی در بخش دیگری از سخنان خود اشاره ای به فضای مجازی و گسترش آسیب های نوظهور کرد و گفت: شبکه های اجتماعی و فضای مجازی  راه‌های متعددی را برای برقراری ارتباطات، اطلاع رسانی، دانستن و آگاه شدن در اختیار ما قرار می‌دهد. 

وی ادامه داد: مبارزه ای که جامعه جهانی امروز درپیش دارد برای استفاده از فرصت های یادگیری است که جوانان و بزرگسالان را آماده بهره برداری از فرهنگ معاصر و افزودن یا تاثیر گذاری بر آن می‌کند. 

این فعال حوزه جامعه شناسی افزود: ما دراین میان یا باید فناوری الکترونیکی را رد کنیم یا خود را در برابر امکانات وسیع آن قرار دهیم و این مبارزه‌ را با آغوشی باز بپذیریم.

او در این خصوص گفت: فضای مجازی نشان می‌دهد که شکل های گوناگون زندگی اجتماعی چه پیوند عمیقی با کنترل زمان و مکان از سوی ما دارد، انواع گوناگون فناوری، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی این فرصت و امکان را به ما داده که با دیگرانی در هر کجای جهان تماس برقرار کنیم ،کسانی که هرگز آنها را ندیده ایم. 

دکتر نجاتی مجد در این خصوص نیز می‌گوید: می توانیم بدون تکان خوردن از روی صندلی مان با هرکسی ارتباط مجازی برقرار کنیم. این دگرگونی و تحول موجب تغییر تجربه زمانی ما شده است چون ارتباط فوری و بی درنگ صورت می گیرد. 

وی به‌ این نکته اشاره کرد و گفت: حدود چهل و پنجاه سال پیش ارتباطات با فاصله مکانی انجام می گرفت و مستلزم گذشت زمان نیز بوده، به عنوان مثال اگر شما نامه ای به کسی در خارج از کشور می فرستادید، باید مدتی می گذشت تا نامه شما به خارج فرستاده شود و به دست گیرنده برسد. 

دکتر نجاتی مجد در ادامه این مطلب به خبرنگار ما می‌گوید: اکنون ارتباط فوری پایه واساس دنیای اجتماعی ما شده است. بدون این ارتباطات، زندگی ما تقریبا تصور ناپذیر است. دراین دنیای مدرن با افرادی در تعامل هستیم که شاید هرگز آنها را ندیده و نشناخته ایم. 

وی همچنین افزود: بعضی مدعی اند که جامعه همراه با رشد هرچه بیشتر توانمندی های تکنولوژیک،بی صدا تر میشود. همراه با شتاب گرفتن ضرب آهنگ زندگی، مردم به‌ نحو بیشتری خود را منزوی تر می کنند، اکنون ما بیش تر با شبکه های اجتماعی و مجازی کنش متقابل داریم تا با همسایگان اجتماعی مان، عده ای هم موافق این سخنان نیستند. آنها معتقدند که دنیای مجازی و شبکه های اجتماعی  اطلاعاتی درباره سن، جنس، قومیت یا موقعیت اجتماعی افراد را می پوشاند و موجب می‌شود که  فقط به محتوای پیام توجه شود.

 وی ادامه داد: این مزیت بزرگی است برای زنان و گروه های محرومی که عقاید آنها در سایر محیط ها گاهی‌ بی ارزش دانسته میشود. بنابراین آزادیبخش و توانبخش معرفی می‌شود، چون مردم هویت های دلخواه در فضای مجازی را برای خویش خلق میکنند و آزادتر از جاهای دیگر سخن می‌گویند.

این مقام مسئول بیان کرد: ما همه می دانیم دراین صورت گرما و صمیمیت میهمانی ها و مراسم حضوری را از دست میدهیم. یعنی نیازی که افراد به ملاقات با یکدیگر در وضعیت های حضوری، یا کنش متقابل رودرو را احساس می کنند را دارند. 

او ادامه داد: مردم از خانه خارج می‌شوند تا به ملاقات دیگران بروند، چون وضعیت حضوری اطلاعات بسیار پرمایه تری درباره چگونگی اندیشه واحساس دیگران و صداقت و دستکاری آنها به دست میدهد تا ارتباطات‌ مجازی  فقط با قرار گرفتن درحضور بالفعل ديگران  حس می کنیم و می فهمیم در اطراف ما چه می‌گذرد و مطمئن میشویم ‌که می‌توانیم نظرات ودیدگاه خود را به دیگران بفهمانیم و صداقت و درستکاری خود را به آنها بباورانیم.

در ادامه این گفت و گو دکتر نجاتی مجد به خطرات فضای مجازی بر روی خانواده ها و کودکان اشاره کرد و گفت: کودکان و نوجوانان آسیب پذیرترین قشر کاربران اینترنت هستند. اغلب آنها بی تجربه، کنجکاو، احساساتی و از همه مهم تر تنها هستند و درست به همین دلیل هدف خوبی برای مجرمان و تبهکاران اینترنتی محسوب می شوند. 

به گفته نشریه   Kids Healthاو ادامه داد: قرار گرفتن کودکان در معرض محتوای غیر اخلاقی(که خیلی وقت ها توسط بعضی سلبریتی‌ها هم تبلیغ هم میشود) می‌تواند منجر به تغییرات رفتاری در کودکان شود. که این تغییرات رفتار می‌تواند از جمله، ابتلا به اختلالات فتاری مانند دعوا کردن، انجام رفتارهای پرخطر مانند نوشیدن تجربی مشروبات الکلی یا سیگار کشیدن، مشکلات خواب، مانند کابوس یا بی خوابی و  تشدید اضطراب شود. 

دکتر نجاتی مجد به این نکته اشاره کرد و گفت: این‌ها حداقل اتفاقاتی هست که برای کودکان می افتد. لطفاً به هشدارهای سنی دقت کنید. 

 زهرا نجاتی مجد کارشناس و دکترای جامعه شناسی و دبیر آموزش و پرورش در خاتمه این گفت و گو تصریح کرد: در این روزگار و عصر رسانه های اجتماعی روابط بین افراد خانواد تغییر کرده است و بدون شک، فضای مجازی از مهم ترین علل تغییر روابط زوجین می باشد که بدنبال آن طلاق عاطفی گسترش می یابد که آثار مخرب فردی و اجتماعی بر افراد خانواده به خصوص بر فرزندان می گذارد.

وی ادامه داد: اعتیاد به فضای مجازی و تاثیر بیش از حد استفاده غیر استاندارد از فضای مجازی سبب زندگی های بی روح، دوری اعضای خانواده از هم و تهی از شور شادی و نشاط می گردد.

خبر نگار/ فاطمه شعبانی

انتهای پیام/