پزشکی و سلامت ,پزشکی و سلامت

گیاه‌خواری در درازمدت باعث کم‌خونی می‌شود

به گزارش «خبرگزاری علم و فناوری»؛ محمد معینی ‌نوده با اشاره به شایع‌ترین بیماری خون که کم‌خونی فقر آهن است، اظهار کرد: خون مایعی بوده که در کل بدن در گردش است و همه قسمت‌های بدن با آن تماس دارد. به جرات می‌توان گفت که خون تنها ارگانی است که همه بدن را پوشش می‌دهد و نمی‌توان قسمتی از بدن را نام برد که خون در آن وجود نداشته باشد، به همین دلیل بسیار تحت تأثیر سایر بیماری‌ها نیز قرار می‌گیرد.

وی با بیان اینکه به‌ طور کلی در خون سه گروه سلول وجود دارد که توسط مغز استخوان ساخته می‌شود، عنوان کرد: مایع خون از عناصر متفاوتی تشکیل شده است. یکی از این سه عنصر اصلی گلبول سفید و از بازوهای اصلی دفاعی و سیستم ایمنی بدن است. عنصر دوم گلبول قرمز بوده که بیشترین جمعیت سلول را شامل می‌شود و رنگ قرمز خون نیز نشات گرفته از آن است. وظیفه آن حمل‌ونقل اکسیژن و دی‌اکسید کربن از ریه به بافت‌ها و برعکس است. عنصر آخر پلاکت‌ها، ذرات بسیار ریزی در گردش خون و جزئی از سیستم انعقادی هستند که مانع خونریزی می‌شوند.

معینی نوده افزود: خون اجزا دیگری مانند پروتئین‌ها، الکترولیت‌ها و مواد مغذی دارد که در گردش خون شناور هستند. این پروتئین‌ها و مواد مغذی می‌توانند توسط کبد، روده و یا ارگان‌های مختلف دیگر ساخته و به خون ترشح شوند. بسیاری از هورمون‌های بدن از طریق غدد درون‌ریز در گردش خون جریان دارند.

فوق تخصص خون و سرطان بالغین با بیان اینکه وقتی صحبت از کم‌خونی می‌شود، منظور کاهش گلبول‌های قرمز و محتوای آن‌ها یعنی هموگلوبین بوده که کم‌خونی فقر آهن شایع‌ترین نوع آن است، خاطرنشان کرد: در جوامع مختلف جغرافیایی، شیوع کم‌خونی فقر آهن متفاوت است. در مناطق کم‌تر برخوردار و محروم و مناطقی که به لحاظ سطح اقتصادی و اجتماعی پایین هستند، این شیوع به‌ خصوص در جمعیت سنی خانم‌های سنین باروری حدود ۵۰ درصد بوده، یعنی از هر دو نفر خانم جوانی که در سنین باروری قرار دارند، اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنند که به لحاظ اقتصادی وضعیت ضعیف داشته باشد، یک نفر از آنان دچار کم‌خونی می‌شود. شیوع کم‌خونی در بین خانم‌های جوان در مناطقی که به لحاظ اقتصادی سطح بالاتری دارند، ۱۵ درصد است.

وی ادامه داد: این نوع کم‌خونی به عادات تغذیه‌ای و بهداشت زندگی مرتبط است. در مردان کم‌خونی فقر آهن وجود دارد اما عموما شایع‌ترین میزان آمار مربوط به خانم‌های جوان است؛ زیرا خانم‌ها هر ماه به واسطه عادت‌های ماهانه، مقدار زیادی خون از دست می‌دهند و اگر جایگزینی مناسبی از طریق تغذیه انجام نشود و یا این میزان خونریزی بیشتر از حد استاندارد و معمول شود، در دراز مدت خانم‌ها را مبتلا به کم‌خونی از نوع فقر آهن می‌کند.

معینی‌نوده اضافه کرد: اگر کم‌خونی فقر آهن در مردان یا در خانم‌ها بعد از سنین یائسگی باشد، حتما باید به فکر بررسی دستگاه گوارش باشند؛ زیرا می‌تواند ناشی از اختلال در جذب آهن از مواد غذایی و مسائل مربوط به سوءجذب باشد که یا به صورت خونریزی‌هایی هرازگاهی یا به صورت دفع خون مخفی از دستگاه گوارش رخ می‌دهد، به شکلی که بیمار متوجه آن نخواهد شد.

