علمی، پژوهشی و فناوری

بررسی عملکرد مجاهدانه معاونت علمی و فناوری دولت سیزدهم؛

عملکرد جهادی معاونت علمی دولت سیزدهم

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌ جمهوری موظف است برای تحقق اهداف این سازمان، اقداماتی از قبیل ارتقا و تقویت فرآیند شتاب‌دهی به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را در چارچوب قوانین، مقررات و اسناد بالادستی انجام دهد.

شرح وظایف این معاونت

ایجاد و تقویت زیست بوم نوآوری و تکمیل مولفه‌ها و حلقه‌های آن و تقویت زیرساخت‌های نهادی آن، حمایت از ایجاد، توانمندسازی و توسعه شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، توسعه و تجاری‌سازی فناوری‌های راهبردی و مورد نیاز کشور در چارچوب نقشه جامع علمی کشور، حمایت از نوآوری و پژوهش‌های مسئله محور و تجاری‌سازی دستاورد‌های فناوری و نوآوری، تقویت ارتباط میان موسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری با بخش‌های صنعتی، اقتصادی و اجتماعی و تقویت زیرساخت‌های نهادی مورد نیاز برای اجرای این مأموریت از دیگر وظایف معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری است.

تقویت فعالیت‌های تحقیق و توسعه بنگاه‌های اقتصادی با هدف افزایش تولید، رصد، پایش و حمایت از تحریک تقاضای محصولات فناورانه و دانش‌بنیان، ارتقای صادرات کالا‌ها و خدمات دانش‌بنیان، اعتلای ارتباطات بین‌المللی فناوری و نوآوری و توسعه دیپلماسی فناوری نیز از فعالیت‌های معاونت علمی به شمار می رود‌.

معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به ایجاد نظام مدیریت یکپارچه فناوری و نوآوری در دستگاه‌های اجرایی، ارتقای یادگیری فناوری در سطح ملی و تقویت توانمندی‌های فناورانه داخلی از طریق استفاده حداکثری از ظرفیت طرح‌های توسعه‌ای ملی و خرید‌های دولتی از خارج و فعالیت و سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در داخل کشور هم مشغول است.

نهادهای تحت نظر

نهاد‌های علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان وابسته به ریاست‌ جمهوری مانند ستاد نانو، صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران و پارک فناوری پردیس که قبل از تشکیل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ایجاد شده اند به صورت وابسته به نهاد ریاست جمهوری فعالیت می کردند؛ اما اکنون تحت نظر معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان قرار گرفته‌اند.

بسیاری کارشناسان و صاحبنظران و حتی برخی منتقدان دولت سیزدهم یکی از موفق‌ترین بخش‌های مدیریتی دولت شهید آیت الله رئیسی را مدیریت مطلوب زیست بوم نوآوری و فناوری کشور متشکل از فعالان حوزه دانش‌بنیان، فناوران و نخبگان می‌دانند. زیرا زیست بوم جوان نوآوری و فناوری که از اوایل دهه ۸۰ در دولت دهم پایه گذاری و ساختارسازی ابتدایی و توسعه آن با پیگیری و مدیریت سورنا ستاری معاون وقت علمی و فناوری رئیس‌جمهور در دولت های یازدهم و دوازدهم دنبال شده بود، هنوز به دلیل برخی مسائل از جمله ضعف در ساختارها، خدمات‌دهی مطلوب به ایده پردازان و دانش بنیان ها و ایجاد زیرساخت ها به دلیل گستره کار با مشکلاتی همراه بود.

بر همین اساس با نگاهی به عملکرد علمی حوزه زیست‌بوم نوآوری و فناوری و نتایج آن در دولت سیزدهم که برخی فعالان این عرصه چابک‌سازی ساختارها، شتابدهی در خدمات رسانی و توسعه دیپلماسی فناوری را تنها چند نمونه از ویژگی‌های ممتاز آن می‌دانند، به نظر می رسد تغییر مدیریتی این حوزه برای دولت چهاردهم سخت و چالش‌برانگیز است.

انتصاب شایسته

آیت الله شهید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور فقید ۱۱ آبان ماه ۱۴۰۱ در حکمی به استناد اصل ۱۲۴ قانون اساسی و نظر به مراتب تعهد، شایستگی و تجارب ارزنده علمی و اجرایی، دکترروح‌الله دهقانی فیروزآبادی، از نخبگان کشور و دانش‌آموخته رشته مهندسی هوافضا در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه صنعتی شریف عضو هیات علمی این دانشگاه با درجه دانشیاری، را به عنوان معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور منصوب کرد. در کارنامه دهقانی عناوینی مانند ریاست‌ جهاد دانشگاهی، معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی، معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه صنعتی شریف، استاد نمونه آموزشی و استاد نمونه پژوهشی به چشم می‌خورد.

