علمی، پژوهشی و فناوری

"فاجعه سبز در استان مرکزی: ۱۷ گونه گیاهی نادر در آستانه انقراض!"

خبرگزاری علم وفناوری از استان مرکزی گزارش می دهد؛

بر اساس گزارش سازمان جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، امروزه بیش از ۴۰٪ از گونه‌های گیاهی جهان در معرض تهدید انقراض قرار دارند. گیاهان نه‌تنها پایه‌ اصلی زنجیره‌های غذایی و تعادل اکوسیستم‌ها هستند، بلکه منبع حیاتی داروها، مواد غذایی و خدمات زیست‌محیطی برای انسان‌ها محسوب می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهد که از بین رفتن هر گونه گیاهی، می‌تواند تا ۱۰ گونه جانوری وابسته به آن را نیز در معرض خطر قرار دهد ( مجله Nature، ۲۰۲۳).

در استان مرکزی، برخی از گونه‌های گیاهی دارویی و اندمیک به‌دلیل عوامل انسانی و تغییرات اقلیمی در آستانه نابودی قرار گرفته‌اند. حفاظت از این گنجینه‌های ژنتیکی نه‌تنها برای بقای محیط‌زیست امروز ضروری است، بلکه تضمین‌کننده امنیت غذایی و سلامت نسل‌های آینده خواهد بود. در ادامه گفت‌وگوی اختصاصی با مسئول مراتع استان داریم تا با چالش‌ها و راهکارهای حفاظتی این سرمایه‌های طبیعی آشنا شوید.

در گفت‌وگوی تفصیلی با مهندس اکبری، مسئول ارشد مراتع استان مرکزی، به بررسی جامع وضعیت مراتع و چالش‌های پیش‌روی این منابع ارزشمند پرداختیم. 

وی با اشاره به آخرین مطالعات انجام شده اظهار داشتند: بر اساس پایش‌های میدانی و تصاویر ماهواره‌ای، ۱۷ گونه گیاهی اندمیک استان از جمله گون‌های خاص و گیاهان دارویی نادر در فهرست گونه‌های در معرض خطر قرار دارند که ادامه این روند می‌تواند به انقراض کامل آنها منجر شود.

سیاست‌های مدیریتی و حفاظتی:

مهندس اکبری به تشریح اقدامات انجام شده پرداختند: ممیزی و شناسایی بهره برداران بومی و محلیو شناسایی ظرفیت‌های مراتع با استفاده از روش‌های علمی روز و تهیه طرح های مرتعداری تلفیقی از جمله اقدامات و راهکارهای حفاظت و احیا و توسعه مراتع  می باشد. این اقدامات شامل تعیین ظرفیت مجاز دام بر اساس معیارهای اکولوژیک، صدور پروانه چرا در فصل مناسب و برنامه‌ریزی برای تجدید حیات پوشش گیاهی می‌باشد.

وی مزایای این طرح‌ها را "حفظ منابع آب و خاک، بهره‌برداری پایدار از گیاهان مرتعی و دارویی و صنعتی و بهبود معیشت دامداران با ایجاد مشاغل جایگزین" برشمردند.

تهدیدات و چالش‌ها:

رئیس اداره امور مراتع به تهدیدات جدی اشاره کردند: با وجود ممنوعیت قانونی، شاهد برداشت غیرمجاز گونه‌هایی مانند ریواس، کنگر. باریجه. آویشن. موسیر ختمی، و برخی محصولات فرعی مرتعی مثل کتیرا از گون‌های ارزشمند هستیم. خشکسالی‌های اخیر و چرای بی‌رویه و مازاد بر ظرفیت  مراتع استان (با تراکم ۲.۵ برابر ظرفیت مجاز) از عوامل اصلی تهدید این ذخایر ژنتیکی هستند.

 مهندس اکبری افزودند: تشکیل هر سانتی‌متر خاک در شرایط طبیعی بین ۱۰۰ تا ۸۰۰ سال زمان می‌برد، اما چرای بی‌رویه دام از مراتع و برداشت های غیر قانونی و غیر اصولی از گیاهان دارویی و خوارکی می‌تواند این سرمایه ارزشمند را در مدت کوتاهی نابود کند.

برنامه نظارتی و ارزیابی:

سیستم پایش و ارزیابی در استان شامل موارد زیر است:

·  انجام مطالعات تطبیقی سالانه با استفاده از شاخص‌های NDVI و SAVI

·  پایش مستمر تغییرات کمی ذخایر گیاهان دارویی

·  تحلیل دقیق تأثیرات اجرای طرح‌های مدیریتی با روش‌های آماری پیشرفته

·  مقایسه علمی وضعیت پوشش گیاهی قبل و بعد از اجرای هر طرح

اقدامات فوری و راهکارهای اجرایی:
برای نجات گونه‌های در معرض خطر، برنامه‌های زیر در حال اجراست:

·  برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه برای بهره‌برداران محلی

·  اجرای پروژه‌های مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز

·  توسعه کشت صنعتی گونه‌های دارویی با پتانسیل اقتصادی

·  ایجاد مشاغل جایگزین مانند کارگاه‌های تولید مبل و ..‌. در مناطق روستایی

· تشکیل کارگروه‌های استانی با حضور تمام دستگاه‌های اجرایی

نتایج مثبت اجرای طرح‌ها:

۰ مهاجرت معکوس در برخی مناطق روستایی 

کاهش ۴۰ درصدی فشار بر مراتع در مناطق پایلوت

ایجاد ده ها شغل پایدار در بخش‌های جایگزین

افزایش مشارکت مردمی در حفاظت از منابع طبیعی

درخواست از مردم و گردشگران:
مهندس اکبری در پایان تأکید کردند: حفاظت از مراتع نیازمند مشارکت همگانی است. از همه هموطنان می‌خواهیم:

· از چیدن گیاهان خودداری کنند، به ویژه گونه‌های نادر مانند لاله‌های واژگون

· در برداشت گیاهان دارویی به اصول توسعه پایدار توجه کنند.

· در بازدید از مناطق طبیعی به پوشش گیاهی احترام بگذارند
یادمان باشد حفاظت امروز، تضمین منابع فرداست. این گنجینه‌های طبیعی میراثی است که باید برای نسل‌های آینده حفظ شود.
مدیریت پایدار مراتع استان مرکزی با تلفیق دانش بومی و روش‌های علمی روز، مشارکت جوامع محلی و نظارت مستمر در حال انجام است. با این حال، این مهم نیازمند عزم ملی و همکاری تمامی دستگاه‌های اجرایی است تا بتوان این منابع ارزشمند را برای آیندگان حفظ کرد.

· منبع 

: IUCN Red List 2023, Nature Journal - Biodiversity Loss, 2023

خبرنگار:طاهره جوکار

انتهای پیام/