این فوق تخصص خون و سرطان بالغین با اشاره به اینکه علائم بیماری کم‌خونی‌ معمولا به صورت ضعف، خستگی و بی‌حالی است، تصریح کرد: این حالت وضعیتی است که نسبت به گذشته تحمل فرد را برای انجام کارهای روزمره و سنگین کم‌تر کرده، وقتی گلبول‌های قرمز در کم‌خونی کاهش پیدا کنند، منجر به ضعف و خستگی می‌شود، زیرا عملکرد اصلی گلبول قرمز انتقال اکسیژن به بافت‌های مختلف بدن است. وقتی اکسیژن‌رسانی کم شود، تحمل فعالیت نیز کاهش پیدا می‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: رنگ‌پریدگی به شکل سفید شدن مخاط دهان و ناخن‌ها مشاهده می‌شود و در موارد شدیدتر حتی پوست افراد رنگ‌پریدگی دارد. در مواردی که کم‌خونی به موقع تشخیص داده نشود، منجر به علائم قلبی مثل تپش قلب، تنگی نفس و درد قفسه سینه در حین فعالیت می‌شود به گونه‌ای که بسیاری از بیماران به اشتباه به همکاران قلب مراجعه می‌کنند.

وی ادامه داد: برخی از انواع کم‌خونی ممکن است علائم دیگری مانند زردی و تغییر رنگ ادرار ایجاد کنند که کمتر شایع بوده و مربوط به انواع دیگری از کم‌خونی‌ها است که اصطلاحاً به آن‌ها همولیز به معنی تخریب گلبول قرمز در جریان خون گفته می‌شود.

معینی‌ نوده در خصوص تاثیر استرس و تنش محیطی بر روند این بیماری گفت: استرس و تنش محیطی تاثیر زیادی بر همه بیماری‌ها دارد. هر فردی وقتی بیمار است، در حد پایین‌تری از تحمل و قوای جسمی قرار دارد و اگر استرس و تنشی به این اضافه شود، شدت علائم را برای فرد بیشتر و محسوس‌تر می‌کند اما بین استرس یا تنش و ایجاد کم‌خونی فقر آهن ارتباط مستقیمی وجود ندارد.

فوق تخصص خون و سرطان بالغین با بیان اینکه برخی انواع روش‌ها و سبک زندگی افراد نیز در کم‌خونی تاثیر دارد، عنوان کرد: آهنی که در انواع گیاهان وجود دارد جذب کافی برای بدن انسان ندارد و دستگاه گوارش انسان آهن مواد غذایی گیاهی را به خوبی جذب نمی‌کند، بنابراین سبک زندگی افراد صرفا گیاه‌خوار سبب می‌شود تا در درازمدت مبتلا به کم‌خونی شوند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد اضافه کرد: جذب آهن در افرادی که جراحی‌های گوارشی به طور مثال برای کاهش وزن انجام می‌دهند، مختل می‌شود. افرادی هم که به هر علتی بخشی از معده خود را برمی‌دارند، در درازمدت دچار کاهش جذب آهن از دستگاه گوارش خواهند شد. این افراد حتما باید مکمل‌های آهن را به صورت دوره‌ای استفاده کنند، در غیر این صورت به کم‌خونی فقر آهن دچار می‌شوند.

وی بیان کرد: بعضی شرایط فیزیولوژیکی نیاز به آهن را تشدید می‌کند، به طور مثال شرایط شیردهی و بارداری که مادر علاوه‌بر بر نیاز خود به آهن، باید نیاز جنین و کودک به آهن را نیز تامین کند و اگر قبل بارداری به واسطه قاعدگی ذخایر آهن نداشته باشد شانس کم‌خونی فقر آهن زیاد می‌شود. خوشبختانه در دستورالعمل بهداشتی و کشوری برای خانم‌های باردار، به صورت پیشگیرانه آهن از نیمه دوم بارداری تجویز شده و از این نظر پایش می‌شوند.

معینی نوده خاطرنشان کرد: به این دلیل که شایع‌ترین مخاطب ما در کم‌خونی فقر آهن، خانم‌ها هستند، نیاز است که حتما ذخایر آهن خود را بررسی کنند تا حتی اگر کم‌خونی خفیفی وجود داشت، جلوگیری شده و شدیدتر نشود.

این فوق تخصص خون و سرطان بالغین در خصوص نوع دیگری از بیماری کم‌خونی به نام تالاسمی تصریح کرد: تالاسمی انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین اختلال ژنتیکی بشر است. در کم‌خونی فقر آهن صحبتی از ژنتیک نیست، بلکه یک بیماری اکتسابی است که با سبک تغذیه، عادت زندگی روزمره و اختلالاتی مانند مشکلات گوارشی همراه است اما تالاسمی هیچ ارتباطی با سبک تغذیه، خونریزی و فاکتورهای محیطی ندارد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: تالاسمی در واقع جهشی در ژن تولیدکننده هموگلوبین است. هموگلوبین در واقع پروتیئنی بوده که داخل گلبول قرمز وجود دارد. هموگلوبین اکسیژن را با خود منتقل می‌کند و اگر ژن تولیدکننده آن دچار جهش شود می‌تواند تغییر شکل دهد و کاهش تولید و یا عدم تولید داشته باشد.