همچنین راهبری و توسعه بیش از ۳۰ شرکت دانش بنیان در حوزه های تخصصی و مدیریت و اجرای چند پروژه و طرح صنعتی ملی، تأسیس و مدیریت پردیس نوآوری و مرکز تحقیقات شهید تهرانی مقدم و مدیریت مرکز رشد آن در حوزه علم و فناوری بخشی از سوابق دهقانی فیروزآبادی است.

دهقانی فیروزآبادی که شش ماهی بود مدیریت سازمان جهاد دانشگاهی را عهده‌دار شده بود، با اشاره به دیدار نخست خویش با آیت الله رئیسی برای صحبت‌های اولیه به منظور تصدی‌گری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پس از گذشت حدود یکسال از دولت سیزدهم می‌گوید: آن شهید والامقام دو نکته راهبردی برای بنده ترسیم کردند.

وی افزود: نخست اینکه دستاوردهای علمی و فناوری کشور در طول این سال‌ها باید به شکل جدی و واقعی و موثر به همه حوزه‌های اقتصاد؛ اعم از کشاورزی، صنعت، سلامت برای بهبود وضعیت زندگی و سفره مردم نفوذ کند و دوم اینکه توجه به اقتصاد نباید ما را از آینده غافل کند بلکه نگاه راهبردی به توسعه فناوری‌های آینده نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

شتابدهی در خدمات‌رسانی به دانش‌بنیان‌ها

بسیاری فعالان زیست بوم نوآوری و فناوری کشور یکی از دستاوردهای سه سال اخیر در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان را با وجود محدودیت های مالی و تحریم‌های بین المللی تلاش برای افزایش سرعت خدمات رسانی به فناوران و محققان و ایده پردازان نخبه فعال در حوزه نوآوری و فناوری کشور می‌دانند.

یکی از مخترعان کشور که در زمینه بومی سازی تجهیزات آزمایشگاهی حوزه برق و الکترونیک دستاوردهای مختلفی داشته است، مهمترین ویژگی و خصوصیات مدیریت زیست بوم نوآوری و فناوری در دولت سیزدهم را دلسوزی بیشتر برای خدمات رسانی بهتر در بخش های مختلف به ایده پردازان و فناوران کشور می داند.

معاونت علمی و فناوری در دوره جدید مدیریتی با تغییر ساختاری در این مجموعه جوان بود که از نخبگان مسلط به هر حوزه به عنوان مدیران تخصصی استفاده کرد. آنها با فهم صحیح مشکلات و مسائل، به سرعت در رفع موانع چاره اندیشی می کنند و به نسبت گذشته، حمایت ها بسیار تخصصی و فنی پیش رفته است.

 با وجود آنکه بخش قابل توجهی از اقدامات انجام شده از سوی دولت سیزدهم در طول سه سال گذشته، زیربنایی و زیرساختی بوده و انتظار می‌رود فعالیت‌های زیرساختی، آثار خود را در دراز مدت نشان دهد، نتایج اقدامات زیرساختی دولت در کوتاه ترین زمان ممکن بروز و ظهور یافته است.

شعار سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ از سوی رهبری در حیطه مباحث اقتصادی و دانش بنیان نامگذاری شده بود که در این راستا نیز اقدامات بسیار ارزنده‌ای با پشتیبانی مجلس شورای اسلامی و همت دولت سیزدهم برای حمایت از تولید و رشد و جهش آن اتفاق افتاد.

اما نیم نگاهی به سکانداری دهقانی فیروزآبادی در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در دولت سیزدهم نشان می دهد، با توجه به ارتقای ساختار سازمانی این معاونت در اقدامی هوشمندانه با هدف توسعه فناوری‌های راهبردی و تکیه بر روندهای جهانی و آسیب شناسی دقیق، تغییر ساختار ستادهای قبلی و راه اندازی چند ستاد جدید برای توسعه فناوری‌های راهبردی در دستور کار این مجموعه قرار گرفت.

به طوریکه با تغییرات ساختاری انجام شده ۸ ستاد برای اهداف و ماموریت های تعریف شده؛ شامل ستاد توسعه فناوری‌های اپتیک و کوانتوم، ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات، ستاد توسعه فناوری‌های زیستی و پزشکی دقیق، ستاد توسعه فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته، ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی، ستاد توسعه فناوری‌های مالی و حکمرانی، ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو و ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک بازآفرینی مجدد و آغاز به کار کردند.

همچنین در ادامه با توجه به ارتقای ساختار سازمانی معاونت علمی فناوری و با هدف شتابدهی نوآوری‌های فناورانه در زنجیره‌های بزرگ اقتصادی، توسعه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در اقتصاد دانش‌بنیان، حمایت از توسعه بازار محصولات فناورانه، ایجاد زمینه شکل‌گیری ابَربازیگران فناوری و در نهایت افزایش سهم دانش‌بنیان‌ها در تولید ناخالص ملی و بهبود تراز تجاری کشور، ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در این معاونت دسته بندی جدید شد.

