به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری 

مطالعه فیزیکی و مکتوب به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین ابزارهای یادگیری و رشد فردی، همچنان اهمیت خود را در دنیای امروز حفظ کرده است. با گسترش فناوری‌های دیجیتال و رواج ابزارهایی مانند گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها و کتاب‌خوان‌های الکترونیکی، بسیاری از افراد به سمت مطالعه مجازی سوق یافته‌اند. اما تحقیقات علمی متعددی نشان داده‌اند که ارتباط انسان با کتاب‌های فیزیکی به‌مراتب عمیق‌تر و مؤثرتر از تجربه مطالعه در فضای مجازی است. از جنبه‌های پزشکی و روانشناسی گرفته تا تأثیرات فرهنگی و اجتماعی، مطالعه مکتوب همچنان نقش بی‌بدیلی در ارتقای کیفیت زندگی افراد ایفا می‌کند.

دکتر "مارکوس استرن"، متخصص اعصاب و روان در دانشگاه هاروارد، در مصاحبه‌ای که در سال ۲۰۱۹ با نشریه "نیچر" انجام داد، به اهمیت مطالعه فیزیکی از منظر عملکرد مغز اشاره کرد. وی توضیح داد که هنگام مطالعه از روی صفحات کتاب فیزیکی، نواحی مختلفی از مغز، از جمله هیپوکامپ و قشر پیشانی، درگیر می‌شوند. این فعالیت هماهنگ مغزی باعث تقویت حافظه بلندمدت و تحلیل مفهومی اطلاعات می‌شود. وی در ادامه افزود: "مطالعه کتاب، برخلاف مطالعه دیجیتال که معمولاً سریع و سطحی است، فرد را وادار به تمرکز و تعمق می‌کند. همین فرآیند ذهنی منجر به درک عمیق‌تر و افزایش توانایی حل مسئله می‌شود."

تحقیقات پزشکی نشان داده‌اند که مطالعه طولانی‌مدت با استفاده از ابزارهای دیجیتال می‌تواند پیامدهای منفی جسمانی داشته باشد. سندرم بینایی دیجیتال (CVS) یکی از این پیامدهاست که با علائمی مانند خشکی و خستگی چشم، سردرد و تاری دید همراه است. طبق پژوهشی که در سال ۲۰۱۸ در مجله "Journal of Vision" منتشر شد، بیش از ۶۸ درصد از کاربران کتاب‌خوان‌های الکترونیکی این علائم را گزارش کرده‌اند. در مقابل، مطالعه از روی صفحات فیزیکی کتاب نه‌تنها چنین مشکلاتی ایجاد نمی‌کند، بلکه به دلیل عدم وجود نور آبی، حتی به کاهش استرس و خستگی ذهنی نیز کمک می‌کند.

دکتر سمانه اکبری، جراح و متخصص چشم‌پزشکی در شهرکرد در گفت‌و گو با خبرنگار علم و فناوری در این باره گفت: مطالعه الکترونیکی و بیش از حد مجاز به علت کاهش پلک زدن،موجب خشکی و از بین رفتن رطوبت چشم شده و سوزش، قرمزی و خارش چشم را به همراه دارد و در طولانی مدت موجب ایجاد آسیب‌های جبران ناپذیر به قرنیه چشم شده که از جمله آن نازکی قرنیه، ایجاد زخم‌های چشمی، تاری دائمی دید را می‌توان نام برد که در سنین زیر هفت سال این مشکلات پیشروندگی بیشتری داشته و خطرناک تر است.

این متخصص چشم و بینایی در ادامه اختلال در تمرکز بینایی، افزایش خطرنزدیک‌بینی و تنبلی چشم را به صورت مستقیم و اختلال در خواب به دلیل نور آبی تلفن همراه که باعث کاهش تولید هورمون ملاتونین( تنظیم کننده خواب)  و بیخوابی می‌شود را به طور غیر مستقیم، عامل بروز آسیب به چشم‌ ذکر نمود.

از نظر روانشناسی، کتاب‌های مکتوب تأثیر مستقیمی بر افزایش اعتماد به نفس و خودآگاهی دارند. مطالعه به‌عنوان یک فعالیت هدفمند، حس دستیابی به موفقیت را در افراد تقویت می‌کند. دکتر "سارا میچل"، روانشناس بالینی در دانشگاه استنفورد، در مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۷ منتشر کرد، تأکید داشت که تکمیل مطالعه یک کتاب فیزیکی می‌تواند احساس رضایت شخصی و اعتماد به توانایی‌های ذهنی را در افراد افزایش دهد. وی همچنین اشاره کرد که خواندن کتاب‌های فیزیکی، برخلاف مطالعه دیجیتال، فرد را از حواس‌پرتی‌های محیطی دور می‌کند و تجربه‌ای آرامش‌بخش‌تر ایجاد می‌کند.

