علمی، پژوهشی و فناوری

سعودی‌ها از رصد زائران با هوش مصنوعی به دنبال چه هستند؟

این موضوع که عربستان سعودی اعلام کرده، قصد دارد با استفاده از هوش مصنوعی فضای مجازی زائران حج را رصد کرده و محدودیت‌های جدیدی برای آنها اعمال کند از چند زاویه قابل بررسی است.

نخست اینکه چنین اقدامی در ابتدا می‌تواند مربوط به شیعیان به صورت عام و زائران ایرانی به صورت خاص باشد. در این رابطه لازم به ذکر است که سعودی‌ها برای اولین بار نیست که برای زائران ایرانی محدودیت‌ اعمال ‌می‌کنند. از ماجرای حج خونین سال 1366 تا حادثه منا یا بازرسی‌های توهین آمیز و حتی دستگیری و زندانی کردن زائر ایرانی در سال 1401 به دلیل انتشار پستی از سردار سلیمانی در فضای مجازی، همگی نشان دهنده این است که سعودی‌ها به صورت خاصی روی زائران ایرانی حساس بوده و فارغ از محدودیت‌ها از اعمال خشونت‌آمیز علیه آنها نیز ابایی ندارند. 

به همین دلیل شاید اعلام چنین خبری از سوی مقامات سعودی به این خاطر باشد که حالا که روابط دو کشور عادی‌سازی شده، سعودی‌ها قصد دارند به صورت پیشاپیش تدابیری را اتخاذ کنند که از یکسو محدودیت‌ها را بر روی زائران ایرانی به خصوص در مراسمی مانند برائت از مشرکین افزایش داده و از سوی دیگر از برخوردها و تنش‌های احتمالی نیز به نوعی جلوگیری کنند.

البته چنین موضوعی را از زاویه دیگری هم می‌توان در نظر گرفت. اینکه عربستان سعودی به خصوص در طول 5 سال گذشته تلاش‌های فراوانی را در عرصه بین‌المللی برای نشان دادن تغییر چهره این کشور نشان داده و در این راستا علاوه بر برگزاری مراسم و رویدادهای مختلف جهانی به دنبال جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی برای پیشبرد افق 2030 این کشور است. به عنوان مثال سعودی‌ها اکنون در پروژه‌هایی مانند شهر هوشمند نئوم، The line، منطقه گردشگری ساحل دریای سرخ یا مواردی نظیر میزبانی از جام جهانی فوتبال، صدها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده‌اند و موفقیت آنها در اجرای چنین طرح‌های بلندپروازانه‌ای منوط به جذب و همکاری سرمایه‌گذاران خارجی است. در نتیجه هر محتوایی که این تصویر جدید از سعودی‌ها را در سطح جهانی مخدوش کند برای آنها بسیار حساسیت‌ برانگیز و هزینه‌زا بوده و پروژه مهم دیپلماسی عمومی آنها را زیر سوال می‌برد. بنابراین از آنجا که به واسطه گسترش و فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی هر محتوا یا تصویری که خلاف تبلیغات سعودی‌ها را نشان دهد، قابلیت انتشار عمومی و فراگیر دارد برای آنها اسباب نگرانی‌های عمده‌ای را فراهم می‌کند و به طور طبیعی مقامات این کشور به دنبال جلوگیری از چنین مسائلی هستند.

از سوی دیگر تاکید سعودی‌ها بر استفاده از قابلیت هوش مصنوعی برای کنترل زائران حج را می‌توان از این زاویه نگاه کرد که این کشور قصد دارد به عنوان قطب هوش مصنوعی در منطقه خاورمیانه باشد. به عنوان مثال مقامات عربستان با یک سرمایه‌گذاری کلان، در حال احداث پایگاه بزرگی از مراکز داده هوش مصنوعی در ریاض هستند. در واقع مقامات سعودی علاوه بر اینکه قصد دارند با سرمایه‌گذاری گسترده روی هوش مصنوعی خود را به عنوان مرکز فناوری و نوآوری در خاورمیانه نشان دهند، از سوی دیگر قصد دارند از چنین قابلیتی در مباحث امنیت داخلی خود نیز بهره‌برداری کنند. به همین دلیل موسم حج و کنترل زائران با استفاده از فناوری هوش‌ مصنوعی برای آنها نوعی تمرین و تجربه در جهت کنترل مردم و مخالفان حکومت در عرصه داخلی در آینده خواهد بود.