جانمایی ستادهای مهم

بر همین اساس ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان انرژی، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان حمل و نقل و فضایی، ستاد توسعه اقتصاد دیجیتال، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان سلامت، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، اقلیم و محیط زیست، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ماشین‌سازی و تجهیزات صنعتی پیشرفته، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معدن و صنایع فلزی، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان گیاهان دارویی و طب سنتی و ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان عمران و ساختمان از جمله ستادهایی هستند که با هدف پیش برد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ایجاد و جانمایی شدند.

نقش مهم دانش‌بنیان‌ها

از آنجا که پس از گذشت حدود یک دهه از شکل‌گیری مفهوم دانش‌بنیان در کشور، ظرفیت و توانمندی موجود در این بخش به‌خوبی اثبات شده بود، تغییر نگرش‌ محسوسی در دولت سیزدهم به این حوزه شکل گرفت.

اگر تا پیش از این شنیدن نام شرکت‌ دانش‌بنیان گروه‌های جوان، فعال و نوپایی را درذهن‌ متبادر می‌کرد که دنبال توسعه فناوری جدیدی هستند، در دو سال گذشته بیشتر در مورد دانش بنیان هایی شنیده ایم که توانسته‌اند نیازی از کشور را برطرف کنند یا با تشکیل کنسرسیوم‌هایی پاسخی به کلان‌چالش‌های کشور داده و بخش قابل توجهی از قراردادهای داخلی و بین‌المللی را به خود اختصاص دهند.

جای پای این تغییر نگرش را در تغییر عنوان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نیز می توان مشاهده کرد؛ طوری‌که در دولت سیزدهم به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری تبدیل شد. بنابراین دور از انتظار نیست که در این دولت شاهد پررنگ شدن اثرگذاری بازار دانش‌بنیان‌ها بر اقتصاد کشور و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان بوده‌ایم.

تنها در بهمن سال ۱۴۰۱ وزارت نفت و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در زمینه بومی‌سازی تجهیزات و فناوری‌های گلوگاهی صنعت نفت توافق‌نامه همکاری امضا کردند.

از دیگر اقدامات مهم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری با حمایت رئیس جمهور فقید ابلاغ حکم ارتقای مرکز تعاملات بین‌المللی علم وفناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به سازمان توسعه همکاری‌های علمی و فناورانه بین‌المللی در راستای افزایش تعاملات بین‌المللی و صادرات محصولات دانش‌بنیان در اسفند ۱۴۰۲بود که به هماهنگی و یکپارچه‌سازی برنامه‌های دستگاه‌های اجرایی مرتبط با حوزه علم و فناوری در زمینه توسعه روابط علمی و فناورانه بین‌المللی کمک شایانی خواهد کرد.

هرچند در گذشته با کشورهای معدودی همکاری هایی در حوزه علم و فناوری رقم خورده بود، در دولت سیزهم مطابق با برنامه های تعریف شده، همکاری های جدی با کشورهای حوزه آسیای شرقی، آفریقا و آمریکای لاتین شکل گرفت و این رویکرد مدبرانه افزایش امیدواری ها به توسعه بیشتر سهم صادرات محصولات دانش بنیان را دنبال داشته است.

دولت جدید، انتصاب جدید

مسعود پزشکیان، 20 مرداد ماه در حکمی حسین افشین را به سمت معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری تعیین کرد. وی در این حکم آورده است: به استناد اصل یکصد و بیست و چهارم قانون اساسی و با توجه به مراتب شایستگی، تجارب ارزنده مدیریتی و سوابق اجرایی، به موجب این حکم جناب‌عالی را به سمت «معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور» منصوب می‌نمایم.

امید است با اتکال به خداوند متعال و در چارچوب قانون اساسی، اهداف سند چشم‌انداز و سیاست‌های کلی مصوب مقام معظم رهبری(مدظله العالی) با رعایت منشور اخلاقی کارگزاران دولت چهاردهم و تعامل با هیئت محترم وزیران در تحقق اهداف دولت و حل مشکلات کشور مجدانه بکوشید.

بر این اساس معاون علمی رئیس‌جمهور بار دیگر یکی از اعضای هیات‌علمی دانشگاه صنعتی شریف است. بر اساس اطلاعات پایگاه دانشگاه صنعتی شریف، حسین افشین (متولد ۱۳۵۹) دانش‌آموخته مهندسی مکانیک، دانشیار مهندسی مکانیک در دانشکده مهندسی مکانیک و رئیس پژوهشکده علوم و فناوری های انرژی، آب و محیط زیست، این دانشگاه است.

همچنین معاونت زیربنایی و امور تولیدی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و قائم‌مقام معاونت دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف از جمله سوابق اجرایی دیگر وی به شمار می‌آید. 

حال باید دید حسین افشین تا چه اندازه در پیشبرد امور علمی و فناوری گام خواهد برداشت. 

گزارش از عرفان عباسی