در ایران نیز پژوهش‌های متعددی بر اهمیت مطالعه فیزیکی تأکید کرده‌اند. مطالعه‌ای که توسط گروه علوم تربیتی دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۸ انجام شد، نشان داد که خواندن کتاب‌های چاپی باعث افزایش عمق یادگیری و بهبود عملکرد تحصیلی دانشجویان می‌شود. این پژوهش همچنین اشاره داشت که دانشجویانی که عادت به مطالعه از روی کتاب‌های مکتوب دارند، نسبت به دانشجویانی که از ابزارهای دیجیتال استفاده می‌کنند، انگیزه بیشتری برای درک مفاهیم پیچیده نشان می‌دهند.

از جنبه فرهنگی، مطالعه مکتوب نقشی کلیدی در حفظ میراث ادبی و فکری جامعه دارد. کتاب‌های چاپی به‌عنوان ابزاری برای انتقال فرهنگ و دانش، نه‌تنها تاریخچه‌ای از تفکرات و تجربیات گذشته را حفظ می‌کنند، بلکه به تقویت هویت ملی و فردی نیز کمک می‌کنند. دکتر "مریم کاظمی"، جامعه‌شناس ایرانی، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در سال ۱۴۰۰ گفت: "کتاب‌های چاپی با ایجاد حس ارتباط عاطفی میان خواننده و نویسنده، نقش مهمی در تقویت هویت فرهنگی افراد ایفا می‌کنند. این ارتباط در مطالعه دیجیتال، به دلیل ماهیت سریع و پراکنده آن، کمتر دیده می‌شود."

از سوی دیگر، ابزارهای دیجیتال معمولاً با چالش‌هایی مانند حواس‌پرتی همراه هستند. اعلان‌ها، پیام‌ها و تبلیغات پاپ‌آپ، تمرکز خواننده را مختل کرده و کیفیت یادگیری را کاهش می‌دهند. دکتر "مارک کارینگتون"، استاد علوم شناختی در دانشگاه کمبریج، در مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۸ منتشر کرد، اشاره داشت که مطالعه در محیط دیجیتال بیشتر شبیه مرور سریع اطلاعات است تا مطالعه عمیق. این نوع خواندن می‌تواند توانایی تفکر انتقادی و تحلیل مسائل پیچیده را در بلندمدت کاهش دهد.

در همین راستا، نظرسنجی‌ای که توسط مرکز تحقیقات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در سال ۱۳۹۹ انجام شد، نشان داد که بیش از ۷۵ درصد از افراد ترجیح می‌دهند برای مطالعه طولانی‌مدت از کتاب‌های چاپی استفاده کنند. این افراد معتقد بودند که کتاب‌های فیزیکی به آن‌ها حس آرامش و تمرکز بیشتری می‌دهد.

در نهایت، مطالعه مکتوب با گسترش دایره لغات و بهبود مهارت‌های زبانی، به افزایش توانایی‌های ارتباطی و اجتماعی افراد کمک می‌کند این امر می‌تواند به بهبود روابط اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس منجر شود.

در دین اسلام، مطالعه و کتاب‌خوانی از جایگاه والایی برخوردار است. نخستین آیات نازل‌شده بر پیامبر اسلام (ص)، با فرمان «اقْرَأْ» (بخوان) آغاز می‌شود که نشان‌دهنده اهمیت ویژه خواندن و کسب دانش در این دین است.

قرآن کریم در سوره قلم، به «قلم» و آنچه می‌نویسد، سوگند یاد می‌کند: «ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ» (سوره قلم، آیه 1). این سوگند به ابزار نوشتن و نوشته‌ها، بیانگر ارزش والای علم، نوشتار و به‌تبع آن، مطالعه است.

در روایات اسلامی نیز بر اهمیت کتاب و مطالعه تأکید شده است. امام علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «کسی که با کتاب‌ها آرامش یابد، راحتی و آسایش از او سلب نمی‌شود.» این بیان، نشان‌دهنده نقش کتاب در آرامش روحی و روانی انسان است.

همچنین، در تاریخ اسلام، آموزش و یادگیری از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. پس از جنگ بدر، پیامبر اسلام (ص) به اسیرانی که توانایی پرداخت فدیه نداشتند، پیشنهاد دادند که در ازای آزادی خود، به ده مسلمان خواندن و نوشتن بیاموزند. این اقدام، نشان‌دهنده تأکید اسلام بر سوادآموزی و گسترش دانش است.

با توجه به این تأکیدات، مطالعه و کتاب‌خوانی در فرهنگ اسلامی به‌عنوان راهی برای تقرب به خداوند، افزایش دانش و بهبود زندگی فردی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است.

انتهای پیام/

گزارش نویس: محمد حیدری