وی ادامه داد: ما ۲۵۰ نوع تالاسمی داریم. بسته به اینکه این جهش در کجای ژن رخ دهد، می‌تواند انواع مختلف تالاسمی را شکل دهد. خوشبختانه شایع‌ترین آن، تالاسمی مینور یا خفیف است. شدیدترین نوع تالاسمی به نام ماژور شناخته می‌شود. با غربالگری مردان و زنان در شرف ازدواج و دستورالعمل‌های پیشگیرانه لازم در زمان ازدواج یا بارداری در مراکز بهداشتی در جهت کاهش موالید این گروه از بیماران تلاش می‌شود. علائم تالاسمی ماژور از دوران نوزادی و شیرخوارگی کودک شروع می‌شود و بچه از زمان ۶ ماهگی با کم‌خونی‌های شدید وابسته به تزریق خون مواجه خواهد بود.

معینی‌نوده اضافه کرد: بیماران تالاسمی ماژور باید پیوند مغز استخوان انجام دهند. از طرفی برخی انواع تالاسمی مینور مانند تالاسمی آلفا خفیف کاملا بدون علامت بوده، حتی کم‌خونی هم ندارد و شاخص عدد هموگلوبین آن‌ها نرمال است، تنها اندازه گلبول قرمز مقداری کوچک‌تر از اندازه طبیعی است و به جای آن تعداد بیشتری گلبول‌ قرمز ساخته می‌شود.

این فوق تخصص خون و سرطان بالغین بیان کرد: طیف وسیعی از انواع مختلف تالاسمی متوسط هم وجود دارند که دارای علائم مختلفی هستند. علائم کلی این بیماران مربوط به علائم کم‌خونی یعنی ضعف، بی‌حالی، خستگی‌پذیری و رنگ‌پریدگی است. طحال ارگانی است که به‌ عنوان تصفیه‌کننده در جریان خون رفتار می‌کند، وقتی تعداد گلبول قرمز معیوب زیاد شود، طحال به واسطه زیاد شدن کارش، بزرگ می‌شود، بنابراین بزرگی طحال در این بیماران شایع است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه تالاسمی‌های مینور هیچ اختلالی در زندگی روزمره ایجاد نمی‌کنند، عنوان کرد: این بیماری علامتی برای فرد مبتلا ندارد و تنها اهمیت آن برای نسل‌های بعدی است. به این معنی که دو نفر دارای تالاسمی مینور باید مراقب باشند ازدواج نکنند و یا اگر تصمیم به ازدواج داشتند، بررسی و پایش‌ها برای آن‌ها انجام شود تا فرزندی با تالاسمی ماژور نداشته باشند.

وی تصریح کرد: در بسیاری از زمان‌ها تالاسمی مینور در مردان تا زمانی که آزمایش ندهند، مشخص نمی‌شود اما در خانم‌ها به دلیل وجود تالاسمی مینور، خونریزی قاعدگی و شیوع بیشتر فقر آهن، چند فاکتور کنار هم قرار می‌گیرد که سبب شدیدتر شدن کم‌خونی می‌شود، وگرنه تالاسمی مینور به تنهایی مشکلی ایجاد نمی‌کند.

معینی نوده گفت: افراد با تالاسمی مینور به دنیا می‌آیند و تا آخر عمر همراهشان خواهد بود. اگر علائمی در مقطعی از زمان باشد، مربوط به تالاسمی مینور نیست و نیاز به درمان هم ندارد؛ زیرا در بیماری‌های ژنتیکی باید ژن اصلاح شود که خوشبختانه به سمت درمان ژن‌های معیوب حرکت کرده‌ایم، اما در تالاسمی هنوز به مرحله بالینی این امر نرسیده‌ایم و در مراحل مطالعه قرار دارد.

این فوق تخصص خون و سرطان بالغین خاطرنشان کرد: برای درمان یا باید به سمت درمان ژن‌های معیوب رفت و یا موارد وابسته به تزریق خون مثل تالاسمی ماژور یا متوسط که به سمت پیوند مغز استخوان می‌روند و سلول بنیادی نرمال از فردی که ژن تالاسمی ندارد به آن‌ها پیوند زده می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: همه علائم مشاهده شده در بیماران با کم‌خونی فقر آهن مربوط به کم‌خونی نیست. علاوه ‌بر علائمی که مرتبط با کم‌خونی است، بیماران فقر آهن علائم دیگری نیز تجربه می‌کنند که ارتباطی با کم‌خونی ندارد و مربوط به کمبود آهن است. برخی بیماران بی‌قرار می‌شوند و سندروم پای بی‌قرار پیدا می‌کنند، اختلال خواب، ضعف و بی‌حالی که شدیدتر از شدت کم‌خونی برای آن‌ها ایجاد می‌شود، میل به خوردن موارد عجیب مانند یخ، برنج خام، خاک، مهر نماز و… علائمی است که با کم‌خونی توجیه نمی‌شود و مربوط به کمبود آهن است.

وی ادامه داد: آهن در سلول‌های عصبی بر سوخت‌وساز تاثیر دارد و وقتی افراد دچار کمبود آهن می‌شوند، علائم کمبود آهن ایجاد می‌شود که با جایگزین کردن آهن به مقدار لازم، این علائم بسیار سریع‌تر از کم خونی برطرف می‌شود.